Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί κάποιοι άνθρωποι ζουν με τον… εφιάλτη των παραπανίσιων κιλών συνεχώς πάνω από το κεφάλι τους; Βρίσκονται συνεχώς σε δίαιτα, ενώ κάποιοι δίπλα τους δεν γνωρίζουν τι σημαίνει «θερμίδα».
Η παχυσαρκία ή η τάση για αυτή καθορίζεται από βιολογικούς ή γενετικούς/κληρονομικούς μηχανισμούς. Όμως, το γεγονός ότι ορίζεται εν μέρει και βιολογικά δεν σημαίνει ότι εμείς δεν μπορούμε να επέμβουμε και να επηρεάσουμε τα πράγματα προς μια κατεύθυνση.
Γράφει ο PhD Ψυχίατρος και Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Πέτρος Σκαπινάκης
Έχοντας αυτά ακριβώς υπόψη μας, στο κείμενο αυτό θα αναφερθούμε στην πιο παραμελημένη συνιστώσα της παχυσαρκίας και των περιττών κιλών: τους ψυχολογικούς μηχανισμούς. Τι φταίει, λοιπόν, και δεν μπορούμε να διατηρήσουμε το ενεργειακό ισοζύγιο;
Μπορεί η τροφή να προκαλέσει συμπεριφορά εξάρτησης;
Όλοι μας γνωρίζουμε τι σημαίνει να είναι κάποιος «εξαρτημένος» από κάτι. Τσιγάρο, αλκοόλ και καφές είναι οι πιο διαδεδομένες ουσίες και έπονται φυσικά τα ναρκωτικά. Ο καπνιστής μπορεί να παρατήσει τα πάντα και να ψάχνει να βρει τσιγάρο. Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να ξεκινήσουν την ημέρα τους αν δεν πιουν πρώτα τον καφέ τους.
Είναι βέβαια πολύ δύσκολο να φανταστούμε ότι η τροφή, ένα βασικό και απαραίτητο αγαθό για την επιβίωσή μας, μπορεί να προκαλέσει τέτοια συμπεριφορά εξάρτησης. Ωστόσο, η παραπανίσια λήψη τροφής, εκείνη που και εμείς αντιλαμβανόμαστε ότι είναι υπερβολική και δεν εξυπηρετεί καμιά ανάγκη επιβίωσης, φαίνεται ότι σαν συμπεριφορά μοιράζεται κάποια από τα στοιχεία της εξάρτησης από ουσίες.
Τα κοινά στοιχεία
- Η μεγάλη επιθυμία για περιορισμό της παραπανίσιας τροφής ή οι ανεπιτυχείς προσπάθειες κατά το παρελθόν για διακοπή της ή τουλάχιστον περιορισμό της (ας αντιπαραβάλλει εδώ κανείς τον πόθο του καπνιστή για διακοπή ή τις επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες περιορισμού του καπνίσματος).
- Η ύπαρξη σωματικών συμπτωμάτων όπως σιελόρροιας και γενικότερα δυσφορίας όταν δεν μπορεί να ικανοποιηθεί η επιθυμία, στοιχεία που μοιάζουν με τα στερητικά συμπτώματα των εξαρτημένων.
- Η μεγάλη ενασχόληση σε δραστηριότητες που έχουν σχέση με τη λήψη τροφής, όπως π.χ. αμέτρητο μέτρημα θερμίδων ή ψυχαναγκαστική εμμονή στο super market για την επιλογή τροφών χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά ή ατέλειωτες συζητήσεις με φίλους ή φίλες στο γραφείο και αλλού.
- Η λήψη της τροφής μπορεί να συνεχίζεται παρά τα αναμφισβήτητα προβλήματα που μπορεί να έχει προκαλέσει ή συνεχίζει να προκαλεί (όπως συμβαίνει π.χ. και με το αλκοόλ ή το τσιγάρο).
Η έντονη αναζήτηση ορισμένων ειδικά τροφών όπως η σοκολάτα, αλλά και άλλων που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες, είναι αρκετά διαδεδομένη στον πληθυσμό. Έρευνες έχουν δείξει ότι είναι πιο συχνή στις γυναίκες παρά στους άντρες. Επίσης, είναι ιδιαίτερα έντονη όπως όλοι γνωρίζουμε σε ορισμένες περιόδους, όπως πριν από την εμμηνορρυσία ή κατά την εγκυμοσύνη.
Η ορμή της πείνας
Η δυσκολία στην άσκηση ελέγχου, στο πόσο πολύ μπορούμε να φάμε, φαίνεται εν μέρει να σχετίζεται με την ενστικτώδη ορμή της πείνας. Πρόκειται για μια πολύ ισχυρή ορμή, η οποία οργανώνει το εξαιρετικά περίπλοκο ρεπερτόριο συμπεριφορών, που αφορούν την αναζήτηση και την κατανάλωση τροφής.
Συνεπώς, δεν προξενεί εντύπωση ότι η άσκηση αυτοελέγχου για τη διατήρηση του ενεργειακού ισοζυγίου σε σταθερά επίπεδα για πολλούς ανθρώπους, ανεξάρτητα του βάρους, αποτελεί μια πραγματική ψυχοβιολογική πρόκληση.
Ένα άλλο στοιχείο που συμβάλλει στην εξάρτηση, είναι και ότι η πρόσληψη καθεαυτή της τροφής αποτελεί μια εμπειρία μεγάλης ανταμοιβής για τον οργανισμό. Όχι μόνο γιατί ξεπερνά την πείνα, αλλά και λόγω της αισθητηριακής απόλαυσης που προσφέρει το καλό φαγητό.
Γιατί προκαλείται αυτός ο εθισμός;
Διάφοροι ερευνητές ανά τον κόσμο έχουν επίσης ασχοληθεί και με την υπόθεση ότι ιδιαίτερα συστατικά που περιέχονται στις τροφές μπορεί να προκαλούν… πραγματική εξάρτηση. Συστατικά που έχουν ενοχοποιηθεί ιδιαίτερα είναι οι υδατάνθρακες.
Υπάρχει η άποψη ότι κάποιοι άνθρωποι καταναλώνουν πολλούς υδατάνθρακες (π.χ. καραμέλες, γλυκά, ζάχαρη κ.λπ.) διότι τους λείπει από το νευρικό σύστημα η ουσία σεροτονίνη. Η έλλειψη αυτής της ουσίας σχετίζεται με την εκδήλωση κατάθλιψης, και έτσι υποστηρίζεται ότι κάποιοι άνθρωποι υπερκαταναλώνουν υδατάνθρακες για να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψή τους, με το τίμημα των περιττών κιλών ή της παχυσαρκίας.
Επηρεάζει το άγχος;
Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι υπάρχει μια σημαντική σχέση μεταξύ άγχους και αύξησης βάρους. Πειράματα επίσης που έχουν γίνει, απέδειξαν ότι κάτω από καταστάσεις άγχους οι άνθρωποι έχουν την τάση να προτιμούν την κατανάλωση τροφών υψηλότερης περιεκτικότητας σε λίπος, άρα και θερμιδικής αξίας.
Επίσης, η κορτιζόλη που κυκλοφορεί σε υψηλότερα επίπεδα σε αγχώδεις ανθρώπους φαίνεται να ευνοεί την εναπόθεση λίπους στον οργανισμό και να εμποδίζει την καταστροφή του. Τέλος, το άγχος παίζει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην υπομονή του ανθρώπου να συνεχίσει ένα πρόγραμμα δίαιτας που έχει αρχίσει. Έτσι σχετίζεται με τις υποτροπές και την έλλειψη συνεργασίας.
Για αυτό θα έλεγε κανείς ότι το άγχος αλλά και ειδικές ψυχολογικές διαταραχές φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο στις διακυμάνσεις του βάρους μας και η επιτυχημένη αντιμετώπισή τους συμβάλλει πολύ στη διατήρηση ενός λογικού βάρους.
Διαβάστε σχετικά άρθρα:
Διαταραχές: Μήπως πάσχεις από ορθορεξία και δεν έχεις ιδέα;
Ερωτική απογοήτευση: Τι συμβαίνει στο σώμα και πώς την ξεπερνάς
