Ολομέτωπη επίθεση στον καρκίνο του πνεύμονα

27/11/2014
Ομάδα Σύνταξης
Ογκολογία

Η είδηση που έκανε τον περασμένο μήνα τον γύρο του κόσμου ήταν αποκαλυπτική: όταν εκδηλωθεί ο καρκίνος του πνεύμονα, έχει ήδη εδραιωθεί μέσα στο σώμα, διότι η δημιουργία του άρχισε δύο δεκαετίες νωρίτερα.
Μάλιστα έπειτα από εκείνο το πρώτο γενετικό σφάλμα που άνοιξε το δρόμο για την εμφάνισή του και συχνά (αλλά όχι πάντοτε) οφείλεται στο τσιγάρο, τα κύτταρα σιωπηρά δημιούργησαν πολυάριθμες νέες μεταλλάξεις, οι οποίες κατέστησαν κάθε τμήμα του όγκου ξεχωριστό και μοναδικό.
Έτσι, ακόμα και όταν μια προηγμένη, στοχευμένη θεραπεία αναχαιτίζει τη μία μετάλλαξη, οι άλλες μένουν ανέπαφες με αποτέλεσμα ο καρκίνος να υποχωρεί για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά να μην εξολοθρεύεται οριστικά και σύντομα να «ξαναφουντώνει».
Τα ευρήματα αυτά, που δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Science», εξηγούν γιατί είναι τόσο επίμονος και δύσκολος στην αντιμετώπισή του ο συγκεκριμένος καρκίνος και δίνουν μια καλή ιδέα για τα εμπόδια που εμφανίζονται κατά την προσπάθεια αναχαίτισής του.
«Τα υπάρχοντα στοιχεία είναι συντριπτικά», λέει ο παθολόγος-ογκολόγος Πάρις Κοσμίδης, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παθολόγων-Ογκολόγων και διευθυντής της Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου «Υγεία». «Έχουμε θαυμάσια φάρμακα για καρκίνους του πνεύμονα με μεταλλάξεις σε ορισμένες πρωτεΐνες (τις EGFR, ALK και ROS-1), αλλά ενώ οι ασθενείς τα παίρνουν επί 10, 15 ή και 20 μήνες χωρίς κανένα πρόβλημα, κάποια στιγμή αρχίζουν να μην ανταποκρίνονται σε αυτά, διότι οι όγκοι τους έχουν αναπτύξει αντοχή.
»Έτσι, ενώ αρχικά οι όγκοι τους συρρικνώνονταν, αρχίζουν να ξαναμεγαλώνουν. Συνήθως, δε, η αντοχή οφείλεται σε νέες, πρόσθετες μεταλλάξεις στις συγκεκριμένες πρωτεΐνες, που τις καθιστούν και πάλι ακμαίες».
Αυτό το ιδιότυπο παιχνίδι της «γάτας» με το «ποντίκι» (όπου για ευνόητους λόγους η «γάτα» είναι ο καρκίνος) προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι επιστήμονες με την επινόηση νέων φαρμάκων που ξεπερνούν την αντοχή. Οι σχετικές ανακοινώσεις που έκαναν εφέτος στα δύο σημαντικότερα διεθνή ογκολογικά συνέδρια, το ASCO και το ESMO/ECO (σ.σ. είναι το αμερικανικό και το ευρωπαϊκό, αντιστοίχως) ήταν ενθαρρυντικές.
«Στα τελευταία διεθνή ογκολογικά συνέδρια ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα από αρκετά νέα φάρμακα για τις πρόσθετες μεταλλάξεις», εξηγεί ο κ. Κοσμίδης. «Η μεγαλύτερη πρόοδος έχει γίνει στις νέες μεταλλάξεις της πρωτεΐνης ALK. Ήδη στις ΗΠΑ εγκρίθηκε ένα φάρμακο που λέγεται ceritinib, ενώ στο στάδιο των δοκιμών σε ανθρώπους βρίσκονται δύο ακόμα, το alectinib και το X-396. Μάλιστα το ceritinib αποδίδει εξαιρετικά καλά και σε ασθενείς με αντοχή που παρουσίασαν μεταστάσεις στον εγκέφαλο, χωρίς να κάνουν ακτινοθεραπεία γι’ αυτές».
Για τους όγκους με νέες μεταλλάξεις στο EGFRγίνονται δοκιμές σε ανθρώπους με τρία πειραματικά φάρμακα, τα AZD9291, CO-1686 και HM61713. Όσον αφορά τους όγκους με νέες μεταλλάξεις στο ROS-1, έχουν αρχίσει οι δοκιμές των πρώτων φαρμάκων σε ζώα.
Τα μονοπάτια της αυτοτροφοδοσίας και της αθανασίας
Παρά την συνεχή πρόοδο στους καρκίνους του πνεύμονα με μεταλλάξεις στα γονίδια των πρωτεϊνών EGFR, ALKκαι ROS-1, λίγοι ασθενείς φέρουν τέτοιου είδους όγκους (υπολογίζεται πως εντοπίζονται σε λιγότερο από το 20% των περιπτώσεων).
Για τους υπόλοιπους πνευμονικούς καρκίνους η ερευνητική προσπάθεια εστιάζει σε δύο εντελώς διαφορετικούς μηχανισμούς: στην αγγειογένεση που είναι το σύστημα «αυτοτροφοδοσίας» του καρκίνου και στον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (PD) ο οποίος ουσιαστικά καθιστά τα καρκινικά κύτταρα αθάνατα.
«Στο 60-70% των ασθενών με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα υπάρχει μία πρωτεΐνη που λέγεται VEGFR-2 και παίζει σημαντικό ρόλο στην δημιουργία των νέων αγγείων που χρειάζεται ο όγκος για να τραφεί», εξηγεί ο παθολόγος-ογκολόγος Πάρις Κοσμίδης. «Την πρωτεΐνη αυτή στοχεύει ένα πειραματικό φάρμακο που λέγεται ramucirumab και δοκιμάζεται σε συνδυασμό με ένα χημειοθεραπευτικό φάρμακο, την δοσεταξέλη. Ο συνδυασμός αυτός ουσιαστικά οδηγεί τον καρκίνο στην “λιμοκτονία” αφού δίχως συνεχή τροφοδοσία αίματος, αυτός πεθαίνει».
Όσον αφορά τον προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο, «είναι μηχανισμός που χρησιμοποιείται από τα καρκινικά κύτταρα του πνεύμονα για να προφυλαχθούν από τις επιθέσεις του ανοσοποιητικού συστήματος», λέει ο κ. Κοσμίδης. «Η αδρανοποίηση αυτού του μηχανισμού έχει ως αποτέλεσμα να εξαπολύει δριμεία επίθεση το ανοσοποιητικό εναντίον τους και να οδηγούνται στην αυτοκαταστροφή. »Αυτός είναι και ο στόχος δύο πειραματικών φαρμάκων, του nivolumab και του pembrolizumab, που βρίσκονται σε προχωρημένα στάδια κλινικών μελετών και δείχνουν να είναι αποτελεσματικά σε περίπου έναν στους τρεις ασθενείς. Σε πιο αρχικά στάδια κλινικών δοκιμών, εξάλλου, βρίσκονται τα MEDI4736 και MPDL3280A».
Ο μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα αντιπροσωπεύει το 85% των κρουσμάτων της νόσου (το υπόλοιπο 15% είναι μικροκυτταρικοί καρκίνοι) και περικλείει πολλές υποκατηγορίες, όπως όλοι αυτοί οι όγκοι που προαναφέρθηκαν.
Αριθμοί
13% όλων των κρουσμάτων καρκίνου εκδηλώνονται στον πνεύμονα
1,82 εκατομμύρια νέα κρούσματα καρκίνου του πνεύμονα καταγράφηκαν παγκοσμίως το 2012
1,58 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν το 2012 από καρκίνο του πνεύμονα
5.000-6.000 άνθρωποι στην Ελλάδα μαθαίνουν ετησίως ότι έχουν καρκίνο του πνεύμονα
4.500-5.000 άνθρωποι στην Ελλάδα πεθαίνουν από καρκίνο του πνεύμονα
ΠΗΓΕΣ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Π.Α. Κοσμίδης, παθολόγος-ογκολόγος