Ντάριο Φο: Ποιος ήταν ο νομπελίστας συγγραφέας που σημάδεψε την τέχνη

13/10/2016
Ομάδα Σύνταξης
Life stories

Ένας από τους πληρέστερους καλλιτέχνες της εποχής μας. Αντισυμβατικός, λογοτέχνης, ηθοποιός, σκηνοθέτης. Αυτά είναι μόλις μερικά από τα πολλά πρόσωπα του σπουδαίου νομπελίστα συγγραφέα Ντάριο Φο, ο οποίος έφυγε από τη ζωή σήμερα σε ηλικία 90 ετών από πνευμονία. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο Σάκο του Μιλάνου, λόγω σοβαρών πνευμονικών προβλημάτων. 
<img src="http://www.kerdos.gr/media/5391847/dariofo.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για νταριο φο" width="640" />
Aμέσως μετά την ανακοίνωση της είδησης του θανάτου του, ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρένσι θέλησε να τονίσει σε δήλωσή του: «Με τον Ντάριο Φο η Ιταλία χάνει έναν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές του θεάτρου, του πολιτισμού, της κοινωνικής ζωής της. Η σάτιρά του, η έρευνα και η διαρκής εργασία του επί σκηνής, η πολύπλευρη καλλιτεχνική του δραστηριότητα αποτελούν την μεγάλη παρακαταθήκη ενός μεγάλου Ιταλού, προς όλο τον κόσμο».
<img src="http://content-mcdn.ethnos.gr/filesystem/images/20130303/low/newego_LARGE_t_1101_54171417.JPG" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για νταριο φο" width="640" />
Όπως αναφέρουν και τα ιταλικά μέσα, ήταν ένας από τους πληρέστερους καλλιτέχνες της εποχής μας, ο οποίος είχε ασχοληθεί με επιτυχία και με την λογοτεχνία και την σκηνογραφία, ενώ ήταν και θιασάρχης και δεν φιμώθηκε ποτέ. Γεννήθηκε στο Λεγκιούνο-Σαντζιάνο, στην επαρχία του Βαρέζε, κοντά στην ανατολική πλευρά της Λάγκο Ματζιόρε. Ο πατέρας του Φελίτσε ήταν διευθυντής των ιταλικών σιδηροδρόμων και γι' αυτό, η οικογένεια του και ο ίδιος άλλαζε συχνά κατοικία λόγω των μεταθέσεων του. Ο Φελίτσε ήταν επίσης ερασιτέχνης ηθοποιός και σοσιαλιστής. Ένας αγωνιστής που έμαθε στο γιο του να μην τα παρατάει και να παλεύεις. Ο Ντάριο έμαθε την τέχνη της διήγησης απ' την γιαγιά του και από Λομβαρδούς ψαράδες και φυσητές γυαλιού.
<img src="https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/31/b5/e3/31b5e30ba2739e0a4fd91d00f1a035a8.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo young" width="540" />
Το 1940 μετακομίζει στο Μιλάνο για να για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Brera Art Academy, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος όμως ανατρέπει τα σχεδιά του. Η οικογένεια του στρέφεται ενάντια στο φασιστικό καθεστώς και μάλιστα λέγεται πως βοηθούσε τον πατέρα του να φυγαδεύει πρόσφυγες και στρατιώτες των Συμμάχων στην Ελβετία. Κοντά στο τέλος του πολέμου, ο Φο στρατολογήθηκε στο στρατό της Δημοκρατίας του Σαλό, αλλά δραπέτευσε και κατάφερε να κρυφτεί για το υπόλοιπο του πολέμου. 
<img src="http://dragonerarossa.gr/wp-content/uploads/2016/09/Dario-Fo-1.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo" width="640" />
Αφού τελείωσε ο πόλεμος, δεν παράτησε τελείως τις σπουδές του καθώς συνέχισε τις σπουδές αρχιτεκτονικής στο Μιλάνο. Ξεκίνησε τη διπλωματική του στη Ρωμαϊκή αρχιτεκτονική όμως τα παρατάει λίγο πριν τις τελικές εξετάσεις. Παθαίνει νευρικό κλονισμό και ο γιατρός του συστήνει να κάνει κάτι που αγαπά. Οπότε σιγά σιγά αρχίζει και αναμειγνύεται με τα μικρά θέατρα {teatri piccoli), στα οποία άρχισε να παρουσιάζει τους αυτοσχέδιους μονολόγους του. Το 1950 άρχισε να εργάζεται στο θέατρο του Φράνκο Παρέντι, και σταδιακά εγκατέλειψε την εργασία του ως βοηθός αρχιτέκτονα.
<img src="http://www.cameralook.it/web/wp-content/uploads/2016/03/3-Dario-Fo-e-Franca-Rame.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo" width="640" />
Η συνάντηση του με την Φράνκα Ράμε ήταν μάλλον καρμική. Η ίδια, ως γόνος θεατρικής οικογένειας, τον γοητεύει όταν τυχαίνει και δουλεύουν μαζί στην παραγωγή της επιθεώρησης Εφτά ημέρες στο Μιλάνο. Μετά από λίγο καιρό, αρραβωνιάστηκαν. Τον ίδιο χρόνο προσκλήθηκε να παρουσιάσει τη ραδιοφωνική εκπομπή Κοκορίκο στη RAI, το εθνικό ραδιόφωνο της Ιταλίας. Έκανε 18 σατιρικούς μονολόγους όπου μετέτρεπε βιβλικές ιστορίες σε πολιτική σάτιρα. Για εκείνη την εποχή φυσικά αυτό ήταν ένα σκάνδαλό και οι αρχές ακύρωσαν την εκπομπή. Αλλάζει επίσης την ιστορία του Σαίξπηρ και του Οθέλου. 
<img src="http://i42.tinypic.com/w13alu.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo franca rame" width="640" />
To 1953 σκηνοθετεί και δημιουργεί άλλο ένα σκάνδαλο, το σατιρικό έργο Δάχτυλο στο μάτι (Il dito nell'occhio) το οποίο σατιρίζει την ιστορία του κόσμου. Τότε είναι που αρχίζει να γράφει και τραγούδια. Μετά από αρχική επιτυχία, η κυβέρνηση και η εκκλησία αντιδρούν και εν συνεχεία η θεατρική ομάδα με δυσκολία έβρισκε θέατρο όπου μπορούσε να παίξει. Παρ' όλα αυτά, το έργο έτυχε θερμής υποδοχής απ' το κοινό.
<img src="http://www.archivio.francarame.it/img/bio/image128.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo Il dito nell'occhio" width="640" />
Με την αγαπημένη του παντρεύονται το 1954 και λίγο αργότερα μετακομίζουν στη Ρώμη για να βρει δουλειά σε κάποιο κινηματογραφικό στούντιο. Ο γιος τους Τζάκοπο, γεννήθηκε στις 31 Μαρτίου του επόμενου χρόνου. Ως σεναριογράφος δούλεψε σε αρκετές παραγωγές, ενώ μια πόρτα τους χώριζε από τον Ρομπέρτο Ροσελίνι και την Ίγκριτ Μπέργκμαν. Το 1956 ο Φο κι η Ράμε έπαιξαν μαζί στην ταινία του Κάρλο Λιτσάνι, Ο περίεργος (Lo svitato), ενώ ακολούθησαν κι άλλες ταινίες. 
<img src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/f/f9/Dario_Fo,_Franca_Rame,_Jacopo_Fo.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo rame" width="640" />
Το 1959 γυρίζουν στο Μιλάνο η οποία γίνεται η βάση τους και ιδρύουν τη θεατρική ομάδα Ντάριο Φο—Φράνκα Ράμε. Ο Φο έγραφε σενάρια, έπαιζε, σκηνοθετούσε, και σχεδίαζε τα κουστούμια και τα σκηνικά. Η Ράμε ανάλαβε τις διοικητικές δουλειές. Η ομάδα έκανε πρεμιέρα στο Μικρό Θέατρο και μετά άρχισε, για πρώτη φορά, τις ετήσιες τουρνέ της σ' ολόκληρη την Ιταλία. Σιγά σιγά κερδίζουν όι μόνο την εθνική αναγνώριση αλλά και τη παγκόσμια με το Οι Αρχάγγελοι δεν Παίζουν Φλίπερ. 
<img src="http://www.archivio.francarame.it/img/bio/1974_06.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo rame" width="640" />
Η δεκαετία του '60 τον βρίσκει επίσης πολυγραφότατο. Το 1962 γράφει και σκηνοθετεί την εκπομπή Καντσονίσιμα στη RAI. Ο Φο χρησιμοποιεί το σόου για να περιγράψει τη ζωή των απλών ανθρώπων και γρήγορα γίνεται επιτυχία, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν ενοχλεί. Βάζει όμως και την ίδια του τη ζωή σε κίνδυνο όταν ένα επεισόδιο για ένα δημοσιογράφο που σκοτώθηκε απ' τη Μαφία ενόχλησε τους πολιτικούς που είχε ως συνέπεια ο Φο και η Ράμε να λάβουν απειλές κατά της ζωής τους και να μπουν κάτω από αστυνομική προστασία. Φεύγουν απ' την εκπομπή όταν η RAI αρχίζει να λογοκρίνει το πρόγραμμα τους. Όχι μόνο αυτό αλλά απαγορεύεται η εμφάνισή τους στη RAI για τα επόμενα 15 χρόνια. Συνεχίζουν παρόλα αυτά να παίζουν στο Οντεόν.
<img src="http://multimedia.quotidiano.net/data/images/gallery/2013/63492/franca_r10.JPG" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo rame" width="640" />
Τίποτα όμως δε σταματά εκεί, αφού τα κείμενα τους συνεχίζουν να προκαλούν. Το έργο τους για το Χριστόφορο Κολόμβο ενοχλεί ακροδεξιές ομάδες και το La Signora e da buttare (1967), ένα από τα πιο σημαντικά ιταλικά έργα, με σχόλια για τον πόλεμο του Βιετνάμ, τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ και τη δολοφονία του Κένεντι οδηγεί τις ΗΠΑ να του απαγορεύσουν την έκδοση αμερικανικής βίζας. 
<img src="http://www.archivio.francarame.it/img/bio/1967_02.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo La Signora e da buttare" width="640" />
Το 1969 παρουσίασε για πρώτη φορά το Μίστερο Μπούφο, ένα θεατρικό έργο μονολόγων βασισμένο στη μείξη μεσαιωνικών έργων και τοπικών προβλημάτων. Είχε επιτυχία και έκανε 5.000 παραστάσεις ακόμα και σε γήπεδα. Ο Μίστερο Μπούφο επηρέασε πολλούς νέους ηθοποιούς και συγγραφείς.
<img src="https://i.ytimg.com/vi/vhk9NSMYibE/hqdefault.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo mistero buffo" width="640" />
Το 1970 τους βρίσκει να ιδρύουν την τρίτη θεατρική τους ομάδα την Collettivo Teatrale La Comune. "Ο Τυχαίος Θάνατος ενός Αναρχικού" (1970) κριτίκαρε την κατάχρηση εξουσίας του συστήματος δικαιοσύνης και είναι άλλο ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τους έργα. Ο Φο το έγραψε μετά από μια τρομοκρατική επίθεση από ακροδεξιούς στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα (Banca Nazionale dell'Agricoltura) στο Μιλάνο.
<img src="http://www.linkingcalabria.it/wordpress/wp-content/uploads/2013/11/dario-fo.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo mistero buffo" width="640" />
Το 1973 η ομάδα μετακομίζει στο Σινεμά Ροσίνι στο Μιλάνο. Όταν ο Φο άσκησε κριτική στην αστυνομία σε ένα από τα έργα του, ακολούθησαν αστυνομικές επιδρομές και η λογοκρισία αυξήθηκε. Στις 8 Μαρτίου, μια νεοφασιστική ομάδα απήγαγε τη Φράνκα Ράμε, βασανίζοντάς την και βιάζοντας την. Η Ράμε επέστρεψε στη σκηνή μετά από δύο μήνες με νέους αντιφασιστικούς μονολόγους.
<img src="http://multimedia.quotidiano.net/data/images/gallery/2013/63492/franca_r12.JPG" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo franca rame" width="640" />
Ένα χρόνο μετά, η ομάδα κατέλαβε ένα εγκαταλελειμμένο εμπορικό κτίριο στο κέντρο του Μιλάνο και το ονόμασε Παλατάκι Liberty (Ελευθερία) (Palazzina Liberty). Κανένας δεν κατάφερε να τους ξεκουνήσει από εκεί. Η φάρσα Δεν πληρώνω! Δεν πληρώνω! (1974) σατίριζε το κίνημα αυτοδιαχείρισης όπου γυναίκες (και άντρες) έπαιρναν ότι ήθελαν από την αγορά, πληρώνοντας μόνο ότι μπορούσαν. Το 1975 είναι η πρώτη φορά που προτάθηκε για Νόμπελ. Έχει μιλήσει ήδη σχεδόν για τα πάντα: για τις εκτρώσεις (Fanfani rapito) αλλά και για τα ναρκωτικά. 
<img src="http://www.thetimes.co.uk/tto/multimedia/archive/00418/129153877_Rame_418856k.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo franca rame" width="540" />
Στις αμέτρητες συνεργασίες του Ντάριο Φο, πρέπει να θυμίσουμε και εκείνη με το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, που πρώτο ανέβασε στην Ελλάδα το έργο «Ισαβέλα τρεις καραβέλλες και ένας παραμυθάς», την περίοδο 1974-1975. Λόγω της αυτόνομης, ελεύθερης και ασυμβίβαστης σκέψης του, ο Ιταλός νομπελίστας είχε αναγκαστεί να διακόψει, για σειρά ετών, και την συνεργασία του και με την δημόσια τηλεόραση Rai.
<img src="https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/originals/37/45/95/3745956fc45ce5c1a5a4e96d3e284ee3.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo franca rame" width="640" />
Η διασημότητα του αναγνωρίζεται και επιστρέφει στην τηλεόραση το 1976 και το Βατικανό για άλλη μια φορά πήρε θέση και χαρακτήρισε το Μίστερο Μπούφο "βλάσφημο". Παρ' όλα αυτά, η Φράνκα Ράμε, έλαβε το βραβείο IDI σαν η καλύτερη τηλεοπτική ηθοποιός. Τα έργα για ακόμα μια φορά επικεντρώνονται στο σεξισμό και τις εκτρώσεις. 
<img src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/it/thumb/d/dc/Franca_Rame_e_Dario_Fo.jpg/620px-Franca_Rame_e_Dario_Fo.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo tv" width="640" />
Tη δεκαετία του '80, όλη η οικογένεια βρίσκει καταφύγιο στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Αλκατράζ (Libera Universita di Alcatraz), στους λόφους κοντά στο Γκούμπιο και την Περούτζια. Αγόρασαν την κοιλάδα κομμάτι-κομμάτι. Στην Αμερική ακόμα και το 1983 του απαγορεύεται η είσοδος παρά το γεγονός ότι τα έργα του είναι από τα διάσημα στη χώρα. 
<img src="http://images2.corriereobjects.it/methode_image/2015/03/24/Spettacoli/Foto%20Gallery/6719328_medium.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo mistero usa" width="640" />
Ένα χρόνο αργότερα, προσκαλείται από America Repertory Theater του Κέιμπριτζ να πάρει μέρος στο Φεστιβάλ Ιταλικού Θεάτρου στη Νέα Υόρκη. Την ίδια χρονιά πήρε το βραβείο Σόννινγκ απ' το πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Το υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ αρχικά αρνήθηκε να του παραχωρήσει βίζα αλλά αργότερα, το 1984, συμφώνησε να του δώσει μία για 6 μέρες μετά από διαμαρτυρίες Αμερικανών συγγραφέων. Εμφανίζεται και σε άλλα πανεπίστημα όπως στη Νέα Υόρκη. 
<img src="http://www.telegraph.co.uk/content/dam/obituaries/2016/10/13/111022996_Dario_Fo_doing_monologue-large_trans++xAHgvSpW8b5g6-J_2-NZhiCJUFm8ElNY_C5nFV93ld8.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo mistero 1984" width="640" />
Το 1989 έγραψε το Γράμμα απ' την Κίνα (Lettera dalla Cina) σε διαμαρτυρία για τη σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν. Τον ίδιο χρόνο ήταν ο πρώτος Ιταλός που σκηνοθέτησε στην Κομεντί Φρανσέζ (Comedie Francaise). Όλη η δεκαετία του '80 ήταν αδιαμφισβήτητα για τον ίδιο η δεκαετία της αναγνώρισης μιας και παίρνει αρκετά βραβεία. Το βραβείο Νόμπελ έρχεται το 1997. Ήταν ο πρώτος Ίταλός που κέρδισε το βραβείο μετά τον Μοντάλε. 
<img src="http://www.educational.rai.it/materiali/immagini_articoli/3950.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo nobel" width="640" />
Το 1995 παθαίνει εγκεφαλικό με αποτέλεσμα να χάσει σχεδόν όλη την όρασή του. Η Ράμε τον αντικατέστησε στις παραγωγές για ένα διάστημα. Ο Φο ανένηψε σε ένα χρόνο και συνεχίζει τη δημιουργία έργων, όπως το Ο Διάβολος με Μπότες. 
<img src="https://static1.squarespace.com/static/53de7aaee4b0f7ce895694f9/55ce050de4b0a1e3b9c138c4/55ce050de4b0ad83da294a08/1439565070368/ac55.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo 1990" width="640" />
Μέχρι σήμερα, τα σχεδόν 70 έργα του έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες και συχνά βασίζονται στον αυτοσχεδιασμό, στο ύφος της commedia dell'arte. Μέσα από την κωμωδία, τη φάρσα, την πολιτικο-σατιρική επιθεώρηση, το σκετς, όλες τις μορφές του κωμικού γένους, ηγήθηκε ενός «εναλλακτικού θεάτρου», πολιτικού και λαϊκού όπου η θεατρική πράξη συναντούσε την πολιτική δραστηριότητα. 
<img src="http://www.protothema.gr/files/1/2016/10/13/darisd3.jpg" alt="" width="640" />
<img src="http://www.protothema.gr/files/1/2016/10/13/darisd1.jpg" alt="" width="640" />
Το 2006, ο Φο έκανε μια αποτυχημένη προσπάθεια να εκλεγεί δήμαρχος του Μιλάνο, την πιο σημαντική, οικονομικά πόλη της Ιταλίας. Ο Φο, που πήρε πάνω απ' το 20% των ψήφων, υποστηριζόταν από την Κομμουνιστική Επανίδρυση.
<img src="http://images.larepubliquedespyrenees.fr/2016/10/13/57ff6014a43f5ef96cbbdd2c/golden/l-ecrivain-italien-dario-fo-prix-nobel-de-litterature-en-1997-avec-sa-femme-franca-rame-avant-d-etre-nomme-doctor-honoris-causa-a-rome-le-3-mai-2006.jpg" alt="Αποτέλεσμα εικόνας για dario fo son" />