Η κυρία Τζένη Σουμάκη, παιδοψυχίατρος – ψυχαναλύτρια, επιστημονικά υπεύθυνη Διαγνωστικής και Θεραπευτικής Μονάδας για το Παιδί  «Σπ. Δοξιάδης», εξηγεί τι προκαλεί τη νοητική υστέρηση στα παιδιά.

 

 

 

 

 

Πώς ορίζεται η νοητική υστέρηση;

Η νοητική υστέρηση αναφέρεται σε μια παθολογική κατάσταση που εκδηλώνεται στην περίοδο ανάπτυξης, δηλαδή την περίοδο που αρχίζει από την σύλληψη και φτάνει ως το 16ο έτος της ηλικίας. Το παιδί με Νοητική Υστέρηση χαρακτηρίζεται από νοητική ικανότητα χαμηλότερη από το μέσο όρο των παιδιών της ίδιας χρονολογικής ηλικίας. Παράλληλα , το παιδί αυτό διαθέτει μειωμένη ικανότητα προσαρμογής, η οποία αντικατοπτρίζεται συνήθως στην ωρίμανση κινητικών και αντιληπτικών ικανοτήτων, δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης, στην μάθηση και στην κοινωνική ένταξη.

Ποια είναι τα αίτια της εμφάνισης της νοητικής στέρησης;

Τα πιθανά αίτια διακρίνονται σε δύο ομάδες. Η πρώτη περιλαμβάνει τα οργανικά αίτια και η δεύτερη τα πολιτισμικά – οικογενειακά αίτια (σχετίζονται κυρίως με την περίοδο της κύησης και του τοκετού).

Η κακή διατροφή της μέλλουσας μητέρας, η έκθεση της σε τοξικές ουσίες ή σε ακτινοβολία, η χρήση ορισμένων φαρμάκων και οι οξείες ή χρόνιες μητρικές λοιμώξεις είναι ορισμένοι από τους παράγοντες που μπορεί να ασκήσουν αρνητική επίδραση στη νοητική ανάπτυξη του βρέφους, ιδιαίτερα κατά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, κατά τη διάρκεια του οποίου το έμβρυο είναι πιο ευάλωτο σε τέτοιου είδους επιδράσεις.

Επίσης, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να προκαλέσει το λεγόμενο «εμβρυακό σύνδρομο του αλκοόλ» (fetal alcohol syndrome), το οποίο καταστέλλει τις λειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος του εμβρύου και προκαλεί νοητική υστέρηση και ποικίλες σωματικές παραμορφώσεις. Γενικά, κάθε βιοχημική ή μολυσματική ουσία η οποία δεν μπορεί να μετριαστεί ή να καταστραφεί από το ανοσοποιητικό σύστημα της μητέρας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανάπτυξη του εμβρύου και, κατά συνέπεια, τις νοητικές του ικανότητες.

Κατά την περίοδο του τοκετού είναι επίσης πιθανό να παρουσιαστούν διάφορες επιπλοκές οι οποίες ενδέχεται να επηρεάσουν τη νοητική ανάπτυξη του βρέφους, όπως η περιγεννητική ασφυξία και η χρήση μηχανικών μέσων.

Κατά την παιδική ηλικία, η νοητική υστέρηση είναι δυνατό να προκληθεί από πολυάριθμους παράγοντες όπως είναι διάφορες μολυσματικές ασθένειες (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα κ.ά.), δηλητηριάσεις (π.χ. από μόλυβδο ή υδράργυρο) ή τραυματισμοί στο κεφάλι.

Η εγκυμοσύνη σε μεγάλη ηλικία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένα παιδί με νοητική στέρηση;

Η έγκυος γυναίκα σε μεγάλη ηλικία χρειάζεται να κάνει πλήρη προγεννητικό έλεγχο και να ακολουθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα υγιεινής.

Ποιες είναι οι βαθμίδες της νοητικής στέρησης; Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης;

Η νοητική υστέρηση ταξινομείται σε τέσσερις κατηγορίες:

α) Ήπια νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης από 50-55 έως 70). Με την ανάλογη υποστήριξη, καθοδήγηση και επίβλεψη τα παιδιά ζουν αυτόνομα στην κοινότητα και προσαρμόζονται σε ικανοποιητικό βαθμό στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος.

β) Μέτρια νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης από 35-40 έως 50-55). Τα παιδιά είναι σε θέση να ασκούν χειρονακτική εργασία με επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια.

γ) Σοβαρή νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης από 20-25 έως 35-40). Τα άτομα χρειάζονται βοήθεια και επίβλεψη σε όλη τους τη ζωή. Συνήθως αντιμετωπίζουν και άλλα προβλήματα υγείας όπως κινητικά, αναπνευστικά ή καρδιακά.

δ) Βαριά νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης κάτω από 20-25)

Πώς αντιμετωπίζουμε τη μοναξιά που νιώθει ένα παιδί με νοητική στέρηση;

Εκτιμάται ότι η συχνότητα εμφάνισης συναισθηματικών προβλημάτων ή προβλημάτων συμπεριφοράς στα άτομα με νοητική υστέρηση είναι 4-6 φορές υψηλότερη σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.

Για να αντιμετωπισθεί το αίσθημα «μοναξιάς» χρειάζεται τα παιδιά να ενταχθούν σε προγράμματα εκπαιδευτικά και προεπαγγελματικά με δραστηριότητες ατομικές και ομαδικές.

Τι συμβαίνει αν μέσα στην οικογένεια που αντιμετωπίζει το πρόβλημα υπάρχει και κάποιο φυσιολογικό παιδί;

Χρειάζεται οι γονείς να δημιουργούν ένα περιβάλλον αποδοχής και των δύο παιδιών παρέχοντας στήριξη τόσο στο παιδί με «ειδικά» προβλήματα όσο και στο φυσιολογικό παιδί, με τον ίδιο τρόπο.

Συχνά απαιτείται και η ψυχολογική υποστήριξη του αδελφού προκειμένου να κατανοήσει τις δυσκολίες και να συζητήσει τα συναισθήματά του γι’ αυτό.