Μετατραυματική διαταραχή του στρες και κορτιζόλη

Η κορτιζόλη, μια ορμόνη για το στρες, έχει κεντρικό ρόλο στις ανεπαίσθητες ορμονολογικές αλλαγές που συνδέονται με την μετατραυματική διαταραχή του στρες (Post Traumatic Stress Disorder) και ένας νευροεπιστήμονας και διευθυντής του τμήματος για το τραυματικό στρες σε Σχολή Ιατρικής στη Νέα Υόρκη έχει επεκτείνει την επιστημονική μας αντίληψη για το ρόλο της κορτιζόλης στην μετατραυματική διαταραχή του στρες.
O γιατρός Yehuda πρόσφατα πρότεινε στην επιστημονική κοινότητα για την μετατραυματική διαταραχή του στρες μια καινούρια και ενδιαφέρουσα ιδέα: ότι τα παιδιά των γονιών που έχουν υποφέρει κάποιο τραύμα διατρέχουν ρίσκο παρόμοιων προβλημάτων εξαιτίας αλλαγών που επήλθαν στη βιολογία των γονιών ως συνέπεια της έκθεσης τους σε μια τραυματική κατάσταση. Αυτές οι επιγενετικές αλλαγές μεταβιβάζονται στα παιδιά τους μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται “διαγενεακή μεταβίβαση”.
O γιατρός Yehuda έχει παίξει κομβικό ρόλο στην αντίληψη για την νευρο-ενδροκρινολογική βάση της μετατραυματικής διαταραχής αφού προέκυψε ότι οι άνθρωποι με μετατραυματική διαταραχή του στρες έχουν χαμηλά επίπεδα κορτισόλης.
Η πρώτη καταγραφή για την κορτιζόλη στην μετατραυματική διαταραχή του στρες ήταν το 1986 από τον John Mason και τους συνεργάτες του στο Yale. Το γκρουπ ενδιαφερόταν να δει εάν η σχηματική αναπαράσταση των επιπέδων των ορμονών του στρες σε ασθενείς που νοσηλεύονταν στην ψυχιατρική μονάδα θα βοηθούσε στο να καθοριστεί πότε οι ασθενείς θα μπορούσαν να φύγουν με ασφάλεια από το νοσοκομείο, οπότε μέτρησαν τα επίπεδα της κορτιζόλης σε μια ευρεία γκάμα ασθενών. Γενικά, τα επίπεδα κορτιζόλης ήταν υψηλότερα για τους ασθενείς στην εισαγωγή και πολύ χαμηλότερα στο εξιτήριο, που είναι αυτό που θα περίμενε κανείς εφόσον η κορτιζόλη είναι δείκτης του στρες. Παρόλα αυτά υπήρχαν δυο γκρουπ ασθενών, το ένα αυτών με μετατραυματική διαταραχή του στρες για τους οποίους αυτό δεν ίσχυε. Οι συγγραφείς είχαν με έκπληξη διαπιστώσει ότι στην πραγματικότητα οι ασθενείς με μετατραυματική διαταραχή εμφάνιζαν σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης κατά την εισαγωγή και το εξιτήριο συγκριτικά με ασθενείς με άλλες διαγνώσεις.
Ο γιατρός Yehuda πήγε στο Yale ένα χρόνο μετά από τη δημοσίευση αυτής της έρευνας. Μαζί με άλλους, “το βρήκα περίεργο που τα επίπεδα κορτιζόλης ήταν χαμηλά και ήμουν σίγουρος ότι είχε γίνει λάθος γιατί θα περιμέναμε ότι τα επίπεδα κορτιζόλης θα ήταν υψηλά σε μια διαταραχή του στρες, ειδικά σε αυτή που βρίσκουμε και κατάθλιψη- οπότε επιχειρήθηκε μια αναπαραγωγή των χαμηλών επιπέδων κορτιζόλης σε έρευνες στις αρχές του '90.”
Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι το πόσο χρόνο πήρε στον κλάδο να δεχτεί ότι το εύρημα μπορεί να αντανακλά μια πραγματικότητα. Την ίδια στιγμή στους ίδιους ασθενείς παρατηρήσαμε υψηλές κατεχολαμίνες. Δεν προβληματιστήκαμε με την δημοσίευση ότι τα επίπεδα κατεχολαμινών ήταν υψηλότερα στην μετατραυματική διαταραχή του στρες. Κανείς δε σκέφτηκε να θέσει σε αμφισβήτηση το εύρημα γιατί ήταν κάτι αναμενόμενο οι άνθρωποι που είχαν στρες να εμφανίζουν υψηλά επίπεδα κατεχολαμινών, όπως η νορεπινεφρίνη. Παρόλα αυτά τα επίπεδα κορτιζόλης από τα δείγματα ήταν δύσκολο να γίνουν πιστευτά. Όλοι αμφισβητήσαμε τα χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης γιατί δεν έβγαζαν νόημα. Ο λόγος που το εύρημα δεν έβγαζε νόημα στις αρχές του '90 ήταν επειδή ο τομέας της μετατραυματικής διαταραχής του στρες ήταν καινούριος και δεν είχε γίνει πλήρως κατανοητός. Δεν υπήρχαν επιδημιολογικές έρευνες μέχρι τις αρχές του '90 και ακόμα και αυτή η ευρέως αποδεκτή ιδέα ότι η μετατραυματική διαταραχή του στρες εμφανίζεται σε ένα υποσύνολο ανθρώπων που έχουν επιβιώσει σοβαρού τραύματος δεν ήταν ακόμη γνωστή. Η κυρίαρχη αντίληψη ήταν ότι η μετατραυματική διαταραχή του στρες ακολουθούσε πάντα μετά από έκθεση σε μια τραυματική κατάσταση. Αλλά από τη στιγμή που υπήρξε βιβλιογραφία που πρότεινε ότι πολλοί άνθρωποι εκτίθενται σε κάποιο τραύμα και μόνο ένα μικρότερο υποσύνολο εμφανίζει μετατραυματική διαταραχή του στρες, ο κλάδος μπόρεσε να υποθέσει ότι ενδεχομένως τα χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης είναι μια ανωμαλία που εξηγεί γιατί η ανάρρωση δεν έχει επέλθει. Και μόλις αυτό συνέβη αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε ποιος είναι ο ρόλος της κορτιζόλης στο στρες. Προέκυψε ότι ένα από τα πράγματα που κάνει η κορτιζόλη σε σχέση με το στρες είναι ότι βοηθά να συγκρατηθεί το σύστημα κατεχολαμινών – βοηθά να μειωθούν τα υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης που απελευθερώνονται σε καταστάσεις “fight or flight”, (αντίδραση) μάχης ή φυγής. Εφόσον ξέρουμε ότι η αδρεναλίνη και η νορεπινεφρίνη σχετίζονται με τη δημιουργία μνήμης και τη διέγερση, το να μην υπάρχει αρκετή κορτιζόλη ώστε να συγκρατήσει το νευρικό σύστημα, τη στιγμή που είναι πολύ σημαντικό για το άτομο να ηρεμήσει, μπορεί εν μέρει να εξηγήσει τη δημιουργία τραυματικής μνήμης.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα επίπεδα κορτιζόλης για τη διάγνωση της μετατραυματικής διαταραχής του στρες; Αυτή τη στιγμή δε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα επίπεδα κορτιζόλης για να κάνουμε διάγνωση. Τα χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης στην μετατραυματική διαταραχή του στρες είναι μέσα στο φυσιολογικό ενδροκρινολογικό εύρος. Ο λόγος που το εύρημα των χαμηλών επιπέδων κορτιζόλης ήταν σημαντικός είχε να κάνει με το ότι έβαλε τους επιστήμονες στη διαδικασία να αναρωτηθούν γιατί τα επίπεδα κορτιζόλης ήταν χαμηλά. Μετά μας εισήγαγε στη δυναμική του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων και του τρόπου που ρυθμίζεται από τον εγκέφαλο. Τα επίπεδα της κορτιζόλης παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της μέρας και επηρεάζονται από την περιβαλλοντική όχληση. H κορτιζόλη βοηθά να ρυθμιστούν λειτουργίες του σώματος όταν είμαστε στρεσαρισμένοι και όταν δεν είμαστε.
Οι επιστήμονες τα τελευταία 25 χρόνια ερευνούν την υπόγεια δυναμική των επιπέδων κορτιζόλης. Εχουν μελετήσει τις αλλαγές στον κιρκαδικό ρυθμό που μπορεί να καθορίσουν πώς ο εγκέφαλος ελέγχει την εκροή κορτιζόλης σε έναν ημερήσιο κύκλο. Εχουν εστιάσει στον μεταβολισμό της κορτιζόλης για να διαπιστώσουν πώς η κορτιζόλη κατανέμεται στους διάφορους μεταβολίτες στον εγκέφαλο, το συκώτι, το νεφρό. Οι περισσότερες από τις έρευνες έχουν συμπεριλάβει τον υποδοχέα γλυκοκορτικοειδών και όλα τα γονίδια και τις πρωτεϊνες που εμπλέκονται στη δραστηριότητα και την ευαισθησία αυτού του υποδοχέα. Αυτές οι έρευνες έχουν ξεκινήσει να σχηματοποιούν την αντίληψη ότι υπάρχει κάτι πραγματικά διαφορετικό σχετικά με το σύστημα του στρες στην μετατραυματική διαταραχή αλλά δεν είναι τα επίπεδα κορτιζόλης αυτά καθεαυτά που είναι χρήσιμα στον γιατρό.
Στην μετατραυματική διαταραχή του στρες τα επίπεδα κορτιζόλης δεν είναι χαμηλότερα από τα κανονικά επίπεδα. Είναι σημαντικά χαμηλότερα κατά μέσο όρο συγκριτικά με τους ανθρώπους χωρίς μετατραυματική διαταραχή αλλά τα επίπεδα αυτά καθεαυτά δεν είναι αφύσικα. Τα επίπεδα κορτιζόλης στην μετατραυματική διαταραχή δεν υποδεικνύουν ότι οι επινεφρίδιοι αδένες δεν λειτουργούν ή ότι δεν απελευθερώνουν κορτιζόλη αλλά ότι με δεδομένο το φυσιολογικό εύρος επιπέδων κορτιζόλης – ανάμεσα στα 20 με 90 μικρογραμμάρια σε ούρα 24 ωρών – η μέση τιμή που παίρνουμε στην μετατραυματική διαταραχή είναι στο 40 ενώ μια πιο φυσιολογική μέση τιμή θα ήταν στο 50 με 60. Δεν πρόκειται για ενδοκρινολογικό πρόβλημα αλλά για μια τάση να τη συναντάμε στη χαμηλότερη άκρη του φάσματος μέσα σε φυσιολογικά όμως επίπεδα. Ο λόγος που αυτό φάνηκε στους επιστήμονες αξιοσημείωτο ήταν γιατί περίμεναν ότι θα ήταν υψηλότερη σε μια διαταραχή του στρες επειδή η κορτιζόλη συνδέεται με το στρες.
(α' και β' μέρος)