Η Αθήνα ελεύθερη: εκθέσεις αρχειακού υλικού και κόμικς

05/10/2016
Ομάδα Σύνταξης
City life

Δύο εκθέσεις, η μία με αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που παραχώρησε πλήθος φορέων και η δεύτερη με κόμικς, επιχειρούν να φέρουν σε επαφή το κοινό με λιγότερο γνωστές πτυχές της γερμανικής Κατοχής και της Απελευθέρωσης. Οι δύο εκθέσεις εντάσσονται στις εκδηλώσεις για τη φετινή 72η επέτειο από την Απελευθέρωση, που διοργανώνονται καθ' όλη τη διάρκεια του μήνα στην Αθήνα.
Το πρόγραμμα συνθέτουν εκθέσεις, κινηματογραφικές προβολές, συναυλίες, ιστορικοί περίπατοι, ημερίδες, καθώς και ένας λαϊκός αγώνας δρόμου με αφετηρία το στρατόπεδο Καραϊσκάκης στο Χαϊδάρι και τερματισμό στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι εκδηλώσεις με τίτλο «12 Οκτωβρίου. Η Αθήνα ελεύθερη», οργανώνονται για δεύτερη συνεχή χρονιά από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Περιφέρεια Αττικής, τον δήμο Αθηναίων και την ΕΡΤ, με τη συμμετοχή των υπουργείων Εθνικής Άμυνας και Ναυτιλίας, της Γενικής Γραμματείας Συντονισμού του Κυβερνητικού Έργου, της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, των δήμων Κερατσινίου- Δραπετσώνας και Νίκαιας- Αγ.Ι.Ρέντη, της Ταινιοθήκης της Ελλάδας, της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και της Ομοσπονδίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων Ελλάδας.
Το πλήρες πρόγραμμα είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα <a href="http://www.freeathens44.org">www.freeathens44.org</a>
<img src="/contentfiles_2016b/news/epikairothta/0braikomouseio.JPG" alt="" width="640" height="473" />
«Θεσσαλονίκη, ημέρες Κατοχής και Απελευθέρωσης»
Στον πυρήνα της διοργάνωσης βρίσκεται έκθεση αρχειακού και φωτογραφικού υλικού με θέμα «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση». Είναι η δεύτερη συνεχής χρονιά που παρουσιάζεται η έκθεση, σε επιμέλεια των Γιάννη Γκλαβίνα, Τάσου Σακελλαρόπουλου και Μενέλαου Χαραλαμπίδη, ωστόσο φέτος εμπλουτίζεται και με ντοκουμέντα που αφορούν την Κατοχή και Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Η ιστορία της Θεσσαλονίκης φωτίζεται μέσα από 48 τεκμήρια, μεταξύ των οποίων φωτογραφίες, έγγραφα και εφημερίδες της εποχής. «Έχουμε το γενικό πλαίσιο της γερμανικής Κατοχής, αλλά κάθε πόλη, κάθε χωριό και κάθε νησί βιώνει, εξαιτίας των ιδιαιτεροτήτων του, με διαφορετικό τρόπο την κατάσταση που διαμορφώνεται», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός και συνεργάτιδα του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, Μαρία Καβάλα.
Με τη γερμανική Κατοχή η φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης άλλαξε οριστικά, παρατηρεί η ίδια. «Ο εβραϊκός πληθυσμός της χάθηκε σχεδόν στο σύνολο του, η παθητική, αδιάφορη ή συνένοχη στάση αρκετών πολιτών της στον εκτοπισμό, οδήγησε μεταπολεμικά σε μια μακροχρόνια λήθη, οι σιωπές για τα περιουσιακά στοιχεία και την ιδιαίτερη οικονομία της Κατοχής γενικά, για την Αντίσταση και την Απελευθέρωση, για τον Εμφύλιο, για τον δωσιλογισμό, κυριάρχησαν στη μεταπολεμική της μνήμη», εξηγεί. «Μια έκθεση εγγράφων και φωτογραφιών για την Θεσσαλονίκη της Κατοχής και της Απελευθέρωσης είναι σημαντική», συνεχίζει η ίδια, «ακριβώς για να μιλήσει για τις σιωπές, για να αναδείξει με λόγο και εικόνα τις συνθήκες στέρησης, φόβου, θανάτου και προσφυγιάς, το δωσιλογισμό, τη σημασία του αντιστασιακού κινήματος -ενός από τα σημαντικότερα στον ευρωπαϊκό χώρο- και τις ελπίδες και προσδοκίες της Απελευθέρωσης».
Η έκθεση διαρθρώνεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες. Η πρώτη, με τίτλο «Οι Γερμανοί στην πόλη», δίνει το στίγμα της εισβολής των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941 και της ζωής των κατοίκων καθ' όλη την περίοδο της Κατοχής. Η ένοπλη και πολιτική αντίσταση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης αποτελεί το θέμα της δεύτερης ενότητας, όπου μεταξύ άλλων φωτίζεται η δράση της εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης «Ελευθερία», που συγκρότησαν εκπρόσωποι του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ. Η τρίτη ενότητα με τίτλο «Τελική Λύση» αναφέρεται στα χιλιάδες θύματα της Κατοχής, που είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια του ενός πέμπτου του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρουσίαση του εβραϊκού συνοικισμού «Λας Καλούμπας» («Οι καλύβες») στην περιοχή του σημερινού Ευκλείδη, που λόγω του εκτοπισμού χάθηκε από τη συλλογική μνήμη. Η τέταρτη ενότητα είναι η ενότητα της Απελευθέρωσης, μέσω της οποίας αναβιώνουν τα γεγονότα των τελευταίων ημερών πριν από την αποχώρηση των Γερμανών από τη Θεσσαλονίκη και τις πρώτες ώρες της Απελευθέρωσης. «Τμήματά μας εισήλθον Θεσσαλονίκην σήμερον 3ην μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμόν διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος αντάρτες», έγραφε ο θρυλικός Μάρκος Βαφειάδης το απόγευμα της 30ης Οκτωβρίου 1944.
Την οργάνωση της έκθεσης για την Θεσσαλονίκη ανέλαβε η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Μακεδονίας μαζί με το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας. Υλικό για την έκθεση παραχώρησαν τα Εβραϊκά Μουσεία Ελλάδας και Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, το Ιστορικό Αρχείο Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, το Μορφωτικό Ίδρυμα της Ένωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης, οι ιδιωτικές συλλογές Σπύρου Κουζινόπουλου και Θεόδωρου Βαλαχά και το Μουσείο Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής» του δήμου Καλαμαριάς. Οι εκθέσεις αρχειακού υλικού για την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη φιλοξενούνται μέχρι τις 31 Οκτωβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του δήμου Αθηναίων (Ηρακλειδών 66, Θησείο) και τελούν υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Τα επίσημα εγκαίνια θα γίνουν την Πέμπτη 6 Οκτωβρίου, στις 6.30 μ.μ.
<img src="/contentfiles_2016b/news/epikairothta/0petroszervos.jpg" alt="" width="640" height="238" />
Ιστορίες κόμικς για την Αθήνα της Κατοχής
Στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα», φιλοξενείται άλλη μια έκθεση με ιστορίες κόμικς, εμπνευσμένες από την Αθήνα της Κατοχής και τίτλο «Ένα γλυκό ξημέρωμα». Δεκαπέντε Έλληνες δημιουργοί κόμικς συνομιλούν με το τότε και το σήμερα μιας δύσκολης περιόδου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Στην έκθεση συμμετέχουν οι Τόμεκ Γιοβάνης, Γιώργος Γούσης, Σπύρος Δερβενιώτης, Πέτρος Ζερβός, Δημήτρης Καμένος, Λέανδρος, Τάσος Μαραγκός, Θοδωρής Μπαργιώτας, Αλεξία Οθωναίου, Αλέκος Παπαδάτος, Θανάσης Πέτρου, Soloup, Γιώργος Τραγάκης, Γιώργος Φαραζής και Πέτρος Χριστούλιας.
Οι ιστορίες τους στηρίζονται σε ιστορικά δεδομένα ή είναι προϊόντα μυθοπλασίας, αλλά εκκινούν από μια μακρά κατάδυση των καλλιτεχνών σε βιβλιοθήκες, ιστορικά αρχεία και χώρους τεκμηρίωσης. «Θέλαμε η έκθεση να είναι όσο το δυνατόν πιο πιστή στα πράγματα που απαιτούν πιστότητα, εκεί που χρειάζεται αντικειμενική τεκμηρίωση. Δεν θέλαμε οι καλλιτέχνες να αυτοσχεδιάσουν εκεί όπου υπάρχει κίνδυνος να παραχαράξουμε την ιστορία, αλλά αντίθετα να αυτοσχεδιάσουν όσο θέλουν στην προσέγγιση της ιστορίας από την πλευρά των προσωπικών αφηγήσεων», εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός τέχνης, Γιάννης Κουκουλάς.
Στην αφήγηση σχετικά με μια εποχή, για την οποία το οπτικό υλικό που μας διασώζεται είναι περιορισμένο, η οπτικοποίηση που παρέχουν τα κόμικς είναι απαραίτητη, συμπληρώνει ο κ. Κουκουλάς. «Εδώ μπαίνει το καθαρά προσωπικό κομμάτι, το πώς φαντάστηκαν εκείνη την εποχή, αλλά την ίδια ώρα οι καλλιτέχνες προσπάθησαν, μέσω των οπτικών πηγών και της ιστοριογραφικής αναφοράς πάνω στην εποχή, να προσεγγίσουν την εικόνα, μια εικόνα που πιθανώς δεν είχαμε ξαναδεί».
Η οπτικοποίηση της αφήγησης δεν είναι το μόνο πλεονέκτημα των κόμικς. «Είναι τόσο ευσύνοπτη η πληροφόρηση που παρέχουν τα κόμικς και συμπυκνώνουν τόσο πολύ αυτά που περιγράφουν μέσω αφαιρετικών κειμένων και εικόνων που κάνουν μοναδικό αυτό το μέσο», επισημαίνει ο κ. Κουκουλάς.
«Η ιδέα της ματιάς των δημιουργών κόμικς στη μνήμη της Απελευθέρωσης και γενικά της δεκαετίας του ’40 είναι μέρος της προσπάθειας που καταβάλλεται, ώστε η σύγχρονη ελληνική ιστορία να βρει τρόπους συνομιλίας με το μη εξειδικευμένο κοινό και να μιλήσει στη γλώσσα του. Η "Αθήνα Ελεύθερη", είναι μια γιορτή της Αθήνας και θέλουμε να είναι και μια γιορτή ιστορίας», λέει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ένας από τους ιστορικούς που έχουν την επιστημονική επιμέλεια του «12 Οκτωβρίου 1944. H Αθήνα Ελεύθερη».
Την έκθεση «Ένα Γλυκό ξημέρωμα», θα συμπληρώσει συζήτηση τη Δευτέρα 10 Οκτωβρίου, στις 6 μ.μ., με θέμα «Μνήμη, Ιστορία, Ντοκουμέντο, Τεκμηρίωση στα σύγχρονα κόμικς» και ομιλητές τον επιμελητή της έκθεσης, Γιάννη Κουκουλά και τους δημιουργούς κόμικς, Soloup και Γιώργο Γούση.
 
Πηγή: ΑΠΕ, ΜΠΕ