Κάπνισμα και καρκίνος: Απαντήσεις στις πιο συχνές ερωτήσεις

27/04/2015
Ομάδα Σύνταξης
Πνευμονολογία

Γράφει η Ελένη Πιπίνη, Πνευμονολόγος – Εγκυκλοπαίδεια ΥΓΕΙΑ (ygeia.gr)
Ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν πάντα συχνός, όσο είναι σήμερα;
Η ιστορία του καρκίνου του πνεύμονα ακολουθεί την ιστορία της συνήθειας του καπνίσματος με διαφορά 20 ετών. Πριν εκατό χρόνια ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν πολύ σπάνια νόσος. Το 1912 ο Adler συγκέντρωσε 374 μόνο ανακοινωμένες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα στην παγκόσμια βιβλιογραφία(2). Στις μέρες μας ευθύνεται για τους περισσότερους θανάτους από καρκίνο απ ’ότι κάθε άλλη κακοήθης νόσος.(1) Ο διακεκριμένος χειρουργός Alton Ochsner θυμάται ότι τον προέτρεψαν να παρακολουθήσει ως φοιτητής το 1910 την νεκροψία ενός ασθενούς με καρκίνο του πνεύμονα, λέγοντάς του ότι δεν θα ξανασυναντήσει μια τόσο σπάνια περίπτωση. Όμως, σε 17 χρόνια , στο Charity Hospital της Νέας Ορλεάνης, είδε το επόμενο περιστατικό, και στους επόμενους 6 μήνες 8 ακόμη περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα, όλα σε άνδρες βαρείς καπνιστές. Αυτή είναι η αφετηρία αυτού που ο ίδιος χαρακτηρίζει «μια νέα επιδημία».(3) Σήμερα ο καρκίνος του πνεύμονα είναι η πιο συχνή νόσος του αναπνευστικού συστήματος. Ενώ διακρίνεται μια τάση μείωσης της επίπτωσής του στις αναπτυγμένες χώρες, η συχνότητά του αυξάνεται ραγδαία στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το 2007 αναμένονταν 160.000 θάνατοι από καρκίνο του πνεύμονα στις ΗΠΑ έναντι 124.000 συνολικά από καρκίνο του παχέος εντέρου του μαστού και του προστάτη.(4) Η ιδιαιτερότητα του καρκίνου του πνεύμονα έγκειται στο γεγονός ότι ο βασικότερος προκλητικός παράγοντας της νόσου, το κάπνισμα, θα μπορούσε κάλλιστα να εξαλειφθεί.
Σε ποιο βαθμό το κάπνισμα σχετίζεται με τον καρκίνο του πνεύμονα;
Μια από τις πρώτες και ίσως η πιο σημαντική αναφορά σχέσης της κατανάλωσης καπνού με τον καρκίνο του πνεύμονα δημοσιεύτηκε από τους Richard Doll και Austin Hill το 1950 στο British Medical Journal.(5). Όλ’ αυτά σε μια εποχή που η κατανάλωση καπνού ήταν στην αιχμή της στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι διαφημιστικοί ισχυρισμοί της καπνοβιομηχανίας ότι το κάπνισμα είναι απολύτως ασφαλής συνήθεια δεν επιδέχονταν καμιά αμφισβήτηση. Η επόμενη αναφορά στο θέμα είναι η πολύ σημαντική τοποθέτηση της έκθεσης του U.S. Surgeon General το 1964 όπου δηλώνεται ότι το κάπνισμα προκαλεί προβλήματα στην υγεία και θα πρέπει να γίνεται προσπάθεια αποφυγής της έναρξης της καπνιστικής συνήθειας ή η διακοπής της. Σήμερα, τα δεδομένα που συσχετίζουν το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα προέρχονται από μεγάλο αριθμό αναδρομικών αλλά και προοπτικών επιδημιολογικών μελετών και συνοψίζονται σε νέα ανακοίνωση του U.S. Surgeon General το 2004. 
 Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα; 
Ο σχετικός κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα σε κάποιον που καπνίζει για μεγάλο χρονικό διάστημα υπολογίζεται 10πλάσιος ως 30πλάσιος αυτού που διατρέχει ένας δια βίου μη καπνιστής. Ένας βαρύς καπνιστής έχει πιθανότητες που φτάνουν ως και 30% να αναπτύξει καρκίνο του πνεύμονα στη ζωή του σε σύγκριση με την μικρότερη του 1% πιθανότητα που έχει ένας μη καπνιστής. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου είναι ανάλογος του συνολικού καπνίσματος. Ο σχετικός κίνδυνος αυξάνεται αναλογικά με τον αριθμό των τσιγάρων ανά ημέρα και με τα χρόνια της καπνιστικής συνήθειας. Υπολογίζεται ότι ένας 35χρονος άνδρας καπνιστής έχει 9% πιθανότητα να πεθάνει από καρκίνο του πνεύμονα πριν τα 85 του, αν καπνίζει λιγότερα από 25 τσιγάρα την ημέρα. Η πιθανότητα ανεβαίνει στο18%, αν καπνίζει περισσότερα από 25 τσιγάρα την ημέρα.
Ποιοι επιπλέον παράγοντες επηρεάζουν τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου;
Πολλοί! Δυο απ’ τους πιο σημαντικούς είναι: -Η ηλικία έναρξης της καπνιστικής συνήθειας. Άτομα που άρχισαν το κάπνισμα σε ηλικία μικρότερη των 15, έχουν 4πλάσιο κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα από αυτούς που άρχισαν σε ηλικία μεγαλύτερη των 25. (6) -Το φύλλο. Οι γυναίκες εμφανίζονται περισσότερο ευαίσθητες από τους άνδρες στα καρκινογόνα του καπνού. Ακόμη και όταν καπνίζουν ίδια ποσότητα τσιγάρων έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι από το 1979 ως το 1999 η παγκόσμια θνησιμότητα από καρκίνο του πνεύμονα αυξήθηκε κατά 57% στους άνδρες και κατά 122% στις γυναίκες.(7)
Πόσο βελτιώνουν την κατάσταση οι «εναλλακτικές» μορφές καπνίσματος; 
Η χρήση φίλτρων (οποιουδήποτε τύπου) στα τσιγάρα ή το κάπνισμα τσιγάρων με χαμηλότερη περιεκτικότητα σε πίσσα και νικοτίνη φαίνεται να επιφέρει ως παράγοντας κινδύνου μικρή έως ανύπαρκτη διαφορά. Οι καπνιστές πούρων και πίπας διατρέχουν κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα μεγαλύτερο από τους μη καπνιστές, αλλά κατά τι ασθενέστερο από τους καπνιστές τσιγάρων (8,9,10).
Πόσο επικίνδυνο είναι το παθητικό κάπνισμα; 
Ήδη, από το 1981 έχει αποδειχτεί ότι οι παθητικοί καπνιστές έχουν αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι οι μη καπνίστριες σύζυγοι καπνιστών διατρέχουν 30% μεγαλύτερο κίνδυνο από τις συζύγους μη καπνιστών να αναπτύξουν καρκίνο. Ο κίνδυνος μεγαλώνει όσο η έκθεση στον καπνό αυξάνεται.
Αν το κόψω, γλιτώνω;
Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου. Διάφορες μελέτες εκτιμούν τη μείωση του κινδύνου από 20 ως 90%, ανάλογα με τα χρόνια διακοπής του καπνίσματος. Η μείωση του κινδύνου είναι σημαντικότερη μετά την πάροδο 5 ετών από τη διακοπή. Παρ’ όλ’ αυτά ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου είναι μεγαλύτερος για τους πρώην καπνιστές, σε σύγκριση με τους ανθρώπους που δεν κάπνισαν ποτέ. 
Συνοψίζοντας…
Πριν τη διάδοση του καπνίσματος ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν πρακτικά ανύπαρκτη νόσος. Η τεράστια πρόοδος που έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες στη διαγνωστική προσπέλαση και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου έχει δυστυχώς ελάχιστα βελτιώσει την πρόγνωση. Η σημαντικότερη πρόοδος λοιπόν παραμένει η αναγνώριση της βασικής αιτίας της νόσου: Του καπνίσματος! Για το λόγο αυτό καμιά διαγνωστική ή θεραπευτική εξέλιξη δεν πρόκειται ποτέ να είναι εξ ίσου ευεργετική με την εξάλειψη της καπνιστικής συνήθειας.
 Βιβλιογραφία: 1 Spiro SG, Silvestri GA. One hundred years of lung cancer Am J Respir Crit Care 2005; 172:523-529 2 Adler I. Primary malignant growths of the lungs and bronchi. New York: Longmans, Green, and Company; 1912 3 Ochsner A. Corner of history: my first recognition of the relationship of smoking and lung cancer. Prev Med 1973; 2:611-614 4 Jemal A, et al. Cancer statistics, 2007. CA Cancer J Clin 2007; 57:43 5 Doll R, Hill AB. Smoking and carcinoma of the lung. BMJ 1950; 2:739-748 6 ATS guidelines: Cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996; 153:861 7 World Health Report: making a difference. Geneva: World Health Organization 1999 8 Harris JE, et al. Cigarette tar yields in relation to mortality from lung cancer in the cancer prevention study. II prospective cohort 1982-8. BMJ 2004; 328:72 9 Shapiro JA, et. Cigar smoking in men and risk of death from tobacco related cancers. J Natl Cancer Inst 2000; 92:333 10 Henley SJ, et al. Association between exclusive pipe smoking and mortality from cancer and other diseases. J Natl Cancer Inst 2004; 96:853 11 Godftfredsen et al. Effect of smoking reduction on lung cancer risk. JAMA 2005; 294:1505