Έρευνα: Ποιοι άνδρες χτυπούν τις γυναίκες τους, τι συμβαίνει στο θύμα

28/09/2015
Ομάδα Σύνταξης
Ζευγάρι

Το ψυχικό τραύμα ως συνέπεια της ενδοοικογενειακής κακοποίησης των γυναικών
Έρευνα
Εισαγωγή: Στο πλαίσιο της εξάλειψης των παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ψυχικής διαταραχής, το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, βρίσκεται παγκοσμίως στο επίκεντρο ιου κοινωνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει ότι η κακοποιημένη σύζυγος βιώνει την κακοποίηση ως ψυχικό τραύμα, το οποίο εξελίσσεται σε μετατραυματικό άγχος και έλλειψη αυτοεκτίμησης, τα οποία οδηγούν σε έκπτωση λειτουργικότητας. Όλα τα παραπάνω συνιστούν το «Σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας». Επιπροσθέτως, διερευνώνται οι αιτίες που προκαλούν τη βία στην οικογένεια, ώστε να σκιαγραφήσουμε όσο γίνεται το προφίλ του δράστη. Ως απώτερος στόχος της μελέτης είναι η πρόταση δεξιοτήτων για την προαγωγή ψυχικής υγείας, την πρόληψη θυματοποίησης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των θυμάτων. Όπως απορρέει από τις πρώιμες αναλύσεις, το 60% περίπου των εξεταζόμενων από το σύνολο των 30 περιστατικών που έχουν μελετηθεί, φαίνεται να παρουσιάζει συμπτώματα μετατραυματικού άγχους. Το 15% περίπου έχει κακοποιηθεί στην παιδική ηλικία από συγγενικό πρόσωπο, ενώ το 50% περίπου πιστεύει ότι για τη βίαιη συμπεριφορά του συζύγου ευθύνεται το περιβάλλον ανατροφής του.
Η βία στην οικογένεια αποτελεί πρωτίστως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είναι ένα φαινόμενο που δεν εξαντλεί τις επιπτώσεις του σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο, αλλά έχει και κοινωνικές προεκτάσεις.
Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται οποιαδήποτε πράξη βίας μεταξύ των μελών μιας οικογένειας και διακρίνεται σε 3 βασικές μορφές: α) Την ψυχολογική βία, πού διακρίνεται σε λεκτική κακομεταχείριση, εξύβριση, πρόκληση φόβου και ψυχολογικής εξάρτησης λόγω ταπείνωσης, οικονομική στέρηση και συνεχή και συστηματικό έλεγχο της κοινωνικής ζωής των άλλων μελών. β) Τη σωματική βία, που αφορά πράξεις που γίνονται με πρόθεση πρόκλησης πόνου ή τραυματισμού και περιλαμβάνει διακυμάνσεις βίας από το «απλό χαστούκι» μέχρι το σοβαρό τραυματισμό ή και την απόπειρα ανθρωποκτονίας. γ) Τη σεξουαλική κακοποίηση, η οποία αφορά τον εξαναγκασμό ενός μέλους της οικογένειας σε σεξουαλική συνεύρεση με το θύτη. Κυμαίνεται μεταξύ του συζυγικού βιασμού μέχρι και την αιμομιξία και συνήθως πλαισιώνεται από τις δύο παραπάνω μορφές, τη σωματική και την ψυχολογική βία.
Νομικά η ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα τιμωρείται από τον Οκτώβριο του 2006, με την ψήφιση του νόμου 3500/2006 και με την εφαρμογή του από την 25η Νοεμβρίου του 2007, που είναι και η παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών.
Οι μύθοι γύρω από την κακοποίηση των γυναικών
Η κακοποίηση των γυναικών και ειδικότερα η ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών, έχει τυλιχθεί κατά καιρούς μέσα σε μύθους, οι οποίοι προέκυψαν από λανθάνουσες στερεότυπες και δυσπροσαρμοστικές πεποιθήσεις των κοινωνιών. Οι πιο σημαντικοί από τους μύθους που επιδιώκει να ανασκευάσει η παρούσα έρευνα, ώστε να κατανοηθούν τα πλαίσια που εκδηλώνεται η ενδοοικογενειακή βία, αλλά και οι λόγοι που κρατούν τη γυναίκα παγιδευμένη σε μια κακοποιητική σχέση, είναι οι εξής:
• Το σύνδρομο τηε κακοποιημένη γυναίκαε εμφανίζεται σε ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού.
• Οι κακοποιημένεε γυναίκες παρουσιάζουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
• Μόνο η χρήση αλκοόλ ή ουσιών ευθύνεται για τη βίαιη συμπεριφορά.
Ο κύκλος της βίας ως διαδικασία θυματοποίησης
Η κυκλική θεωρία της βίας υποστηρίζει ότι στην κακοποίηση υπάρχει ένας φαύλος κύκλος βίας, ο οποίος διακρίνεται σε τρεις φάσεις, όπου η γυναίκα μέσα από την ολοκλήρωση του κύκλου, (ιδιαίτερα κατά την τρίτη φάση του κύκλου), βιώνει τη διαδικασία θυματοποίησης της.
Η δημιουργία τηε έντασης-πρώτης επίθεσης, η οποία χαρακτηρίζεται από " μικρό-επεισόδια " κακοποίησης στα οποία το ζευγάρι δε δίνει ιδιαίτερη σημασία. Συνήθως σε αυτή τη φάση χρησιμοποιείται κυρίως η λεκτική και η ψυχολογική μορφή της βίας και δεν τυχαίνει της ανάλογης προσοχής, γιατί δεν υπάρχουν εμφανή σημάδια, όπως στη σωματική κακοποίηση και επιπλέον γιατί η γυναίκα θεωρεί ότι έχει ακόμα τον έλεγχο της κατάστασης. Η αντίδραση της συζύγου σε αυτή τη συμπεριφορά συνήθως είναι παθητική. Προσφεύγει σε μια συνηθισμένη ψυχολογική άμυνα: Αρνείται στον εαυτό της ότι έχει θυμώσει με την επίθεση που δέχτηκε. Θεωρεί ότι ίσως της άξιζε αυτή η συμπεριφορά και έτσι καλλιεργεί στον εαυτό της το αίσθημα ενοχής.
Η κορύφωση τηε έντασης – το κυρίωε επεισόδιο κακοποίησης, το οποίο χαρακτηρίζεται από έντονα επεισόδια βίας, που συνήθως περιλαμβάνουν όλες τις μορφές κακοποίησης, με πιο έντονη τη σωματική. Η διάρκεια του βίαιου επεισοδίου κυμαίνεται συνήθως γύρω στις 24 ώρες, παρόλα αυτά δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που περνάει μία εβδομάδα για να κορυφωθεί η ένταση. Σε αυτή τη φάση η γυναίκα έχει συνειδητοποιήσει ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Πιστεύει πως μόνο ο δράστης μπορεί να σταματήσει αυτή την ένταση, ενώ εκείνη μπορεί να κατευνάσει λίγο τη ένταση αν δεν αντιδρά-σει αρνητικά απέναντι του. Παρόλο που πιστεύει όμως ότι θα ηρεμήσει τον δράστη με την απαθή στάση της, η συμπεριφορά της αυτή τον εξαγριώνει περισσότερο, διότι πιστεύει ότι δεν του δίνει την κατάλληλη προσοχή. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι, στη δεύτερη φάση, δεν έχει σημασία η στάση της γυναίκας απέναντι στο δράστη, όσον αφορά την κορύφωση της βίας. Ο φόβος είναι συνήθως η αιτία που τις κάνει να αισθάνονται πως δεν μπορεί κανείς να τις σώσει και τις κρατά σιωπηλές ώστε να μην καταγγέλλουν τα περιστατικά βίας στην Αστυνομία ή σε άλλους επίσημους φορείς.
Η φάση της συγνώμης και της μεταμέλειας, ή αλλιώς μή-ναε του μέλιτοε, χαρακτηρίζεται από την ολοκληρωτική αλλαγή της συμπεριφοράς του δράστη. Έπειτα από ένα ισχυρό επεισόδιο βίας, ο θύτης επειδή φοβάται ότι η σύζυγος του θα συνειδητοποιήσει την κακομεταχείριση της, αποφασίζει να βρει τρόπους να της αποδείξει ότι είναι βαθύτατα μετανιωμένος για ό,τι έγινε και ότι δεν πρόκειται να επαναληφθούν τέτοια γεγονότα. Υπόσχεται ότι θα αλλάξει τελείως τρόπο ζωής, (για παράδειγμα ότι θα κόψει το ποτό αν κάνει χρήση αλκοόλ ) και ότι από δω και πέρα θα συμπεριφέρεται στη σύζυγο του με σεβασμό και αγάπη. Η σύζυγος σε αυτή τη φάση νιώθει την ανάγκη να πιστέψει στην ειλικρινή μεταμέλεια του συζύγου γιατί δεν μπορεί να φανταστεί ότι ίσως να έκανε λάθος επιλογή του συντρόφου της. Έχει αρχίσει, ήδη από τη δεύτερη φάση του κύκλου της βίας, να βρίσκει δικαιολογίες για τη βίαιη συμπεριφορά του συζύγου της. Αισθάνεται ότι μπορεί η ίδια να τον ώθησε στα άκρα και σκέφτεται πως ο άντρας που αγάπησε και παντρεύτηκε δεν μπορεί παρά να είναι το πρόσωπο που της
παρουσιάζεται στην τρίτη φάση του κύκλου, και όχι αυτό που την κακομεταχειρίστηκε στη δεύτερη φάση. Είναι έτοιμη να πιστέψει σε μια «εικονική» αλλαγή και να αρχίσει να μετατρέπεται σε θύμα. Ξεκινά, λοιπόν να θυματοποιείται από τη στιγμή που έχει τα δείγματα του βίαιου χαρακτήρα του συζύγου της και τα παραβλέπει ή μειώνει τη σημασία τους. Συνήθως, η κατάληξη της τρίτης φάσης δεν είναι το τέλος της βίας αλλά η αρχή για το δεύτερο κύκλο κακοποίησης. Το συνηθέστερο λάθος που γίνεται εδώ είναι η υποεκτίμηση της κατάστασης.
Το ψυχικό τραύμα
Ο ψυχικός τραυματισμός προκύπτει όταν ένα γεγονός ζωής βιώνεται τόσο έντονα από το άτομο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά και να μην μπορεί να αναπτύξει τις κατάλληλες δεξιότητες για να το ξεπεράσει, προ-καλώντας ένα ρήγμα στην ψυχική του υγεία. Η ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η σύζυγος, η οποία έχει υποστεί κακοποίηση, είναι ένα σύνολο αρνητικών συναισθημάτων που την κατακλύζουν, όπως το αίσθημα αποπροσωποποίησης, το αίσθημα ενοχής, ο θυμός, ο φόβος, η έλλειψη εμπιστοσύνης, το αίσθημα αβοηθητότητας, το καταθλιπτικό συναίσθημα και η διαταραχή μετατραυματικού στρες, που περιλαμβάνει κυρίως παθολογικό άγχος, διαταραχές ύπνου και ψυχοσωματικές ενοχλήσεις, με αποτέλεσμα να αμβλύνεται η γενική απαντητι-κότητα του ατόμου, να παρουσιάζει αυξημένη διεγερσιμότητα και μειωμένη λειτουργικότητα.
Η γυναίκα που έχει υποστεί ενδοοικογενειακή βία συνήθως αντιδρά παθητικά σε αυτό που της συμβαίνει. Είναι μια γυναίκα «παγωμένη» (freeze), συναισθηματικά κατακερματισμένη, που ενίοιε βιώνει ιην αποσύνδεση. Οι προτεινόμενες θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι κυρίως οι ψυχοθεραπευτικές, με κύρια τη γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία, που μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να απαντήσει σε ορισμένα ερωτήματα όπως στο να προσδιορίσει με κάποιο τρόπο τι είναι αυτό που του συμβαίνει, αν θα βελτιωθεί άμεσα και αν αισθάνεται πλέον ασφαλής, ενώ η πρωτοποριακή μέθοδος της απευαισθητοποίησης και επανεπεξεργασίας του τραύματος μέσω οφθαλμικών κινήσεων και διεστιακών ερεθισμάτων (EMDR) φαίνεται να έχει μεγάλη επιτυχία στην πλήρη αποκατάσταση του ψυχικού τραύματος.
Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά θύματος:
Το δείγμα των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα αποτελείται από 30 γυναίκες που έχουν βιώσει συζυγική κακοποίηση, ηλικίας από 37 ως 58 ετών. Σχετικά με το μορφωτικό επίπεδο των γυναικών διαπιστώνουμε ότι ένα αρκετά υψηλό ποσοστό παρουσιάζει καλό μορφωτικό επίπεδο αφού το 90% περίπου κυμαίνεται από την ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έως τις πανεπιστημιακές σπουδές. Σχετικά με την επαγγελματική κατάσταση των γυναικών, διαπιστώθηκε ότι το 37,9% είναι άνεργες, ενώ το 31 % εργαζόμενες και τέλος ακολουθεί ένα 20% το οποίο δηλώνει πως είναι αυτοαπασχολούμενες. Το γεγονός αυτό μας καταδεικνύει πως δεν είναι σημαντικά ανάλογη η σχέση της επαγγελματικής τους κατάστασης με την κακοποίηση που δέχονται, καθώς υπάρχουν πολύ μικρές αποκλίσεις μεταξύ εργαζόμενων και άνεργων. 2 7
Στοιχεία σχετικά με τη μορφή και τη διάρκεια κακοποίησης καθώε και τιε υπηρεσίες που αναφέρθηκε το περιστατικό:
Σε ότι αφορά τη μορφή βίας που έχουν υποστεί οι γυναίκες του δείγματός μας, βλέπουμε ότι η πλειοψηφία έχει υποστεί ψυχολογική κακοποίηση σε ποσοστό 33,3 % ενώ ακολουθεί η σωματική κακοποίηση σε ποσοστό 30%. Οι δύο παραπάνω μορφές κακοποίησης διαπιστώνεται ότι είναι αυτές που χρησιμοποιούνται συχνότερα από τους συζύγους.
Στο ερώτημα σχετικά με την αναφορά του περιστατικού βίας στις αρμόδιες υπηρεσίες, η πλειοψηφία των γυναικών απάντησε πως το έχει αναφέρει σε δικηγόρο για νομικές συμβουλές, σε ποσοστό 59%, ενώ στο νοσοκομείο ή στο γιατρό δεν το έχει αναφέρει καμία. Το γεγονός ότι δεν έχει αναφερθεί το περιστατικό στο γιατρό ή στο νοσοκομείο μπορεί να οφείλεται είτε στη σοβαρότητα των τραυμάτων, δηλαδή να μη χρειάστηκε νοσοκομειακή περίθαλψη η γυναίκα είτε γιατί θέλησε να το αποκρύψει από το γιατρό στον οποίο απευθύνθηκε μετά από σωματική βία.
Στο ερώτημα σχετικά με την επανάληψη θυματοποίησης διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των γυναικών, σε ποσοστό 85,75%, απάντησε αρνητικά, ενώ ένα ποσοστό της τάξεως του 15% φαίνεται να έχει κακοποιηθεί στη παιδική του ηλικία, γεγονός που μας δείχνει ότι δεν είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που επαναλαμβάνεται η θυματοποίηση.
Κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία θύτη:
Τις πληροφορίες σχετικά με τα δημογραφικά στοιχεία του συζύγου-θύτη τις λάβαμε από τις γυναίκες
- θύματα συζυγικής βίας, που συμμετείχαν στην έρευνα. Σύμφωνα λοιπόν με τις απαντήσεις των γυναικών, διαπιστώνουμε ότι οι θύτες είναι ηλικίας από 35 ως 61 ετών. Σε ότι αφορά το μορφωτικό επίπεδο των δραστών διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία τους έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση σε ποσοστό 44,8% ενώ ακολουθούν με ποσοστό 31% οι δράστες που έχουν ολοκληρώσει τη 
δευτεροβάθμια εκπαίδευση Τέλος, αναλφάβητοι διαπιστώθηκε πως είναι το 24% των θυτών- συζύγων, ενώ πανεπιστημιακή εκπαίδευση δεν έχει κανείς. Το παρόν αποτέλεσμα αν συγκριθεί με το μορφωτικό επίπεδο των θυμάτων, μας καταδεικνύει πως στο σύνολο τους οι γυναίκες – θύματα ενδοοικογενειακής βίας έχουν καλύτερο μορφωτικό επίπεδο από τους δράστες.
Στο ερώτημα σχετικά με τους λόγους που θεωρεί η γυναίκα
- θύμα ενδοοικογενειακής κακοποίησης ότι ωθούν το δράστη στην άσκηση βίας, οι απαντήσεις κατανέμονται ως εξής (πίνακας 1).
Διαπιστώθηκε λοιπόν πως οι γυναίκες θεωρούν ως συνηθέ-στερο λόγο της άσκησης βίας στην οικογένεια, το βίαιο οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατράφηκε ο δράστης, ενώ ακολουθούν τα κοινωνικά στερεότυπα των πατριαρχικών κοινωνιών ως λόγος πρόκλησης βίας. Τέλος, σύμφωνα με τη γνώμη των θυμάτων, η χρήση αλκοόλ δεν ευθύνεται σημαντικά για την άσκηση βίας (πίνακας 2).
Όπως απορρέει από την ανάλυση των δεδομένων, το 60% περίπου των εξεταζόμενων από το σύνολο των 30 περιστατικών που έχουν μελετηθεί, φαίνεται να παρουσιάζει συμπτώματα μετατραυματικής διαταραχής στρες (PTSD), (ανεξάρτητα από το αν έχουν παρακολουθήσει ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση ή όχι), δεδομένο που αποδεικνύει ότι σε μεγάλο ποσοστό οι κακοποιημένες σύζυγοι βιώνουν την κακομεταχείριση ως ψυχοτραυματική εμπειρία, η οποία τους προκαλεί ψυχοσωματικές ενοχλήσεις και έκπτωση λειτουργικότητας, καθώς εμφανίζουν συμπτώματα από όλες τις κατηγορίες του DSM-IV.
Σε ότι αφορά το χρονικό διάστημα που οι γυναίκες- θύματα ενδοοικογενειακής κακοποίησης παρουσιάζουν τη συμπτωματολογία του μετατραυματικού άγχους, το 46,7% από το σύνολο των 25 γυναικών που μας απάντησαν παραδέχτηκε πως επιμένουν τα συμπτώματα για περισσότερο από 3 μήνες, ενώ στο 53,3% τα συμπτώματα εκδηλώθηκαν κατά τον τελευταίο μήνα. Το παραπάνω αποτέλεσμα μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως ένα ποσοστό σχεδόν 50% από τις εξεταζόμενες που παρουσιάζουν συμπτώματα PTSD, έχουν χρόνια διαταραχή μετατραυματικού άγχους καθώς επιμένουν οι ενοχλήσεις για τουλάχιστον ένα τρίμηνο.
Σε ότι αφορά τη μορφή βίας και την εμφάνιση συμπτωμάτων μετατραυματικής διαταραχής στρες, διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις σχετικά με τη μορφή βίας και την εμφάνιση συμπτωμάτων PTSD, γεγονός που επιβεβαιώνει την υπόθεση μας πως η κακοποίηση, όποια μορφή και αν έχει, βιώνεται ως ψυχικό τραύμα.
Συμπεράσματα 
Η μελέτη μας προσπάθησε να ανασκευάσει τους σημαντικότερους μύθους μέσα στους οποίους έχει τυλιχθεί κατά καιρούς το κοινωνικό φαινόμενο της ενδοοικογενειακής κακοποίησης των γυναικών. Ένας από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς μύθους είναι η πεποίθηση ότι η βία δεν επηρεάζει σημαντικά την ψυχική υγεία των κακοποιημένων γυναικών και πως το σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας εμφανίζεται σε πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Βασισμένη στην ανασκευή αυτού του σημαντικού μύθου, η μελέτη μας είχε ως στόχο να αναδείξει ότι η κακοποιημένη σύζυγος βιώνει την κακοποίηση ως ψυχικό τραύμα το οποίο προκαλείται ανεξάρτητα από τη μορφή βίας που έχει υποστεί το θύμα και τείνει να μετατρέπεται σε σύνδρομο μετατραυματικού άγχους (PTSD).
Όσον αφορά την ανασκευή του παραπάνω μύθου, μπορούμε να πούμε πως είναι αξιόλογο το ποσοστό των θυμάτων που παρουσιάζουν συμπτώματα της μετατραυματικής διαταραχής στρες, καθώς αγγίζει το 60% από το σύνολο των γυναικών που έλαβαν μέρος στην έρευνα, ενώ από αυτό το ποσοστό το 46% περίπου παρουσιάζει χρόνιο μετατραυματικό άγχος καθώς τα συμπτώματα εμμένουν για τουλάχιστον τρεις μήνες.
Επιπροσθέτως ανασκευάστηκε και ο μύθος που υποστηρίζει πως οι κακοποιημένες γυναίκες έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, καθώς το 90% του δείγματός μας έχει ολοκληρώσει σπουδές άνω του λυκείου.
Τέλος, σχετικά με τη διαγενεακή μετάδοση της βίας στην οικογένεια βλέπουμε ότι επιβεβαιώθηκε και αυτή η υπόθεση μας καθώς σύμφωνα με τις πληροφορίες που έδωσαν οι γυναίκες, αρκετοί δράσιες ενδοοικογενειακής βίας έχουν μεγαλώσει σε βίαιο περιβάλλον, γεγονός που επιβεβαιώνει την ψυχιατρική άποψη πως τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί ή έχουν υπάρξει μάρτυρες βίας στην οικογένεια τείνουν ως ενήλικες να αναλάβουν ρόλους, όπως του θύτη και του θύματος και να περνά η βία ενδοοικογενειακά.
Από το περιοδικό ψυχιατρικής ΑΤΗ. Ευχαριστούμε τον Αναπλ.Καθηγητή Ψυχιατροδικαστικής Αθανάσιο Δουζένη, (Β’ Ψυχιατρική Κλινική ΕΚΠΑ- ΠΓΝ Αττικόν, Διευθυντής της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρείας -ΕΨΔΕ) και τον Γ. Τζεφεράκο, ψυχίατρο-επιστημονικό συνεργάτη της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ-ΠΓΝ Αττικόν (Πρόεδρο Κλάδου Ψυχιατροδικαστικήςτης ΕΨΔΕ) για την ευγενική παραχώρηση του υλίκού.
<a href="http://psychiatrodikastiki.gr/">http://psychiatrodikastiki.gr</a>