Πολώνιο: Ένα από τα πιο ισχυρά δηλητήρια στον κόσμο

21/01/2016
Ομάδα Σύνταξης
Παθολογία

<div style="text-align: justify;">Ο φόνος του Ρώσου πρώην κατασκόπου Αλεξάντερ Λιτβινένκο το 2006 «μάλλον» εγκρίθηκε από τον Ρώσο πρόεδρο, Βλάντιμιρ Πούτιν, σύμφωνα με έρευνα των βρετανικών αρχών. Υπενθυμίζεται ότι ο Λιτβινένκο πέθανε σε ηλικία 43 ετών στο Λονδίνο το 2006, λίγες ημέρες αφού δηλητηριάστηκε με ραδιενεργό πολώνιο 210, που θεωρείται ότι κατανάλωσε πίνοντας τσάι. 
Πρώτο θύμα του πολώνιου στην ιστορία δεν αποκλείεται να ήταν η κόρη της Μαρί Κιουρί.
 Τι είναι το πολώνιο; Το πολώνιο είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο ραδιενεργό στοιχείο που ανακαλύφθηκε το 1898 από το ζεύγος Μαρί και Πιέρ Κιουρί, οι οποίοι το βάφτισαν προς τιμήν της χώρας τους, της Πολωνίας. Υπάρχει σε πολύ μικρές ποσότητες στο φλοιό της Γης, παράγεται όμως και σε πυρηνικούς αντιδραστήρες. Οι πρακτικές εφαρμογές του είναι περιορισμένες, κυρίως σε συσκευές κατά του στατικού ηλεκτρισμού. Το πολώνιο-210 (210Po) είναι το πιο κοινό από τα 33 γνωστά ισότοπα του στοιχείου. 
Γιατί ονομάζεται «το τέλειο δηλητήριο»
Το πολώνιο δεν είναι απλώς ένα πάρα πολύ ισχυρό δηλητήριο. Η παρουσία του στο σώμα είναι επίσης πολύ δύσκολα ανιχνεύσιμη εκτός ψάχνουν ειδικά για αυτό. Μέρος της δυσκολίας αποτελεί το γεγονός ότι τα εξωτερικά συμπτώματα μοιάζουν με αυτά από λιγότερο ισχυρές ουσίες, όπως η απώλεια μαλλιών, ένα σύμπτωμα της δηλητηρίασης από θάλλιο, συστατικό για το ποντικοφάρμακο. Αυτή η ικανότητα του πολωνίου να κρύψει την παρουσία του επιτρέπει την παραπλάνηση και την κατεύθυνση των ερευνών μακριά από τον πραγματικό δολοφόνο. Ακόμα, είναι εύκολο να μεταφερθεί κρυφά και να περάσει τον έλεγχο των συνόρων, καθώς δεν ενεργοποιεί τους ανιχνευτές ακτινοβολίας, διότι εκπέμπει μόνο σωματίδια άλφα που δεν διαπερνούν ούτε καν ένα φύλλο χαρτιού. Μπορεί να μεταφερθεί κρυσταλλωμένο, σε σκόνη ή διαλυμένο σε ένα μπουκάλι υγρού. Η ανίχνευσή του είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα και απαιτεί έναν έμπειρο αναλυτή.
 Είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο; Άκρως επικίνδυνο σε περίπτωση κατάποσης, εισπνοής ή επαφής με τραύματα. Ένα γραμμάριο πολωνίου μπορεί θεωρητικά να δηλητηριάσει 20 εκατομμύρια ανθρώπους, από τους οποίους οι μισοί τελικά θα υπέκυπταν. Όλα τα ισότοπα πολώνιου υφίστανται ραδιενεργή διάσπαση και εκπέμπουν σωματίδια α, δηλαδή πυρήνες του στοιχείου ήλιου. Καθώς τα σωματίδια αυτά βομβαρδίζουν το ήπαρ, τον μυελό των οστών και τους νεφρούς, το θύμα εμφανίζει πολλαπλή οργανική ανεπάρκεια. Τα συμπτώματα που εμφάνισε ο Λιτβινένκο -ναυτία, τριχόπτωση, πρήξιμο στο λαιμό και ωχρότητα- είναι τυπικά της δηλητηρίασης με πολώνιο. Πόσο εύκολο είναι να το αποκτήσει κανείς; Καθόλου εύκολο, καθώς το πολώνιο προέρχεται από την επεξεργασία του μεταλλεύματος ουρανίου ή παράγεται σε αντιδραστήρες και επιταχυντές -όλες αυτές οι διαδικασίες ελέγχονται αυστηρά βάσει διεθνών νόμων. Ο Τζον Κροφτ, Βρετανός ειδικός που είχε μελετήσει την υπόθεση Λιτβινένκο, εκτίμησε ότι μια ποσότητα πολωνίου ικανή να σκοτώσει θα προερχόταν πιθανότατα από χώρες με πυρηνικά προγράμματα. Η λίστα των χωρών αυτών περιλαμβάνει τη Ρωσία, από την οποία πιστεύεται ότι προήλθε το πολώνιο που σκότωσε τον Λιτβινένκο, και το μεγάλο εχθρό του Αραφάτ, το Ισραήλ. Υπάρχουν όμως πολλές ακόμα χώρες που διαθέτουν πολώνιο, ανάμεσά τους οι ΗΠΑ. Γιατί θα το προτιμούσε κανείς ως όπλο; Το πολώνιο δεν ανιχνεύεται με τις τοξικολογικές εξετάσεις ρουτίνας. Επιπλέον, τα σωματίδια α που εκπέμπει το πολώνιο είναι ογκώδη και δεν έχουν μεγάλη διεισδυτική ικανότητα. Αυτό σημαίνει ότι το πολώνιο θα μπορούσε πιθανότατα να περάσει τα σύνορα χωρίς να ενεργοποιήσει ανιχνευτές ραδιενέργειας. Ακόμα, τα σωματίδια α δεν διαπερνούν το δέρμα του θύματος και δύσκολα ανιχνεύονται από έξω. Ο Λιτβινένκο πιστεύεται ότι δηλητηριάστηκε όταν ήπιε τσάι με πολώνιο-210 στη διάρκεια συνάντησης σε πολυτελές ξενοδοχείο του Λονδίνου. Πόσα είναι τα γνωστά θύματα του πολώνιου; Ελάχιστα. Η δηλητηρίαση από πολώνιο είναι τόσο σπάνια ώστε οι γιατροί χρειάστηκαν πολλές εβδομάδες μέχρι να εξακριβώσουν τι είχε συμβεί στον Λιτβινένκο. Πολλοί ιστορικοί της επιστήμης πιστεύουν ότι το πρώτο θύμα του πολώνιου ήταν η Ιρέν Κιουρί, κόρη του ζεύγους Κιουρί, η οποία πέθανε από λευχαιμία και ενδέχεται να είχε εκτεθεί σε πολώνιο στο εργαστήριο των γονιών της. 
Το πολώνιο στον καπνό του τσιγάρου
Ισως πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι το πολώνιο-210, που σκότωσε τον πρώην πράκτορα, υπάρχει στον καπνό του τσιγάρου μαζί με άλλες 4.000 χημικές ουσίες μερικές από τις οποίες είναι τοξικές και καρκινογόνες όπως το πολώνιο, κι είναι αυτό που επί το πλείστον ευθύνεται για τον καρκίνο του πνεύμονα των καπνιστών, αλλά πολλές φορές και των παθητικών καπνιστών. Αλλά και αυτοί που το γνωρίζουν, το αντιμετωπίζουν πάντα αποστασιοποιημένοι, γιατί τους ακούγεται άγνωστο, οι δε επιπτώσεις του είναι μακροπρόθεσμες και ο κίνδυνος αόρατος.
Ομως τώρα, που με το γεγονός του θανάτου τού πρώην πράκτορα, η γνωριμία με το ραδιενεργό πολώνιο παρουσίασε έντονα και δραματικά τη θανατηφόρο δράση του, θα πρέπει να αρχίσει να γίνεται συνείδηση ο κίνδυνος του τσιγάρου.
Η ραδιενέργεια του καπνού στο τσιγάρο οφείλεται κυρίως στο ραδιενεργό στοιχείο πολώνιο-210, το οποίο προέρχεται από μια σειρά διαδοχικών διασπάσεων της οικογένειας του ουρανίου-238. Δηλαδή, το ουράνιο-238 διασπώμενο δίνει μεταξύ άλλων ραδόνιο-222 (που είναι και το 50% της φυσικής ραδιενέργειας) και πολώνιο-210, το οποίο εισέρχεται στον καπνό με την ακόλουθη διαδικασία:
Το ραδόνιο-222 διαχέεται από τη Γη στην ατμόσφαιρα, όπου διασπάται σε μόλυβδο-210, ο οποίος στη συνέχεια πέφτει στη γη προσκολλούμενους στους ρύπους της ατμόσφαιρας μαζί με το θυγατρικό του πολώνιο-210. Επιπλέον, το ραδιενεργό πολώνιο μπορεί να εισέρχεται στο φυτό των καπνών και από το έδαφος. Οταν αυτοί οι ρύποι πέσουν στο έδαφος, για παράδειγμα από βροχή, επικολλώνται στις φυλλώδεις καλλιέργειες, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και τα καπνά. Οταν τα προϊόντα τους καταλήξουν στην κατανάλωση, μαζί τους εισέρχεται στον ανθρώπινο οργανισμό και το ραδιενεργό πολώνιο μέσω της αναπνευστικής και τροφικής αλυσίδας. Παρ’ όλο που το πολώνιο επικάθεται σε όλες τις καλλιέργειες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως τροφή του ανθρώπου, η συσσώρευση του πολωνίου στον οργανισμό είναι πολύ μεγαλύτερη από την αναπνευστική παρά από την πεπτική οδό. Είναι τελείως διαφορετικά τα αποτελέσματα ραδιενεργού προϊόντος που έχουμε φάει και ραδιενεργού προϊόντος που έχουμε εισπνεύσει. Στην πρώτη περίπτωση συγκρατείται πολύ μικρή ποσότητα στον οργανισμό μας, ενώ στη δεύτερη πολύ μεγαλύτερη, που ακτινοβολεί συνεχώς, όσο διαρκεί το κάπνισμα.
Το γεγονός ότι η συσσώρευση του πολωνίου στον οργανισμό όταν εισπνέεται είναι περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη απ’ ό,τι όταν εισέρχεται με τη διαδικασία της πέψης και ότι το πολώνιο στις θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο τσιγάρο κατά το κάπνισμα (600-800 βαθμούς Κελσίου) είναι πτητικό και εισέρχεται μαζί με τον καπνό στον οργανισμό, καθιστούν το κάπνισμα επικίνδυνο. Ολα τα είδη καπνού δεν περιέχουν την ίδια ποσότητα πολωνίου, άλλα περιέχουν λιγότερη, άλλα περισσότερη.
 Ο καρκίνος των καπνιστών…
Με το κάπνισμα, δηλαδή με την εισπνοή, τα ραδιενεργά στοιχεία αποθηκεύονται στον οργανισμό στο τραχειοβρογχικό δέντρο, όπου το επικίνδυνο πολώνιο βομβαρδίζει συνεχώς τα ευαίσθητα στη ραδιενέργεια κύτταρα της βρογχικής επιφάνειας με σωματίδια-α. Αυτή ακριβώς η διαδικασία που γίνεται στους πνεύμονες, θεωρείται από πολλούς ειδικούς στη ραδιενέργεια επιστήμονες αιτία του καρκίνου στους καπνιστές. Θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η επικινδυνότητα της ακτινοβολίας σωματιδίων-α, που είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτή της γνωστής ακτινοβολίας-γ.
Στο βασικό σύγγραμα Πυρηνικής Τεχνολογίας του πυρηνικού φυσικού καθηγητή J. Lamarshe, που διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήμια, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ο μέσος Αμερικανός καπνιστής του ενάμισι πακέτου την ημέρα παίρνει μια ετήσια ραδιενεργό δόση τοπικά σ’ αυτό το ανθρώπινο όργανο ίση προς 8.000 μιλιρέμ!1 Ενώ αντίθετα, ένας μη καπνιστής παίρνει μόνο 25-90.
Η δόση που πήρε ο Λιτβινένκο, όχι με εισπνοή αλλά με κατάποση, υπολογίζεται να ξεπέρασε τοπικά το ένα εκατομμύριο mrem.
Πειράματα που έγιναν το 1975 στο Πανεπιστήμιο του Harvard της Αμερικής σε ποντίκια, εισάγοντας με ένεση το ραδιενεργό πολώνιο-210, σε δόσεις των 15 έως 300 ραντ, προκάλεσαν σε ποσοστό 10 έως και 50% καρκίνο στους πνεύμονες. Απ’ όλα τα χημικά στοιχεία του καπνού του τσιγάρου που χρησιμοποιήθηκαν σε πειραματόζωα, μόνο το ραδιενεργό πολώνιο προκάλεσε καρκίνους. Οι καπνιστές υπολογίζεται ότι παίρνουν μέχρι και 20 ραντ κατ’ έτος στην περιοχή του βρογχικού επιθηλίου από το ραδιενεργό πολώνιο που συσσωρεύεται κατά το κάπνισμα.2
Μετρήσεις του ραδιενεργού πολωνίου-210 που έγιναν πρόσφατα στις ΗΠΑ σε σπέρμα καπνιστών και μη, έδειξαν μεγαλύτερες ποσότητες στους καπνιστές.3 Ακόμα, μετρήσεις του πολωνίου στα ούρα, έδειξαν εξαπλάσιες συγκεντρώσεις στους καπνιστές και στο αίμα διπλάσιες.
Αν ένας καπνιστής σταματήσει το κάπνισμα για μερικούς μήνες, τότε η παρουσία του πολωνίου θα είναι το ίδιο ασήμαντη με αυτήν του μη καπνιστή, γιατί στο διάστημα αυτό το συσσωρευμένο πολώνιο θα έχει αποβληθεί από τον οργανισμό.
</div>
Associated Press, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, ΑΠΕ