Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός “δυνατού” ανθρώπου; Τι ρόλο παίζουν τα εμπόδια που συναντάμε στη ζωή μας;

Παλεύοντας με την αδικία, την ανεργία και την ασθένεια ουσιαστικά παλεύουμε με όλα τα τραύματα της κοινωνίας μας και αναμετρόμαστε ευθέως με την ψυχική μας αντοχή. Προκαλεί δέος το γεγονός πως εμείς, οι Έλληνες που μπροστά στην τρομακτική αντίθεση, της σκληρότητας της εξαθλίωσης και της ασθένειας ορίζουμε ξανά τα όρια των εννοιών της ανθεκτικότητας και της προσαρμογής, με εργαλείο την ίδια μας την ψυχή.

Τι σημαίνει «προσαρμογή και ανθεκτικότητα»;

Αυτή η εικόνα δεν έχει ιδιότητα alt. Το όνομα του αρχείου είναι %CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE%99%CE%9A-2023-03-30T130638.646-1024x576.jpg

Και κάπου ανάμεσα στα ερωτήματα που αναδεύουν το μυαλό, η εικόνα δείχνει πιο ξεκάθαρη: «Προσαρμογή και ανθεκτικότητα» σημαίνει αναγνωρίζω τα συναισθήματα και τις ανάγκες μου. Δεν τα καταπιέζω, δεν τα αγνοώ. Τα τιμώ και ταυτόχρονα βάζω στόχο μια βέλτιστη κατάσταση, σύμφωνα με τις δεδομένες εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες.

Επενδύω συναισθηματικά σε ρεαλιστικές κι ηθικά ορθές λύσεις και διαμορφώνοντας έναν αρχικά μικρό στόχο, ως την καλύτερη δυνατή αλλαγή. Οραματίζομαι το μέλλον, εξετάζοντας όλα τα διαθέσιμα πιθανά σενάρια που θα στηρίξουν τη μετάβαση σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.

Κάπως έτσι, ανθρώπινα αφήνω στην άκρη κάθε εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση και με μόνη πυξίδα την ψυχή μου, παρατηρώ τους μηχανισμούς κατανόησης και συμπεριφοράς ανθρώπων που διαθέτουν το χαρακτηριστικό της «ψυχικής ανθεκτικότητας», όπως θα έλεγε η αναπτυξιακή ψυχολογία, με την «έννοια της δυναμικής διαδικασίας θετικής προσαρμογής» στο πλαίσιο αντιξοοτήτων ή δυσμενών καταστάσεων της πορείας του βίου μας.

Τα χαρακτηριστικά ενός ψυχικά δυνατού ανθρώπου

Η ζητούμενη «ανθεκτικότητα» επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό αρχικά από την αναπτυξιακή μας εξέλιξη (τρόπος ανατροφής μας) και τις μεταβαλλόμενες συνθήκες διαβίωσης, με την έννοια των συνθηκών επικινδυνότητας (συχνότητα κι ένταση που αυτές εμφανίζονται). Η βιβλιογραφία αναφέρει την ψυχική ανθεκτικότητα ως δεξιότητα θετικής προσαρμογής (Masten & Reed, 2002).

Αναφέρει επίσης, πως οι πηγές στήριξης βρίσκονται κυρίως στα ανθρώπινα, κοινωνικά, άυλα και υλικά «εφόδια» που διαθέτει ένα πρόσωπο και χρησιμοποιεί στις διαδικασίες προσαρμογής στις εκάστοτε συνθήκες. Εκτός των πηγών στήριξης, έχουν μελετηθεί και οι έννοιες των εσωτερικών και εξωτερικών δυνατοτήτων, καθώς και των προστατευτικών παραγόντων που συμβάλλουν θετικά στην έννοια της ανθεκτικότητας. Σε αυτούς τους προσωπικούς προστατευτικούς παράγοντες συγκαταλέγονται:

  • οι καλές γνωστικές λειτουργίες,
  • η αυτοεκτίμηση,
  • η πίστη,
  • η ύπαρξη νοήματος στη ζωή,
  • η αισιοδοξία,
  • ο αυτοέλεγχος,
  • οι καλές κοινωνικές σχέσεις,
  • καθώς και οι επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες που ένας άνθρωπος διαθέτει.

Το σημείο – κλειδί για την κατανόηση της ανθεκτικότητας

Αυτή η εικόνα δεν έχει ιδιότητα alt. Το όνομα του αρχείου είναι %CE%9F%CE%9D%CE%A4%CE%99%CE%9A-2023-03-30T131028.677-1024x576.jpg

Ένα σημείο – κλειδί για την κατανόηση της δεξιότητας της ανθεκτικότητας, είναι η αποδοχή της πραγματικότητας, όσο δύσκολη και εάν είναι. Κατά το στάδιο της αποδοχής, θα βιώσουμε αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ των συνειδητών και ασυνείδητων συναισθημάτων κι αναγκών, οι οποίες αρχικά θα δημιουργήσουν εσωτερική ένταση.

Σε μια προσπάθεια ανακούφισης από αυτή την ένταση θα αναδυθούν αμυντικοί μηχανισμοί προστασίας ή/και προβληματισμού. Εάν η ένταση παραμείνει έντονη και συνεχής, τότε οι αμυντικοί μηχανισμοί αναλαμβάνουν τον έλεγχο και πιθανότατα λειτουργούν στρεβλώνοντας την πραγματικότητα κι ως εκ τούτου επηρεάζοντας με αρνητικό τρόπο τις κρίσιμες αποφάσεις μας.

Για τον λόγο αυτόν απαιτείται να επεξεργαστούμε με σεβασμό και προσοχή τις άμυνες μας και να  εστιάζουμε στον οραματισμό ενός λειτουργικού και ευνοϊκότερου, από το παρόν, μέλλοντος. Το να δημιουργεί κανείς έναν στόχο για το μέλλον, αντί να εξαντλείται στο παρόν, είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της συναισθηματικής ανθεκτικότητας: Εστιάζουμε στο μέλλον, με ρεαλιστικές και ηθικές λύσεις που θα σέβονται τις συνέπειες.

Πώς τα εμπόδια βοηθούν στο να αποκτήσεις ανθεκτικότητα;

Τα εμπόδια, στο στάδιο αυτό, είναι να μην παγιδευτούμε σε συναισθηματική αδράνεια και να μην τα παρατήσουμε στην πρώτη δυσκολία. Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, οφείλουμε να είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα μας και συγχρόνως να πειθαρχούμε μένοντας στο μονοπάτι της προσπάθειας για βελτίωση. Η ανθεκτικότητα είναι όσο γενετικά προκαθορισμένη, τόσο και επίκτητη.

Η διαδικασία εκπαίδευσης της ανοχής μας είναι αργή κι επίπονη, όμως μας προστατεύει από τα συμπτώματα κατάθλιψης κι άγχους, αυξάνει την εστίαση της προσοχής και την ικανότητα σχεδιασμού και τη λήψης αποφάσεων και τέλος απορροφά τους κραδασμούς και δημιουργεί ικανοποιητικές εναλλακτικές λύσεις και προοπτικές, αυξάνοντας το ποσοστό επιτυχίας επίτευξης του τελικού στόχου βελτίωσης της παρούσας κατάστασης.

Αναφορικά με τους προστατευτικούς παράγοντες, αξίζει να προσέξουμε τη συναισθηματικά υγιή σχέση με το κοινωνικό μας δίκτυο. Οι επαρκείς και συναισθηματικά διαθέσιμοι φίλοι που ενδιαφέρονται και νοιάζονται ειλικρινώς, είναι σημαντικοί παράγοντες στήριξης, σε κάθε ανισορροπία της ζωής μας. Η ενδυνάμωση των προσώπων, των οικογενειών και της κοινωνίας, μέσα από την κοινωνική συνοχή, μειώνει το άγχος αντιμετώπισης των παραγόντων επικινδυνότητας, δίνει χώρο και χρόνο στα συναισθήματα μας και συντελεί στην ανάληψη των κατάλληλων πρωτοβουλιών επίλυσης.

Η στήριξη και η καθοδήγηση είναι πολύτιμες σε κάθε στάδιο

Ιστορικά, παρατηρούμε ότι όταν σε αντίξοες συνθήκες, τα σχολεία, οι οικογένειες και οι κοινότητες συνεργάστηκαν για να μοιραστούν και να ενισχύσουν την ψυχική ανθεκτικότητα, παράχθηκε στήριξη και καθοδήγηση, συμβάλλοντας στη διευκόλυνση της προσαρμογής και την εργασία προς τη σταδιακή μετάβαση σε ευνοϊκότερες συνθήκες διαβίωσης

Εάν η οικογένεια έχει παιδιά, μπορεί να βοηθήσει την ψυχική τους ανθεκτικότητα, εάν έστω ένας γονέας επικεντρωθεί στη διατήρηση της ψυχικής και συναισθηματικής επαφής με αυτά. Η διαθεσιμότητα ενηλίκων με επάρκεια στη ζωή των παιδιών είναι βασική προϋπόθεση για την προαγωγή της ψυχικής ανθεκτικότητας, καθώς τα κάνει να αισθάνονται πολύτιμα κι ορατά και τις πράξεις των γονιών τους προβλέψιμες, ενισχύοντας την ασφάλεια στο οικογενειακό σύστημα.

Αυτό που χρειαζόμαστε όταν χάνεται η ισορροπία μας

Συνοψίζοντας, αυτό που χρειαζόμαστε σε στιγμές που η ισορροπία μας χάνεται, είναι να δούμε και να κατανοήσουμε τον εαυτό μας,  χωρίς να τον κρίνουμε για τα συναισθήματα που έχει. Τα συναισθήματα της αγωνίας και του φόβου έχουν σκοπό να μας προστατέψουν  κι έτσι αξίζει να τα σεβαστούμε και να τα αποδεχθούμε, ώστε να μπορέσουμε πιο ήρεμοι να εξετάσουμε ηθικές λύσεις βελτίωσης των συνθηκών της ζωής μας.

Εάν αποδεχτούμε τα συναισθήματά μας, είναι σαν να αποδεχόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό, είναι να του δίνουμε το χώρο για να υπάρχει και να αντέχει ακόμα και τα δύσκολα. Επίσης, δημιουργώντας και καλλιεργώντας ειλικρινείς φιλικές σχέσεις, δημιουργούμε ουσιαστικά ένα δίκτυ ασφάλειας για εμάς και την οικογένεια μας, που εκτιμά την αξία μας και σέβεται τις προσπάθειες μας. Κάπως έτσι, νιώθουμε πιο δυνατοί και βήμα – βήμα ξεκινούμε προς μα πορεία που έχει στόχο τη βελτίωση και την εξέλιξη μας.

Χαρίκλεια Μανουσάκη
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας και Επικοινωνίας Ανθρώπινων Σχέσεων

Διαβάστε σχετικά άρθρα:

Νιώθεις ψυχικά αδύναμος; Ιδού μερικές… ασκήσεις για να αντιμετωπίσεις την καθημερινότητα!

«Και οι άνθρωποι έμειναν σπίτι»… Το ποιήμα που δίνει δύναμη και ελπίδα!

Μπορείτε να δείτε όλες τις χρήσιμες πληροφορίες για τον κορωνοϊό, πατώντας εδώ.

Σχετικά άρθρα