Καλοκαιρινές αλλεργίες. Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεις για να προστατευτείς!

Στη χώρα μας, όπως και στις υπόλοιπες παραμεσόγειες χώρες της Νοτίου Ευρώπης, οι αλλεργίες είναι σχεδόν ταυτισμένες με την άνοιξη, λόγω της έντονης εαρινής ανθοφορίας. Όμως, καμία εποχή δεν είναι απόλυτα ασφαλής, αφού ακόμη και το καλοκαίρι ή τον χειμώνα εμφανίζεται αυξημένη συχνότητα συγκεκριμένων μορφών αλλεργίας.

Γράφει η αλλεργιολόγος Καλλιόπη Κόντου – Φίλη

Εάν φυσικά υπολογιστεί και το αυξανόμενο σε ένταση και διάρκεια φαινόμενο του θερμοκηπίου, που έχει πλέον αμβλύνει τη διάκριση των εποχών (όπως συνέβη στον χρόνο που τώρα διανύουμε), θα γίνει κατανοητό γιατί οι αλλεργίες επεκτείνονται σημαντικά και πέραν της εαρινής ανθοφορίας.

Τι είναι η αλλεργία;

Αλλεργία είναι μια αντίδραση υπερβολικής ευαισθησίας του οργανισμού έναντι περιβαλλοντικών, και ως επί το πλείστον, μη παθογόνων ουσιών, των αλλεργιογόνων. Οποιαδήποτε ξένη προς τον ανθρώπινο οργανισμό ουσία, πρωτεϊνικής σύστασης, μπορεί να δράσει ως αλλεργιογόνο. Τα πιο συχνά αλλεργιογόνα είναι:

οι γύρεις φυτών,
τα σπόρια μυκήτων (μούχλας),
οι τροφές,
τα φάρμακα,
ορισμένες χημικές ουσίες,
το δηλητήριο υμενοπτέρων (σφηκών και μελισσών) κ.α..

Η αλλεργία είναι απόκλιση ή εκτροπή της φυσιολογικής απάντησης του αμυντικού μας συστήματος (ανοσοποιητικού), αφού προκαλεί βλάβη στoν οργανισμό (αντί προστασίας), δηλ. άλλο έργο αυτό που έπρεπε να επιτελεί (εξ ου και ο όρος αλλεργία σε όλες τις γλώσσες του κόσμου). Παρατηρείται συνήθως σε άτομα με κληρονομική προδιάθεση.

Ποιες είναι οι πιο συχνές μορφές αλλεργίας;

Οι πιο συχνές αλλεργικές παθήσεις είναι αυτές στις οποίες συμμετέχει το αντίσωμα «ανοσοσφαιρίνη Ε» (IgE) και ονομάζονται ατοπικές. H ατοπική αλλεργία είναι πολυσυστηματική νόσος και, ανάλογα με το όργανο – στόχο, εκδηλώνεται πιο συχνά ως αλλεργική ρινίτιδα (μύτη ή ανώτερο αναπνευστικό) με ή χωρίς επιπεφυκίτιδα (μάτια), ως άσθμα (βρόγχοι, βρογχιόλια ή κατώτερο αναπνευστικό) ή ως ατοπική δερματίτιδα (αλλεργικό έκζεμα).

Το ίδιο άτομο μπορεί να εμφανίσει περισσότερες από μια ατοπικές παθήσεις σε διαφορετική ηλικία ή ακόμη και ταυτόχρονα. Η αλλεργική ρινίτιδα χαρακτηρίζεται από: καταρροή, φτερνίσματα, κνησμό (φαγούρα στη μύτη, αυτιά, φάρυγγα ή/και υπερώα), απόφραξη μύτης (μπούκωμα), ακόμη και βάρος στο κεφάλι ή/και τα αυτιά.

Στην αλλεργική επιπεφυκίτιδα παρατηρείται ερυθρότητα, ερεθισμός δακρύρροια ή οίδημα των οφθαλμών, φωτοφοβία, ενίοτε και αίσθημα ξένου σώματος. Το αλλεργικό άσθμα είναι χρόνια φλεγμονή των αεροφόρων οδών (βρόγχων και βρογχιολίων). Τα συμπτώματα είναι βήχας (ξηρός ή παραγωγικός), σφίξιμο στο στήθος, σφύριγμα στην αναπνοή και δύσπνοια.

Ορισμένα φυτά -όπως η αγριάδα, η μουχρίτσα και άλλες καλοκαιρινές αγρωστίδες, η αρτεμισία, τα βλίτα και αλμυρίδι (Σαλσόλα) κ.α., ανθίζουν το καλοκαίρι προς φθινόπωρο. Επομένως, άτομα με διαγνωσμένη αναπνευστική αλλεργία στη γύρη των παραπάνω φυτών, ακόμη και ορισμένων μυκήτων, σκόπιμο είναι να εφοδιασθούν με τα κατάλληλα για την περίπτωσή τους φάρμακα, εάν πρόκειται να περάσουν τις καλοκαιρινές διακοπές τους σε περιοχές όπου αφθονεί το πράσινο.

Επίσης, το καλοκαίρι μπορεί να επανεμφανισθούν συμπτώματα αναπνευστικής αλλεργίας σε άτομα που έχουν πρόβλημα την άνοιξη, εάν φυσικά βρεθούν σε περιοχή, όπου λόγω τοπικών συνθηκών (κυρίως αφθονίας νερού ) συνεχίζουν να ανθοφορούν αλλεργιογόνα φυτά, όπως η ελξίνη ή Parietaria (γνωστή με διαφορετικά τοπικά ονόματα: παρθενούλι, αγριοβασιλικός, αγριοκρανιά, ανεμόχλαδο, ανεμόχορτο, βοϊδόγλωσσο, κολλήκι, κολλητσάδα, κολλητσάνι, περδικάκι, περδικούλι, περδικί, υαλοπρίτι κ.α).

Οι διαφορές στην αλλεργία σε βρέφη και νήπια σε σχέση με παιδιά και ενήλικες

Συχνά σε βρέφη και νήπια, λιγότερο συχνά στα μεγαλύτερα παιδιά και ενηλίκους, η αλλεργία μπορεί να είναι τροφικής αιτιολογίας και να εκφράζεται με συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα (κοιλιακό άλγος, εμετό, διάρροια με αποτέλεσμα καθυστέρηση στη φυσιολογική ανάπτυξη) ή πιο απομακρυσμένα όργανα: ανώτερο ή/και κατώτερο αναπνευστικό, ρινίτιδα ή/και άσθμα, δέρμα ως κνίδωση ή ατοπική δερματίτιδα (κοινώς έκζεμα) και ακόμη πιο σπάνια από πολλαπλά όργανα ως συστηματική αναφυλαξία.

Πιο συχνά αίτια τροφικής αλλεργίας είναι το γάλα, αυγά, σιτηρά στα βρέφη και παιδιά και κι οι ξηροί καρποί, ψάρια, ή οστρακοειδή στους ενηλίκους, χωρίς όμως να αποκλείεται καμία κατηγορία τροφών, ακόμη και φυτικής προέλευσης, όπως τα διάφορα φρούτα και λαχανικά και ιδιαίτερα εκείνα που καταναλώνονται μόνον ή κυρίως εποχικά (ροδάκινα, βερύκοκα, σταφύλια, ρόδια κ.α.).

Σημειώνεται ότι η αλλεργία σε ψάρια και θαλασσινά, όπως και στους ξηρούς καρπούς, συνήθως δεν «υποχωρεί», με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και στα παιδιά, όπως συμβαίνει με άλλες τροφές. Κατά συνέπεια, μη προσπαθήσετε να δοκιμάσετε μόνοι εάν το παιδί σας έχει ξεπεράσει την αλλεργία σε κάποια τροφή, γιατί μπορεί να χαλάσετε την ηρεμία των διακοπών σας. Εμπιστευθείτε το χειρισμό αυτού του θέματος στον αλλεργιολόγο σας.

Χολινεργική κνίδωση vs κνίδωση από ψύχος

Το καλοκαίρι μπορεί να εμφανισθούν για πρώτη φορά ή να υποτροπιάσουν και ορισμένες κνιδώσεις από φυσικά αίτια, όπως: η χολινεργική (από θερμότητα), η κνίδωση από ψύχος, η ηλιακή, η κνίδωση από πίεση, τριβή κ.α.

Για παράδειγμα, σε άτομα που πάσχουν από χολινεργική κνίδωση, η άσκηση στο καλοκαιρινό, θερμό περιβάλλον είναι δυνατόν να αυξήσει σημαντικά τη θερμοκρασία του σώματος και να προκαλέσει και άλλα συμπτώματα (πέραν της κνίδωσης), δηλαδή δύσπνοια, αίσθημα ζάλης ή «θολούρας», υπόταση, ακόμη και ναυτία ή τάση προς εμετό (πολλά δηλαδή από τα κλινικά χαρακτηριστικά της συστηματικής αναφυλαξίας).

Η κνίδωση από ψύχος είναι το αντίθετο της χολινεργικής κνίδωσης, αφού εμφανίζεται όταν πέφτει η θερμοκρασία του σώματος, όπως συμβαίνει κατά την κολύμβηση σε κρύα νερά το καλοκαίρι. Η κνίδωση αυτή είναι δυνατόν να γενικευθεί σε ολόκληρο το σώμα και να προκαλέσει πτώση της αρτηριακής πίεσης, ακόμη και απώλεια αισθήσεων (εικόνα αλλεργικού σοκ) με κίνδυνο πνιγμού του πάσχοντα, εάν τύχει να κολυμπάει μόνος.

Ποιες άλλες κνιδώσεις εμφανίζουν έξαρση το καλοκαίρι;

Επίσης, άτομα που πάσχουν από ηλιακή κνίδωση εάν εκτεθούν ολόσωμα στον ήλιο (ηλιοθεραπεία), δυνατόν να εμφανίσουν ανάλογη συμπτωματολογία). Καλοκαιρινή έξαρση εμφανίζουν και συγκεκριμένες μορφές κνίδωσης, που προκαλούνται από νυγμούς (τσιμπήματα) εντόμων ή άλλων ζωικών ειδών που κυκλοφορούν την θερμή εποχή, καθώς και η κνίδωση εξ επαφής με τα διάφορες ουσίες από το φυσικό ή χημικό μας περιβάλλον.

Η ελαφριά καλοκαιρινή ένδυση εκθέτει το δέρμα στα εκλυτικά αίτια που προαναφέρθηκαν (π.χ. κνίδωση από νυγμό σφήκας/μέλισσας ή κατά την επαφή με τσούχτρες και ορισμένα αγριόχορτα, όπως η τσουκνίδα ή κνίδη, από την οποία πήρε και το όνομά της η κνίδωση). Άλλες χρόνιες κνιδώσεις, ακόμη και αυτές άγνωστης αιτιολογίας (ιδιοπαθείς), εμφανίζουν καλοκαιρινή έξαρση, που οφείλεται στην αυξημένη περιβαλλοντική θερμοκρασία, ιδιαίτερα σε ημέρες καύσωνα.

Τι είναι η συστηματική αναφυλαξία – αναφυλακτική καταπληξία (shock);

Πρόκειται για την πιο βαριά μορφή αλλεργίας, αφού εμφανίζεται αιφνίδια και εξελίσσεται ταχύτατα (σε λίγα λεπτά έως 30 και πιο σπάνια έως 60 λεπτά ή περισσότερα) μετά την είσοδο του αλλεργιογόνου στον οργανισμό. Κλινικά, η συστηματική αναφυλαξία εκδηλώνεται με συμπτώματα από 2 ή περισσότερα όργανα ή συστήματα:

στο δέρμα με καούρα ή φαγούρα σε παλάμες, πέλματα και γεννητικά όργανα ή πιο γενικευμένη, με εξάνθημα.
στο αναπνευστικό με φτερνίσματα, καταρροή, μπούκωμα και φαγούρα σε μύτη, μάτια και φάρυγγα ενώ υπάρχει και δυσκολία στην αναπνοή.
στο γαστρεντερικό με ναυτία, εμετό, κοιλιακό άλγος ή τάση προς αφόδευση και παρατηρείται απώλεια κοπράνων ή ούρων.
στο καρδιαγγειακό με αίσθημα ζάλης ή θολούρας και αδυναμίας ή/και των αισθήσεων καταλήγοντας σε αλλεργική καταπληξία (υπόταση) ή shock).

Εκτός από τις τροφές, άλλα συνήθη αίτια συστηματικής αναφυλαξίας είναι φάρμακα, νυγμοί (τσιμπήματα) από μέλισσες ή σφήκες, το λάστιχο (latex), κ.α. Εποχικά φρούτα και λαχανικά, που καταναλώνουμε κυρίως το καλοκαίρι ενοχοποιούνται πιο συχνά αυτή την εποχή, αλλά ακόμη και μη εποχικές τροφές, όπως ξηροί καρποί, μπορεί να εμφανίσουν καλοκαιρινή έξαρση.

Πόσο επικίνδυνη για τη ζωή του πάσχοντα είναι η συστηματική αναφυλαξία;

Αυτό συμβαίνει επειδή χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη βιομηχανία των παγωτών και άλλων καλοκαιρινών εδεσμάτων. Βασικό μήνυμα για τους ήδη αλλεργικούς σε τροφές «πριν καταναλώσετε κάποιο τρόφιμο βεβαιωθείτε πρώτα το ακριβές περιεχόμενό του».

Η συστηματική αναφυλαξία, ως η πλέον σοβαρή αλλεργική αντίδραση, χρήζει επείγουσας αντιμετώπισης, διαφορετικά μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για τη ζωή του πάσχοντα. Άλλα αίτια συστηματικής αναφυλαξίας το καλοκαίρι είναι ο συνδυασμός άσκησης με λήψη τροφής σε άτομα, που πάσχουν από την μια σχετικά συχνή οντότητα, σε νέα κυρίως άτομα (εφήβους και νέους ενηλίκους), την συστηματική αναφυλαξία μετά από άσκηση.

Ειδική μορφή συστηματικής αναφυλαξίας εμφανίζεται όταν η άσκηση γίνει μέχρι 4 ώρες μετά από την κατανάλωση συγκεκριμένου τροφίμου ή γενικά μετά τη λήψη τροφής. Διακρίνεται από τις συνήθεις περιπτώσεις αναφυλαξίας από τροφικά αίτια κατά το ότι απαραίτητο συστατικό είναι η άσκηση, αφού οι πάσχοντες δεν εμφανίζουν κανένα απολύτως πρόβλημα εάν φάνε την ίδια τροφή χωρίς να ασκηθούν, εάν ασκηθούν με άδειο στομάχι ή αφού περάσουν τουλάχιστον 4 ώρες μετά τη λήψη τροφής.

Πώς αντιμετωπίζονται οι καλοκαιρινές αλλεργίες;

Tα άτομα που έχουν παρουσιάσει οποιαδήποτε γενικευμένη αντίδραση, ανεξαρτήτως αιτιολογικού ή εκλυτικού παράγοντα, πρέπει να απευθύνονται στον αλλεργιολόγο για να λάβουν οδηγίες τόσο για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος (σε περίπτωση που ξαναεμφανιστεί), όσο και για την μακροχρόνια και πιο ριζική θεραπεία την «ανοσοθεραπεία» ή απευαισθητοποίηση, που εφαρμόζεται επιτυχώς μόνο στην αλλεργία από σφήκες και μέλισσες.

Προς αποφυγή λοιπόν, ανεπιθύμητων συμβάντων, που δυνατόν να διαταράξουν την ηρεμία και χαρά των διακοπών, σκόπιμο είναι πριν φύγει για διακοπές ο κάθε αλλεργικός να συμβουλευτεί τον αλλεργιολόγο του, ώστε να λάβει οδηγίες που αφορούν αποκλειστικά τον ίδιο.

Βασική αρχή στην αντιμετώπιση οποιουδήποτε ιατρικού προβλήματος είναι η εξατομίκευση της θεραπευτικής αγωγής∙ για τον λόγο αυτό, το καλύτερο φάρμακο δεν είναι αυτό, που βοήθησε την γειτόνισσα ή που πήρατε από το γειτονικό φαρμακείο μόνοι σας, αλλά εκείνο που θα συστήσει ο κλινικός ιατρός, ειδικά για την περίπτωσή σας.