Η κυρία Μαρία Πυρουνάκη-Λιωνή, Δρ. Κοινωνικής Ψυχολογίας-Ψυχοθεραπεύτρια-Σύμβουλος, συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων, μας εισάγει στον άγνωστο αλλά γεμάτο σφρίγος, ζωντάνια κι ένταση μικρόκοσμο των εφήβων, αγοριών και κοριτσιών, και μας δίνει συμβουλές για να ταξιδέψουμε με ασφάλεια μαζί τους.
Τι σημαίνει για τον ίδιο τον έφηβο αυτή η φάση της ζωής του;
Είναι μια ηλικιακή φάση που διαρκεί από τα 11 – 12 έως τα 17- 18 χρόνια και χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση της ταυτότητας του εφήβου. Το αγωνιώδες ερώτημα που αναδύεται στην εφηβεία είναι «ποιός είμαι;», ένα ερώτημα που συχνά δεν βρίσκει εύκολα απάντηση. Το έως τώρα παιδί που ανέκαθεν ήταν ένα ξεχωριστό πρόσωπο μπαίνει στην ηλικία (και) να το συνειδητοποιεί αυτό, αλλά δεν πρόκειται για διόλου εύκολη διαδικασία.
Πώς εκδηλώνεται αυτή η αγωνία του;
Ακούμε συχνά τους εφήβους να λένε: «Καλά, πώς άντεχα αυτό το κουκούλι και δεν πνιγόμουν;» «Ευτυχώς που μεγαλώνω να έχω κάποια ανεξαρτησία, να κυκλοφορώ – έστω νωρίς – μόνη μου!», «Να περπατάμε με τους φίλους μου χαλαρά βρίζοντας!», «Να μην ξέρουν πάντα πού είμαι και τί κάνω!».
Συχνά οι μεγάλοι, ιδίως οι γονείς, θεωρούν ότι είναι εκφράσεις που δείχνουν εξέγερση, επανάσταση, επιθετικότητα, αχαριστία, αδιαφορία, αναίδεια. Κι όμως δεν είναι έτσι! Οι χαρακτηρισμοί, που συνήθως χρησιμοποιούν οι ενήλικες, είναι δικές τους ερμηνείες.
Πώς ερμηνεύονται δηλαδή αυτές οι εκφράσεις;
Τα παιδιά στέλνουν αγωνιώδη μηνύματα προς τους ενηλίκους. Η θεωρούμενη ως εξέγερση μπορεί να είναι απλά μια αντίδραση στις επαναλαμβανόμενες και παγιωμένες συμβουλές και δράσεις των γονιών, παιδαγωγών, όσων αποκαλούνται στην ψυχολογία «πρόσωπα κύρους». Μπορεί να είναι ένα μήνυμα «Άλλαξε τον τρόπο που με βλέπεις! Δεν είμαι πια μικρό παιδί!».
Η επανάσταση συχνά είναι αγανάκτηση μετά από επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις τους να ακουστούν οι συνεχώς διαμορφούμενες ανάγκες τους, αγανάκτηση και προς τον ασαφή εαυτό τους όταν δεν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις του τύπου «Τώρα θέλω φροντίδα ή να μ’ αφήσουν ήσυχη;», «μήπως και τα δύο;», «γιατί να μην ξέρω;».
Επιθετικότητα και αναίδεια συχνά είναι απελπισμένες προσπάθειες να γίνει αποδεκτός ο θυμός, η αγωνία τους.
Αχαριστία, αδιαφορία, μπορεί να είναι η υγιής και ψύχραιμη, η «κουλ» στάση τους απέναντι στην προστατευτικότητα των γονιών.
Ποιες άλλες συμπεριφορές χαρακτηρίζουν την εφηβεία;
Οι συνομήλικοι φίλοι θεωρούνται σημαντικοί – η γνώμη τους «μετράει» , περισσότερο από των γονιών για τα θέματα της ηλικίας , όχι τόσο για τις αξίες.
Επίσης, είναι συχνότατη η απομάκρυνση από τον κοινό χώρο του σπιτιού, είτε με την επιλογή της απομόνωσης στο δωμάτιο με κλειστή την πόρτα ή από το οικογενειακό «γίγνεσθαι», πχ ο έφηβος μένει μαζί τους αλλά φορώντας τα ακουστικά στα αυτιά. Μπορεί να είναι απομάκρυνση από τις σταθερές οικογενειακές αξίες, πχ η επιλογή ενός έφηβου γιου πολιτικού να βρίσκεται σε πορείες και διαδηλώσεις κόντρα στις αποφάσεις του πατέρα του. Είναι πρόσκαιρες αλλά αναγκαίες επιλογές, με πιθανό κόστος την παρεξήγηση, την απόρριψη, την αποξένωση από τους μεγάλους που τους έχει ακόμα τόσο ανάγκη. Μεγαλώνοντας ο έφηβος η επιθυμία του για ανεξαρτησία γίνεται διεκδίκηση, η ανάγκη για απομόνωση αναστοχασμός, τα συναισθήματα βιώνονται έντονα. Ενώ η ανάγκη για αποδοχή από τους «μεγάλους» υπάρχει, η συμπεριφορά και η στάση τους προκαλούν στην «εξουσία» θυμό και όλο αυτό εκλαμβάνεται ως απόρριψη και από τις δύο πλευρές.
Ποια πρέπει να είναι η δική μας αντιμετώπιση;
Στην οικογένεια και στο σχολείο είναι καλό να υπάρχει πρόγραμμα προσαρμοσμένο στις ανάγκες και στα χαρακτηριστικά της εφηβείας, σχεδιασμένο από τους ίδιους τους εφήβους έτσι ώστε με την φροντίδα κάποιου ενήλικα που τον αποδέχονται, να τους δίνεται η ευκαιρία να γνωρίζουν περισσότερο τον εαυτό τους, να ασκούνται στη συνεργασία και κυρίως αντί να πιέζονται να μπουν στα «μέτρα» των μεγάλων, να ασκούνται στο να ανιχνεύουν και να ορίζουν τα δικά τους «μέτρα».
