Ένα περιστατικό 

‘Η Μίνα κοντοστάθηκε μπροστά στο κατάστημα του εμπορικού κέντρου που πουλούσε καλλυντικά. Βαρέθηκε να περιμένει τις φίλες της που την έστησαν για άλλη μια φορά και έβραζε μέσα της. Μπήκε με σταθερά βήματα. Ήταν Σάββατο και η κίνηση μεγάλη. Θα περνούσε αρκετή ώρα μέχρι μία πωλήτρια να ασχοληθεί μαζί της. Αυτό όμως δεν την πείραζε. Το αντίθετο. Ζύγισε προσεκτικά τις κάμερες ασφάλειας. Με μια ματιά έφτιαξε στο μυαλό της τον ασφαλέστερο δρόμο. Ξέχασε τα πάντα και εστίασε στο σκοπό της.

Οι χτύποι της καρδιάς της ανέβηκαν, αισθάνθηκε ένταση, ζωντάνια, ένα φτερούγισμα σαν τη πρώτη φορά. Πλησίασε το stand, πήρε ένα άρωμα και με αστραπιαίες κινήσεις έσκισε το προστατευτικό σελοφάν, πήρε το μπουκαλάκι και το άφησε να πέσει μέσα στο κομψό της τσαντάκι. Περιεργάστηκε λίγο τις προσφορές. Έπιασε κουβέντα με δύο κυρίες που ήταν κοντά. Χαμογέλασε στην υπάλληλο που πήγε τελικά να βοηθήσει. Έκανε άλλο ένα γύρο στο μαγαζί, ισορροπώντας πάνω στις ακριβές της γόβες επιδέξια, σαν σε πασαρέλα, με τις κάμερες ασφαλείας στο ρόλο των φωτογράφων μόδας. Βγήκε έξω, μπήκε σε ένα ταξί. Η διάθεση της ήταν τέλεια. Σπίτι της άφησε το άρωμα μαζί με τα άλλα στο night stand και χαλάρωσε σε μια μπανιέρα. Αισθάνονταν σαν ηθοποιός μετά από μια καλή παράσταση’.

Τι είναι η κλεπτομανία;

Απαντά ο ψυχίατρος, Γεώργιος Φλώρος.

Οι άνθρωποι που πάσχουν από κλεπτομανία αποτελούν μία μικρή μειοψηφία των κλεπτών σε μαγαζιά (ίσως ένας στους είκοσι) είναι όμως μοναδικοί στο κίνητρο τους: δεν κλέβουν επειδή δεν μπορούν να αγοράσουν ή επειδή χρειάζονται τα κλοπιμαία για να επιβιώσουν. Αντίθετα, το αντικείμενο που προσπαθούν να κλέψουν δεν έχει ουσιαστική σημασία για αυτούς. Σημασία έχει η πράξη. Ακριβέστερα, σημασία έχει το αποτέλεσμα της πράξης όχι στη τσέπη τους αλλά στο ψυχισμό τους.

Όταν η κλεπτομανία γίνεται ανάγκη…

Ο άνθρωπος με κλεπτομανία κυριεύεται από ακατανίκητη ορμή να προβεί στη κλοπή, ορμή το ίδιο δύσκολο να της αντισταθεί όσο και η φυσιολογική ανάγκη να πιει νερό ή να κοιμηθεί. Δεν υπάρχουν κίνδυνοι που μπορεί να τον αποτρέψουν. Ακόμη και όταν συλληφθεί ξανά και ξανά, πονέσει και ταπεινωθεί, αυτός εξακολουθεί να μην μπορεί να ελέγξει αυτή του τη παρόρμηση.

Στη περίπτωση της Μίνας, είδαμε την ασθενή να αισθάνεται άσχημα πριν τη κλοπή, μία ιδιαίτερη ένταση κατά τη διάρκεια της και πολύ καλύτερα μετά. Αυτός δεν είναι όμως ο κανόνας. Μετά από λίγο διάστημα αρχίζουν οι ενοχές, η συνειδητοποίηση ότι γίνεται κάτι λάθος και ότι δεν υπάρχει κανένας έλεγχος στη πράξη αυτή. Με τη πρώτη σύλληψη, ή και νωρίτερα, η αυτοεκτίμηση κατακρημνίζεται, η πράξη συνοδεύεται από έντονο άγχος, αρχίζει να εμφανίζεται θλίψη που προοδεύει σε κατάθλιψη με τη συνέχιση του προβλήματος.

Που οφείλεται η κλεπτομανία; 

Η κλεπτομανία είναι μια από τις διαταραχές ελέγχου της συμπεριφοράς, ίσως η πιο δύσκολα εξηγήσιμη επιστημονικά καθώς σε αυτούς τους ασθενείς ο έλεγχος των συνειδητών πράξεων αμβλύνεται μόνο σε ένα μικρό κομμάτι της συμπεριφοράς και όχι γενικότερα ως προς τη στάση απέναντι στο νόμο. Συνήθως πρόκειται για μεσήλικες άνδρες και νέες γυναίκες, χωρίς αντικοινωνικές τάσεις ή άλλο συναφές ιστορικό. Πολλές υποθέσεις έχουν γίνει ως προς την αιτία της κλεπτομανίας και οι ψυχολογικές θεωρίες φαίνεται να είναι τόσο πολυάριθμες όσο και οι περιπτώσεις. Κάποιες φορές σημειώνεται στους ασθενείς εστιακή νευρολογική βλάβη στον εγκέφαλο, αλλά αυτές είναι οι εξαιρέσεις και η κλεπτομανία τότε δεν είναι το μοναδικό τους πρόβλημα. Η μελέτη της κλεπτομανίας είναι δύσκολη λόγω της κοινωνικής ιδιομορφίας και στιγματισμού, αλλά και του μικρού αριθμού των πραγματικών περιπτώσεων έναντι όσων ισχυρίζονται ότι έχουν τη πάθηση ανειλικρινώς, σαν μέρος της υπεράσπισης τους στο δικαστήριο.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη κλεπτομανίας; Πώς αντιμετωπίζονται; 

Κλινικά υπάρχουν δύο υπότυποι. Οι περιπτώσεις όπου σημειώνεται ενοχή και έντονο άγχος έχουν τη καλύτερη πρόγνωση καθώς έχουν και το μεγαλύτερο κίνητρο να αναζητήσουν βοήθεια και να μείνουν σε θεραπεία. Η ψυχοθεραπεία που προσανατολίζεται στην εναισθησία του ασθενή (συνειδητοποίηση ότι υπάρχει πρόβλημα) και η ψυχοδυναμικού τύπου ψυχοθεραπεία (ψυχοθεραπεία) ενδείκνυνται σε αυτές τις περιπτώσεις.

Αντίθετα οι περιπτώσεις όπου η ασθένεια συνδέεται με θετικά συναισθήματα προσέρχεται σε θεραπεία μόνο υπό πίεση της οικογένειας ή και δικαστική εντολή. Εδώ χρειάζεται αρχικά μεγάλη προσπάθεια στη κινητοποίηση, μπορεί όμως να υπάρχει καλή απόκριση σε συμπεριφορικές τεχνικές απευαισθητοποίησης – αποστροφής της πράξης. Αρκετοί ασθενείς επιλέγουν φαρμακοθεραπευτικές λύσεις καθώς τους είναι δυσάρεστο να μιλούν για το πρόβλημα τους αλλά και για τον εαυτό τους, ενώ πιστεύουν (λανθασμένα) ότι το να μιλούν για τις σκέψεις τους θα κάνει πιθανότερη τη πραγματοποίηση τους.

Η κλεπτομανία έχει την ιδιαιτερότητα, ακόμα και για το πλαίσιο των ψυχικών διαταραχών, ότι κάθε περίπτωση εξαρτάται από πολλά μοναδικά στοιχεία του συγκεκριμένου ατόμου και η τελική έκβαση είναι εξαιρετικά αμφίβολη από την αρχή. Σίγουρα όμως ο εξευτελισμός και ο ψυχικός πόνος αυτών των ανθρώπων καταλήγει να είναι δυσανάλογα μεγάλος σε σχέση με το διαπραχθέν αδίκημα.