Η βία κατά των παιδιών και γυναικών στην οικογένεια αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα με σοβαρές συνέπειες.

Στατιστικά έχει βρεθεί ότι στην Ευρώπη 1 στις 5 γυναίκες έχει υποστεί βία κάποια στιγμή στη ζωή της από το σύζυγο ή το σύντροφο της. Στην Ελλάδα, η πλειοψηφία των στοιχείων που αφορούν τη συχνότητα των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας προέρχεται από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων.Σύμφωνα με στοιχεία που έχουν συλλεχθεί από γυναίκες θύματα στις συμβουλευτικές υπηρεσίες κατά το διάστημα 2002 – 2005, το πρώτο περιστατικό βίας παρατηρείται συνήθως μετά το γάμο (56,06%) και οι γυναίκες, παρά τη βίαιη συμπεριφορά του συζύγου τους (80%), εξακολουθούν να μένουν μαζί τους (65,22%). Η συνηθέστερη μορφή βίας είναι η ψυχολογική και η σωματική, ενώ λιγότερο συχνά αναφέρεται μόνο η ψυχολογική βία.

Γράφει η Παντελίδου Στέλλα, Κλινική Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παντείου Πανεπιστημίου και η κυρία Βακαλοπούλου Αθηνά, Κοινωνιολόγος, MSc Αγωγής & Προαγωγής Υγείας, συνεργάτες του κυρίου

Στυλιανίδη Στέλιου, Ψυχιάτρου-Ψυχαναλυτή, Καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής, στο  Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Tί συμβαίνει στα ελληνικά σπίτια; 

Θα χαρακτηρίζαμε την ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα ως «αόρατη» βία, συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες καθώς θεωρείται αυστηρά οικογενειακή υπόθεση. Αποτελεί ένα καλά κρυμμένο μυστικό από τις κακοποιημένες γυναίκες, οι οποίες λόγω της ντροπής και ενοχής που αισθάνονται δεν αποκαλύπτουν τη βία που υφίστανται, δεν αναζητούν βοήθεια κι έτσι εγκλωβίζονται σε καταστροφικές καταστάσεις τόσο για τις ίδιες όσο και για τα παιδιά τους, εφόσον υπάρχουν μέσα στην οικογένεια. Η ενδοοικογενειακή βία δεν περιλαμβάνει μόνο τη σωματική κακοποίηση, αλλά τις άμεσες και έμμεσες απειλές, τη συναισθηματική και ψυχολογική βία, τη σεξουαλική κακοποίηση, την κοινωνική απομόνωση, τον οικονομικό έλεγχο και γενικότερα όλες εκείνες τις συμπεριφορές που ωθούν ένα άτομο να ζει υπό ένα διαρκή φόβο. Συνδέεται δε άρρηκτα με την καταπάτηση των κυρίαρχων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ασφάλειας και ισότητας μέσα στην οικογένεια και τη νομική προστασία.

Ποιες είναι οι φάσεις της ενδοοικογενειακής βίας; 

Η βία μέσα στην οικογένεια αντικατοπτρίζει σχέσεις άνισης δύναμης οι οποίες παράγουν και επιτρέπουν την καταπίεση καθώς και όλες τις μορφές βίας. Χαρακτηρίζεται από τρεις φάσεις οι οποίες επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά μέσα στην οικογένεια. Κατά το πρώτο στάδιο προκαλείται σταδιακά αυξητική ένταση, όπου το θύμα υπόκειται σε λιγότερο βίαιες συμπεριφορές, όπως είναι οι απειλές και προσβολές. Τα θύματα σύντομα διαισθάνονται ότι θα ακολουθήσει η σωματική βία, κι έτσι προσπαθούν να την αποφύγουν ενεργώντας συγκαταβατικά. Το δεύτερο στάδιο της βίας, εκείνο της έντονης επίθεσης, χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτη σωματική επιθετικότητα εξαιρετικά βίαιη και επικίνδυνη.  Στο τελευταίο στάδιο, ο θύτης ενεργεί απολογητικά και συμπονετικά προς το θύμα, ενώ υπόσχεται πως οι σκηνές βίας δε θα επαναληφθούν.

Ο κύκλος της βίας.

Το θύμα διασφαλίζει τη φροντίδα και αγάπη του θύτη και έχοντας ως δεδομένο ότι η σχέση τους θα «επουλωθεί», ξεκινά να κατακλύζεται από ενοχές θεωρώντας τον εαυτό του ως υπεύθυνο για τη βίαιη συμπεριφορά του θύτη. Αυτομάτως, ενώ ολοκληρώνεται το τρίτο στάδιο, ενεργοποιείται ξανά το πρώτο και έτσι διαμορφώνεται ο λεγόμενος «κύκλος της βίας». Ανάγοντας αυτό το σχήμα στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο θα λέγαμε ότι η διαδικασία παραγωγής βίας είναι επίσης κυκλική: ξεκινά από την οικογένεια, επεκτείνεται στο κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο τα παιδιά μεγαλώνουν και ωριμάζουν και εν συνεχεία είτε ενισχύεται είτε αποδυναμώνεται ξανά μέσα στην οικογένεια.

Οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας στην υγεία του θύματος είναι ανεξάντλητες και καταστροφικές.

Οι γυναίκες που κακοποιούνται αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά προβλήματα, όπως είναι η κατάθλιψη και το άγχος, προβλήματα που τις απομονώνουν από την υπόλοιπη οικογένεια και τον φιλικό περίγυρο ενώ παράλληλα δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη θέση εργασίας τους και να παραμείνουν λειτουργικές στην καθημερινότητά τους.  Επιπλέον επηρεάζεται ο ρόλος τους ως μητέρα, καθώς οι συναισθηματικές ελλείψεις, οι ανικανοποίητες ανάγκες και επιθυμίες δε μπορούν παρά να μην εκδηλώνονται στη συμπεριφορά και τη σχέση με τα παιδιά της. Οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας δε για τα τελευταία είναι ίσως οι σοβαρότερες: αυξάνονται οι πιθανότητες κακομεταχείρισης των ίδιων των παιδιών, βρίσκονται σε απόλυτο κίνδυνο τραυματισμού κατά τη διάρκεια βίαιων πράξεων μέσα στο σπίτι, δεν μεγαλώνουν σε ένα ασφαλές, υποστηρικτικό και ήρεμο περιβάλλον, αισθάνονται έντονο φόβο, άγχος, ενοχές και ντροπή με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε συμπτώματα τραύματος με χαρακτηριστικό τους εφιάλτες.

Αυξήθηκε η ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα λόγω κρίσης;

Δεδομένων των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια (οικονομική κρίση, ανεργία, μεγάλος αριθμός μεταναστών) και των εμπειρικών και ερευνητικών στοιχείων που αναδεικνύουν το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας ως ένα από τα σοβαρότερα κοινωνικά ζητήματα, προκύπτει η ανάγκη για ανάπτυξη ολοκληρωμένων δράσεων πρόληψης και αντιμετώπισης της κακοποίησης. Η ανάγκη αυτή γίνεται περισσότερο επιτακτική και λόγω του περιορισμένου αριθμού υπηρεσιών εξειδικευμένων στα ζητήματα ενδοοικογενειακής βίας, με αποτέλεσμα να προκύπτει αδυναμία κάλυψης των αιτημάτων για διαχείριση περιστατικών κακοποίησης.

Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου στις νησιωτικές περιοχές, όπου οι κοινωνικές υπηρεσίες υπολειτουργούν ή δεν υπάρχουν ενώ τα υπάρχοντα προβλήματα στις υπηρεσίες υγείας  καθιστούν συχνά αδύνατη την αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών, αναπτύχθηκε και υλοποιήθηκε από την Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ΒΑ Κυκλάδων ΕΠΑΨΥ ειδικό πρόγραμμα Ενδυνάμωσης Γυναικών και Επαγγελματιών σε θέματα αντιμετώπισης της Ενδοοικογενειακής Βίας, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος EMPOWER_W (www.empowerw.eu/). Τα δεδομένα της αξιολόγησης του προγράμματος έδειξαν αποτελεσματικότητα της παρέμβασης για τις γυναίκες που συμμετείχαν στο θεραπευτικό πρόγραμμα, σε επίπεδο μείωσης συμπτωμάτων ψυχοπαθολογίας, περιορισμού των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, βελτίωσης της αυτοεκτίμησης και της ικανότητας διαχείρισης των συγκρούσεων στην οικογένεια. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό σεμινάριο εξέφρασαν την ικανοποίηση τους από την παρέμβαση, ενώ φαίνεται ότι βελτιώθηκαν οι δεξιότητες διαχείρισης περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.

Η εξέλιξη της βίας και εγκληματικότητας στην Ελλάδα είναι αυξητική τα τελευταία χρόνια λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης η οποία μοιραία συμβάλλει στην αλλαγή του τρόπου ζωής και σκέψης αναπαράγοντας διαρκώς το φόβο της θυματοποίησης, και την αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Επομένως  η διαρκής εκπαίδευση του κοινού με στόχο την αλλαγή των κοινωνικών προτύπων που ευνοούν τη βία μέσα στην οικογένεια και η ευαισθητοποίησή του  γύρω από τις επιπτώσεις της βίας στα θύματα και κυρίως στις γυναίκες και τα παιδιά, καθίσταται απολύτως αναγκαία. Η προαγωγή του «αθέατου» αυτού κοινωνικού φαινομένου ως ένα δημόσιο ζήτημα που να αφορά όλους, αναμφισβήτητα θα συμβάλει στην μείωση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας και τη μηδενική ανοχή απέναντι σε αυτή.