Εγκεφαλικό επεισόδιο: Τα 10 συνηθέστερα αίτια

28/09/2015
Ομάδα Σύνταξης
Νευρολογία

<div class="field field-name-body field-type-text-with-summary field-label-hidden">
<div class="field-items">
<div class="field-item even">
Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (ΑΕΕ) αποτελούν την τρίτη αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες, μετά τα καρδιακά νοσήματα και τον καρκίνο. Σύμφωνα με την ελληνική στατιστική αρχή, το 2012 είχαμε 15.868 θανάτους από ΑΕΕ σε ένα σύνολο 116.668 θανάτων, ποσοστό δηλαδή 14% (28% τα καρδιακά και 24% ο καρκίνος)
Κάθε χρόνο υπάρχουν περίπου 350 έως 400 νέα ΑΕΕ για κάθε 100.000 κατοίκους της χώρας μας, πράγμα που σημαίνει ότι 35.000-40.000 Ελληνες παθαίνουν εγκεφαλικό κάθε χρόνο.
Η επίπτωση των εγκεφαλικών αυξάνει με την ηλικία και είναι μεγαλύτερη στους άνδρες. Το ένα τέταρτο από αυτούς θα καταλήξει τον πρώτο μήνα και το 40% θα έχει πεθάνει μέσα στον πρώτο χρόνο.
Το ζήτημα όμως δεν είναι μόνο η θνησιμότητα, τα ΑΕΕ αποτελούν την κυριότερη αιτία αναπηρίας σε άτομα άνω των 60 ετών.
Από όσους θα επιβιώσουν μετά τον πρώτο μήνα, πάνω από τους μισούς θα ζουν με μια μέση ή μεγάλη αναπηρία που θα τους καθιστά ανήμπορους, ανίκανους για οποιαδήποτε εργασία και πλήρως εξαρτώμενους από τους άλλους.
Να τονίσουμε ωστόσο ότι το εγκεφαλικό δεν αγνοεί τις νεότερες ηλικίες: κάτω των 55 ετών οι αριθμοί δεν είναι αμελητέοι.
Συγκεκριμένα, στους 45-54 ετών έχουμε 110 νέα περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους κάθε χρόνο και μεταξύ 35-44 ετών, έχουμε 30 νέα περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους κάθε χρόνο (γύρω στους 11.000 και 3.000, αντίστοιχα). Εύκολα γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό το τεράστιο κοινωνικό και οικονομικό κόστος που προκύπτει από τα εγκεφαλικά.
<h3 style="text-align: justify;">Τι ακριβώς είναι το ΑΕΕ;</h3>
Ολες οι λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος ρυθμίζονται από τον εγκέφαλο. Κάθε περιοχή του εγκεφάλου είναι υπεύθυνη για συγκεκριμένες λειτουργίες (ο μετωπιαίος λοβός για την κίνηση του σώματος, ο βρεγματικός λοβός για την αίσθηση, ο ινιακός λοβός για την όραση, ο κροταφικός λοβός για τη γλώσσα…).
Η λειτουργία κάθε μίας από αυτές τις εγκεφαλικές περιοχές εξασφαλίζεται από την παροχή αίματος μέσω των αρτηριών. Η διακοπή της παροχής αίματος προκαλεί νέκρωση της αντίστοιχης περιοχής του εγκεφάλου με αποτέλεσμα τη διακοπή της λειτουργίας της.
Οπως σε οποιοδήποτε υδραυλικό σύστημα, η διακοπή παροχής αίματος μπορεί να συμβεί για δύο λόγους:
α) Η απόφραξη μιας αρτηρίας οδηγεί σε νέκρωση της αντίστοιχης εγκεφαλικής περιοχής που μέχρι τότε αρδευόταν από την αρτηρία αυτή, οπότε μιλάμε για ισχαιμικό ΑΕΕ,
β) Η ρήξη ενός αγγείου προκαλεί ενδοεγκεφαλικό αιμάτωμα, οπότε μιλάμε για αιμορραγικό ΑΕΕ. Τα ισχαιμικά ΑΕΕ αποτελούν το 80% του συνόλου των εγκεφαλικών.
<h3 style="text-align: justify;">Τι προκαλεί το ΑΕΕ </h3>
Απότομα παύει κάποια λειτουργία και εγκαθίστανται αυτά που οι γιατροί ονομάζουν νευρολογικά εστιακά σημεία ή συμπτώματα (παράλυση του ενός μισού του σώματος, αδυναμία να μιλήσει ή να καταλάβει την ομιλία, αναισθησία ή μουδιάσματα στο ένα μισό του σώματος, τύφλωση ή άλλες διαταραχές της όρασης, αστάθεια στη βάδιση και στην όρθια στάση, δυσκολίες στην κατάποση, ίλιγγος…).
Ανάλογα με την έκταση που έχει το ΑΕΕ μπορεί να υπάρχει πονοκέφαλος, εμετοί, υπνηλία ή και κώμα (διαταραχές του επιπέδου συνείδησης), επιληπτικές κρίσεις.
Εάν τα σημεία αυτά υποχωρήσουν πλήρως μέσα στις επόμενες ώρες μιλάμε για παροδικό ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Ας σημειώσουμε όμως εδώ ότι παρά την ευτυχή αυτή έκβαση, ένα παροδικό επεισόδιο αποτελεί κώδωνα κινδύνου για επόμενα εγκεφαλικά.
<h3 style="text-align: justify;">Οι αιτίες</h3>
Για τα ισχαιμικά ΑΕΕ ευθύνεται προφανώς όποιο αίτιο μπορεί να αποφράξει τα αγγεία και ιδιαίτερα τις αρτηρίες: η αθηρωμάτωση των μεγάλων αρτηριών του τραχήλου, οι καρδιοπάθειες που δημιουργούν έμβολα (εμβολογόνες), η απόφραξη των μικρών αγγείων, αυτό που ονομάζουμε «νόσος μικρών αγγείων» (αρτηριοσκλήρυνση) και άλλα αίτια (κυρίως διάφορα αιματολογικά νοσήματα και τα «διαχωριστικά ανευρύσματα»).
Για τα αιμορραγικά ΑΕΕ ευθύνονται η αρτηριακή υπέρταση, τα ανευρύσματα και οι ανωμαλίες της κατασκευής των αγγείων (αγγειοδυσπλασίες), διάφορα αιματολογικά νοσήματα και η λήψη αντιπηκτικών φαρμάκων.
Εκείνο όμως που μας ενδιαφέρει δεν είναι μόνο η παράθεση των διαφόρων αιτίων, που έτσι κι αλλιώς παραμένει δυσνόητη και ανώφελη για τους μη γιατρούς, αλλά οι λόγοι που οδηγούν στα παραπάνω αίτια, πολλοί από τους οποίους θα μπορούσαν να προληφθούν – είναι αυτό που αποκαλούμε παράγοντες κινδύνου.
Οσο περισσότερους από τους παράγοντες αυτούς παρουσιάζει ένας άνθρωπος τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να πάθει εγκεφαλικό.
Φυσικά, ο κυριότερος παράγων είναι όπως είδαμε η ηλικία, καθώς μετά τα 55 η συχνότητα διπλασιάζεται ανά δεκαετία, αυτό όμως δεν μπορεί δυστυχώς να αντιμετωπιστεί. Υπάρχουν ωστόσο παράγοντες κινδύνου που είναι αντιμετωπίσιμοι:
Οι δύο κυριότεροι είναι πρώτα η αρτηριακή υπέρταση και μετά ο σακχαρώδης διαβήτης. Η αρτηριακή υπέρταση αυξάνει κατά 4 φορές την πιθανότητα να πάθει κανείς ισχαιμικό ΑΕΕ και 10 φορές αιμορραγικό ΑΕΕ. Τα ανώτερα επιτρεπόμενα όρια είναι 140/90. Σε ασθενείς οι οποίοι παρουσιάζουν και άλλους παράγοντες, όπως σάκχαρο, οι τιμές πρέπει να είναι ακόμα μικρότερες.
Στην Ελλάδα, περίπου το 20% του πληθυσμού έχει αρτηριακή υπέρταση. Το μεγάλο πρόβλημα με την αρτηριακή υπέρταση είναι ότι το 40% των ασθενών δεν γνωρίζουν ότι είναι υπερτασικοί.
Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό δεν λαμβάνει αγωγή ή η αγωγή παραμένει ανεπαρκής. Ας τονίσουμε εδώ ότι η αρτηριακή υπέρταση δεν δίνει συμπτώματα.
<h3 style="text-align: justify;">Αλλοι παράγοντες</h3>
• Το κάπνισμα: Τα άτομα που καπνίζουν έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν ΑΕΕ.
• Η παχυσαρκία επίσης αυξάνει τον κίνδυνο κατά 2 φορές.
• Η κατάχρηση οινοπνευματωδών αυξάνει τον κίνδυνο κατά 6 φορές, κυρίως για αιμορραγικό ΑΕΕ.
• Η έλλειψη σωματικής άσκησης: Η συστηματική και καθημερινή σωματική άσκηση ασκεί ευεργετικό ρόλο στη σωστή ρύθμιση της αρτηριακής υπέρτασης, του σακχαρώδους διαβήτη και της δυσλιπιδαιμίας.
• Οι διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων αποτελούν μείζονα παράγοντα κινδύνου. Εκτιμάται ότι όταν η χοληστερόλη μειώνεται κατά 1% (LDL, HDL), ο κίνδυνος εμφάνισης ΑΕΕ μειώνεται κατά 2-3%!
• Οι καρδιοπάθειες: Η κολπική μαρμαρυγή προσβάλλει το 1% του πληθυσμού, αλλά η συχνότητά της φτάνει το 10% σε άτομα άνω των 80 ετών. Τα άτομα με κολπική μαρμαρυγή έχουν 7 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για ΑΕΕ. Από τις υπόλοιπες καρδιοπάθειες αναφέρουμε τη στεφανιαία νόσο και τις βαλβιδοπάθειες.
• Αντισύλληψη: Αύξηση του κινδύνου κατά 2 έως 3 φορές.
• Οι στρεσογόνες καταστάσεις είναι οπωσδήποτε αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι μεγάλες απαιτήσεις του, συχνά αντιφατικές, οι δυσκολίες και οι συχνές απογοητεύσεις οδηγούν σε στρες που συνδυάζεται και επηρεάζει όλους τους παραπάνω παράγοντες. Δεν είναι ίσως εύκολο να ελεγχθεί, είναι όμως σημαντικό να γνωρίζουμε τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει και να βρίσκουμε τρόπους χαλάρωσης και αντιμετώπισής του.
Ο κίνδυνος ΑΕΕ φυσικά αυξάνει κατά πολύ όταν ένας άνθρωπος παρουσιάζει πολλούς από τους παραπάνω παράγοντες. Η παρουσία τριών ή περισσότερων παραγόντων κινδύνου (από τους ανωτέρω) ορίζεται ως μεταβολικό σύνδρομο, κατάσταση που αποτελεί βραδυφλεγή βόμβα για την υγεία μας και ιδίως για τις ηλικίες άνω των 50 ετών.
<h3 style="text-align: justify;">Η θεραπεία</h3>
Οι βλάβες του εγκεφάλου, είτε λόγω ισχαιμίας είτε λόγω αιμορραγίας, θα γίνουν μόνιμες και μη αναστρέψιμες όταν περάσουν λίγες ώρες, με αποτέλεσμα μόνιμη αναπηρία. Οι θεραπευτικές δυνατότητες για την αποκατάσταση της αναπηρίας παραμένουν πολύ περιορισμένες μετά την παρέλευση των πρώτων ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων. Θα επιμείνουμε λοιπόν κυρίως στην προληπτική αγωγή και στη δυνατότητα αντιμετώπισης του ΑΕΕ τις πρώτες 3 έως 6 ώρες από την εγκατάστασή του.
<h3 style="text-align: justify;">Η προληπτική αγωγή</h3>
Η πρόληψη αναφέρεται τόσο στην αποφυγή του ΑΕΕ (πρωτογενής πρόληψη, πριν συμβεί το ΑΕΕ) όσο και στις υποτροπές (δευτερογενής πρόληψη, μετά το πρώτο ΑΕΕ). Βασικός στόχος είναι ο έλεγχος και η σωστή ρύθμιση όλων των παραγόντων κινδύνου. Οφείλουμε να ελέγχουμε την αρτηριακή πίεση και σε περίπτωση παθολογίας (τιμές που ξεπερνούν το 140/90) να λαμβάνουμε σωστή αγωγή.
Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο σωματικό βάρος, επιβάλλονται η καθημερινή σωματική άσκηση και η περίφημη «μεσογειακή διατροφή» που περιλαμβάνει την κατανάλωση πολλών λαχανικών, φρούτων, ψαρικών, άπαχου κρέατος, ελαιόλαδου, οσπρίων. Αποφεύγουμε το αλάτι, τις λιπαρές ουσίες, περιορίζουμε την κατανάλωση ζάχαρης και γλυκών. Ο σακχαρώδης διαβήτης πρέπει να διαγιγνώσκεται και να αντιμετωπίζεται εγκαίρως.
Το κάπνισμα εννοείται ότι απαγορεύεται διά ροπάλου. Η κατανάλωση οινοπνευματωδών επιτρέπεται εντός ορίων (1-2 μερίδες αλκοόλ/ημέρα). Επιβάλλεται ο συστηματικός καρδιολογικός έλεγχος για τη διάγνωση ενδεχόμενης εμβολογόνου καρδιοπάθειας.
<h3 style="text-align: justify;">Η θεραπεία στην οξεία φάση</h3>
Ολοι οι ασθενείς με ΑΕΕ, ανεξαρτήτως βαρύτητας, πρέπει να μεταφέρονται επειγόντως στην πλησιέστερη νοσηλευτική μονάδα. Βασικός παράγων για να μπορέσουν να εφαρμοστούν τα γενικά υποστηρικτικά μέτρα αλλά και οι νεότερες ειδικές θεραπευτικές προσεγγίσεις που αφορούν κυρίως τη θρόμβωση είναι ο χρόνος.
Το λεγόμενο «θεραπευτικό παράθυρο» είναι το χρονικό διάστημα από την εγκατάσταση της βλάβης, μέσα στο οποίο εάν εφαρμοστεί μια θεραπευτική αγωγή, η θρομβόλυση, θα ελαττώσει τις συνέπειες της βλάβης και κατά συνέπεια το ποσοστό αναπηρίας. Η αποκατάσταση της αιμάτωσης μέσα σε 3-4 ώρες συνοδεύεται από σημαντική μείωση των νευρολογικών ελλειμμάτων.
Η εφαρμογή της θεραπείας ύστερα από αυτό το διάστημα (ανάμεσα στις 3 έως 6 ώρες) έχει μειωμένα θετικά αποτελέσματα.
Τα γενικά υποστηρικτικά μέτρα είναι:
- Ελεγχος της αρτηριακης πίεσης (πρέπει να αποφεύγεται η απότομη μείωση των τιμών, ο οργανισμός για την προστασία των εγκεφαλικών κυττάρων αυξάνει την αρτηριακή πίεση).
- Επαρκής οξυγόνωση του εγκεφάλου με άριστη αναπνευστική λειτουργία.
- Ελεγχος της καρδιακής λειτουργίας.
- Αντιμετώπιση πυρετού, εμετών, διαταραχών του σακχάρου και των ηλεκτρολυτών.
Η σωστή εφαρμογή των αναφερθέντων μέτρων σε ειδικές μονάδες των μεγάλων νοσοκομείων, όσο το δυνατόν γρηγορότερα, αυξάνει τις πιθανότητες μείωσης των μόνιμων βλαβών.
Η θρομβόλυση (μια σχετικά εύκολη διαδικασία-ενδοφλέβια χορήγηση), αν πραγματοποιηθεί μέσα στις 3 έως 4 ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων, μπορεί να διαλύσει τον θρόμβο που προκαλεί την απόφραξη του αγγείου με αποτέλεσμα ακόμα και την πλήρη αποκατάσταση.
Συμπεραίνεται ότι η άμεση διακομιδή των ασθενών με ΑΕΕ στις ειδικευμένες μονάδες υγείας έχει ευεργετικά αποτελέσματα (TIME IS BRAIN-Ο ΧΡΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ).
Με την ικανοποίηση και, γιατί όχι, με την υπερηφάνεια που συνοδεύει μια επιτυχία σε δύσκολες συνθήκες, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του «Ευαγγελισμού» -ανάμεσα σε περιορισμένο αριθμό κέντρων παγκοσμίως- μπορεί να προσφέρει αυτή τη στιγμή τη σύγχρονη θεραπεία έναντι του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, σώζοντας από την αναπηρία και τον θάνατο χιλιάδες ανθρώπους.
Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας εκτός από την επιστημονική της αρτιότητα που γι' αυτήν εγγυάται το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό του «Ευαγγελισμού» συνεπικουρούμενο από τη διοίκηση του νοσοκομείου, απαιτεί και την έγκαιρη εφαρμογή της.
Αρα το τεράστιο στοίχημα είναι η ενημέρωση του κοινού και όλων των επαγγελματιών υγείας καθώς και του προσωπικού διακομιδής ασθενών για τη μείζονα σημασία της ταχείας αναγνώρισης του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και της έγκαιρης μεταφοράς τους στον «Ευαγγελισμό» η σε άλλο μεγάλο νοσηλευτικό ίδρυμα.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα μόνο ένα μικρό ποσοστό των ασθενών με ΑΕΕ (2%) υποβάλλεται σε θρομβόλυση (στις αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό φτάνει έως και 8-12%). Βασικοί λόγοι είναι η έλλειψη ενημέρωσης, το κυκλοφοριακό και η έλλειψη ειδικών μονάδων στα περισσότερα των μεγάλων νοσοκομείων.
<h3 style="text-align: justify;">Η διάγνωση</h3>
Ανεξάρτητα της βαρύτητας της κλινικής εικόνας –και ειδικά στην «καλή» περίπτωση ενός παροδικού ΑΕΕ– επιβάλλεται σε όλες τις περιπτώσεις η νοσηλεία των ασθενών σε νευρολογική ή παθολογική κλινική όπου, εκτός από τη θεραπευτική αντιμετώπιση, είναι απαραίτητο να γίνει πλήρης εργαστηριακός ή «παρακλινικός» έλεγχος.
Ο έλεγχος αυτός θα διευκρινίσει τα αίτια και την ύπαρξη παραγόντων κινδύνου.
Οι εξετάσεις που γίνονται είναι κυρίως η αξονική τομογραφία εγκεφάλου η οποία διαχωρίζει το αιμορραγικό από το ισχαιμικό ΑΕΕ, ο πλήρης καρδιολογικός έλεγχος με υπερηχοκαρδιογράφημα και η καταγραφή του καρδιακού ρυθμού 24ώρου, οι αιματολογικές εξετάσεις, ο έλεγχος των αγγείων του τραχήλου και του εγκεφάλου με υπερήχους και, μερικές φορές, με αγγειογραφία.
*διευθυντής ΕΣΥ, επιστημονικός και διοικητικός υπεύθυνος της Νευρολογικής Κλινικής Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» efsyn 
</div>
</div>
</div>