Πώς να επιλέξω την κατάλληλη οδοντόβουρτσα για μένα και το παιδί μου;

29/07/2019
Ομάδα Σύνταξης
Οδοντιατρική, Υγεία

Πώς να διαλέξεις οδοντόβουρτσα για σένα και το παιδί σου; Τι πρέπει να γνωρίζεις; Ποια είναι όλα εκείνα που πρέπει να προσέξεις; Ποια η χρήση της οδοντόβουρτσας και πόσο σημαντική είναι στην καθημερινότητά σου;

Ιστορική αναδρομή

Το απλούστερο και πιο διαδεδομένο μέσο υγιεινής του στόματος είναι η οδοντόβουρτσα του χεριού, που η αρχή της ανάγεται στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα και χρησιμοποιήθηκε αργότερα από τους Κινέζους και τους Αζτέκους, με υλικά κατασκευής το ξύλο και διάφορες φυτικές ίνες και τρίχες. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 17ου αιώνα και περιγράφηκε σε ένα λεξικό του 1719, που τυπώθηκε στη Λειψία, με προδιαγραφές που λίγο απέχουν από τις σημερινές. Η καθαριστική της δράση στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη μηχανική της επενέργια και στη λειτουργία της ως φορέα άλλων ενεργών υλικών.

Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Χατζόπουλος, ορθοδοντικός

Σήμερα, η οδοντόβουρτσα θεωρείται ως ένα αναντικατάστατο εργαλείο για την αφαίρεση της μικροβιακής πλάκας και συνακόλουθα για την προφύλαξη από την τερηδόνα και τις περιοδοντοπάθειες.

Κάθε οδοντόβουρτσα αποτελείται από μια κάπως εύκαμπτη πλαστική λαβή, με συνήθως πλαστική κεφαλή, που συγκρατεί δέσμες φυσικών ή συνθετικών τριχών με κάθετη προς τη μεγάλη επιφάνειά της διάταξη. Οι τρίχες έχουν, με λίγες εξαιρέσεις, μέτρια προς μεγάλη σκληρότητα.

Μέχρι την αρχή της δεκαετίας του 60, όσο έμενε αδιευκρίνιστη η ακριβής φύση της πλάκας και δεν είχε συνεδητοποιηθεί πλήρως ο καταστρεπτικός της ρόλος στον τερηδονισμό των δοντιών και την ουλίτιδα, όλες οι οδοντόβουρτσες θεωρούνταν λίγο πολύ ίδιες, αρκεί να καθάριζαν τα δόντια από τα υπολείμματα των τροφών και να χάριζαν στο στόμα την αίσθηση της καθαριότητας και της φρεσκάδας.

Η βαθύτερη κατανόηση της μικροβιακής πλάκας και η ανάπτυξη των μεθόδων αποκάλυψης και προσδιορισμού της με αβλαβείς χρωστικές ή με φωτοβόληση, έτσι ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος της αποτελεσματικότητας του βουρτσίσματος ως προς την αφαίρεσή της, έδωσαν, κατά την δεκαετία του ’70, στο πρόβλημα του σχεδιασμού και της κατασκευής της οδοντόβουρτσας μια νέα διάσταση. Η ποιότητα της οδοντόβουρτσας συσχετίστηκε με την ικανότητά της να αφαιρεί την πλάκα και να τονώνει, με ήπια μαλακτική επενέργεια, τα ούλα.

Σε τι χρησιμεύει;

Το σχέδιο, τα υλικά κατασκευής, ο τρόπος χρήσης , η αποτελεσματικότητα των ποικίλων εμπρορικών οδοντόβουρτσων γενικής χρήσης έγιναν αντικείμενο συστηματικής διερεύνησης.

Είναι πραγματικά εκπληκτικό το πόσο ο σύγχρονος άνθρωπος, κι‘ όταν ακόμα έχει πειστεί για την αξία και την αναγκαιότητα του συχνού καθαρισμού των δοντιών του με την οδοντόβουρτσα, αποτυγχάνει να αξιοποιήσει τις προσφερόμενες από το βασικό αυτό μέσο καθαρισμού του στόματος δυνατότητες. Κι εδώ, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, προβάλλει η σημασία του εκπαιδευτικού ρόλου του σύγχρονου οδοντιάτρου στην πρόληψη της τερηδόνας και της περιοδοντοπάθειας.

Ποιοι οι κανόνες χρήσης της οδοντόβουρτσας;

Τα συγκλίνοντα ευρήματα ενός επιβλητικού όγκου ερευνητικών εργασιών οδήγησαν στη διατύπωση μιας σειράς κανόνων και κατευθυντήριων γραμμών, που επιτρέπουν τη μεγιστοποίηση του βαθμού αφαίρεσης της πλάκας με το βούρτσισμα των δοντιών, στο πλευρό, φυσικά, των αλλων συμπληρωματικών μέσων στοματικής φροντίδας.

Ιδεατώς, τα δόντια και οι γειτονικές προς αυτά περιοχές των ούλων, πρέπει να βουρτσίζονται ύστερα από κάθε λήψη τροφής, γεύματος, κολατσιού ή και ζαχαρούχου ροφήματος. Επειδή, όμως αυτό είναι πρακτικά αδύνατο επιβάλλεται το καθημερινό βούρτσισμα, δύο τουλάχιστον φορές τη μέρα, αμέσως μετά το πρωινό και βραδινό φαγητό.
Η εκλογή της οδοντόβουρτσας, μέσα στο χείμαρρο των εμπορικών προϊόντων που κατακλύζει την αγορά, και η υπόδειξη της τεχνικής χρήσης της, είναι ευθύνη και αρμοδιότητα του οδοντιάτρου και γίνονται με βάση τις ιδιαιτερότητες του κάθε ατόμου, δηλαδή την ηλικία, την κατασκευή του στόματος και των δοντιών, το επίπεδο της στοματικής υγείας, την ύπαρξη ή απουσία σφραγισμάτων, των οδοντικών συσκευών, προσθετικών αποκαταστάσεων κ.ά.
Ο έλεγχος των αποτελεσμάτων της ακολουθούμενης τεχνικής με αποκαλυπτικά χρωστικά παρασκευάσματα ή με συσκευές φωτοβόλησης στο σπίτι είναι κάτι το πολύ επιθυμητό και διαρκεί τόσο, όσο χρειάζεται για να αναπτυχθεί μια ικανοποιητική τεχνική αφαίρεσης της μικροβιακής πλάκας.
Κάθε βούρτσισμα πρέπει να διαρκεί ελεγμένα τρία τουλάχιστο λεπτά, με ιδιαίτερη επιμονή στα σημεία εκείνα που δεν είναι ορατά στον καθρέφτη της τουαλέτας· για την οπτική παρακολούθηση του καθαρισμού των αθέατων, με μόνο τον καθρέφτη αυτό, σημείων του στόματος είναι ιδιαίτερα χρήσιμο ένα ειδικό μικρό οδοντιατρικό καθρεφτάκι, το «στοματοκάτροπτρο» που επιτρέπει την παρατήρηση με διπλή ανάκλαση.
Η μητέρα, ή το οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο που φροντίζει μικρά παιδιά, έχει την ευθύνη όχι μόνο του καλού και τακτικού καθαρισμού του παιδικού στόματος αλλά και της βαθμιαίας παγίωσης των καλών συνηθειών στοματικής φροντίδας στο νέο άτομο, που θα το ακολουθήσουν σε ολόκληρη τη ζωή του. Και το καλό παράδειγμα του γονιού είναι ασφαλώς ένα από τα πιο ισχυρά κίνητρα για το παιδί.
Η οδοντόβουρσα είναι, για λόγους υγιεινής αλλά και μορφολογίας του στόματος, αυστηρά ατομικό είδος, που δεν επιτρέπεται για κανένα λόγο να χρησιμοποιείται από άλλα πρόσωπα, έστω και τα πιο προσφιλή. Δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι ο κύριος υπεύθυνος της τερηδόνας, ο στρεπτόκοκκος Μutans, μεταδίδεται συνήθως στα παιδιά από τους γονείς. Από το άλλο μέρος, η οδοντόβουρσα είναι ένα εργαλείο με περιορισμένο χρόνο ζωής. Για να δίνει σταθερά καλά αποτελέσματα, μια και οι τρίχες της παραμορφώνονται και αλλοιώνονται με τη χρήση και παύουν να αφαιρούν την πλάκα, πρέπει να αλλάζεται κάθε 45-60 το πολύ ημέρες.

Β. Οι ειδικές οδοντόβουρτσες

Και η καλύτερη οδοντόβουρσα γενικής χρήσης είναι προϊόν συμβιβασμού διάφορων, συχνά εκ διαμέτρου αντίθετων, απαιτήσεων. Έτσι υπάρχει έδαφος στην αγορά για διάφορους ειδικούς τύπους οδοντόβουρτσων. Οι βούρτσες αυτές χρησιμοποιούνται μόνο ύστερα από υπόδειξη του οδοντιάτρου.

Πρώτες έρχονται οι παιδικές οδοντόβουρσες, που στοχεύουν σε μια πληθυσμιακή ομάδα με πολλές και σημαντικές ιδιαιτερότητες. Έτσι, για να ανταποκρίνονται καλύτερα στους περιορισμένους χώρους της οδοντοστοματικής περιοχής των παιδιών και στο μειωμένο όγκο των ενογιλών δοντιών, οι οδοντόβουρτσες αυτές έχουν σχετικά μικρό στέλεχος – χειρολαβή, σαφώς μικρή κεφαλή και κοντές τρίχες, που επιπλέον είναι σχετικά μαλακές, για να μην καταπονούν τα ευαίσθητα παιδικά ούλα.

Παράλληλα, με μια ποικιλία σχεδίων, χρωμάτων και διακοσμητικών παραστάσεων, οι κατασκευαστές προσπαθούν να τις κάνουν όσο γίνεται πιο ελκυστικές για τους μικρούς ασθενείς. Κι αυτό είναι σημαντικό για την παγίωση της χρήσης τους.

Πωλούνται επίσης στα φαρμακεία οδοντόβουρτσες με σκληρότερες και πυκνότερες τρίχες, κατάλληλες για άτομα που παρουσιάζουν προδιάθεση για δημιουργία σκληρής, μερικώς ενασβεστιωμένης πλάκας, ή αντιθέτως με πολύ μαλακές, συνήθως φυσικές τρίχες, κατάλληλες για άτομα με ιδιαίτερα ευπαθή ούλα ή με έντονο το αντανακλαστικό του εμέτου.

Άλλες οδοντόβουρτσες προορίζονται για τον εξειδικευμένο καθαρισμό δυσπρόσιτων περιοχών, ή όταν υπάρχει προδιάθεση στο τερηδονισμό των δοντιών, συγκεκριμένων περιοχών του στόματος. Οι οδοντόβουρτσες αυτές, γνωστές και ως οδοντόβουρτσες των μεσοδόντιων διαστημάτων, έχουν εξαιρετικά μικρή κεφαλή κι ένα μόνο θύσανο σκληρών τριχών.

Άλλοι ειδικοί τύποι αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση πρακτικών σκοπών, όπως οι οδοντόβουρτσες με ανταλλακτικές κεφαλές (μείωση λειτουργικού κόστους) με πτυσσόμενες στο εσωτερικό της λαβής κεφαλές (εξοικονόμηση χώρου στα ταξίδια) κ.α. Τέλος, δοκιμάζονται οδοντόβουρτσες με στρεφόμενη ως προς τον άξονα της λαβής κεφαλή, για διευκόλυνση του καθαρισμού των δυσπρόσιτων επιφανειών.

Γ. Η ηλεκτρική οδοντόβουρτσα

Όπως ήδη σημειώθηκε, η καλή χρήση της απλής οδοντόβουρτσας εξαρτάται πολύ από τον υποκειμενικό παράγοντα. Επιπλέον, πολλά άτομα έχουν, για φυσικούς, ψυχολογικούς ή παθολογικούς λόγους, μια μειωμένη ικανότητα χειρισμού.

Για τη μείωση των μειονεκτημάτων αυτών σχεδιάστηκαν τα τελευταία χρόνια ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες με ανταλλακτικές, δονούμενες μικρές κεφαλές που κατά τους κατασκευαστές τους, απλοποιούν κι επιταχύνουν αισθητά την όλη διαδικασία του βουρτσίσματος, κάνοντάς την λιγότερο κοπιαστική και εξαρτημένη από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα που επικαλούνται οι κατασκευαστές είναι ότι ο νεωτεριστικός χαρακτήρας της ηλεκτρικής οδοντόβουρτσας βοηθάει την εξοικείωση των παιδιών με τη φροντίδα του στόματος, επειδή τραβάει το ενδιαφέρον τους και τα διασκεδάζει.

Οι ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες του εμπορίου παρουσιάζουν ποικίλη αποδοτικότητα, ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της συσκευής αλλά και τη γεωμετρία και τα σχεδιαστικά γνωρίσματα των κεφαλών και των τριχών τους.

Μέχρι τώρα, δεν έχουν γίνει επαρκείς συγκριτικές μελέτες που το επιτρέπουν αξιόπιστες κριτικές. Βέβαια, η προσθήκη της ηλεκτρικής κίνησης πρέπει να προσφέρει μια παράμετρο διευκόλυνσης και επιτάχυνσης του βουρτσίσματος αλλά και η καλλιέργεια της ιδέας ότι η ηλεκτρική οδοντόβουρτσα είναι μια συσκευή «που καθαρίζει τα δόντια μόνη της» είναι μια σαφώς επικίνδυνη για τη στοματική υγεία πρακτική.

Κατά τις υπάρχουσες ενδείξεις, το πρόσθετο κόστος της ηλεκτρικής οδοντόβουρτσας δικαιολογείται μόνο στην περίπτωση των ατόμων εκείνων, που έχουν δυσκολία στη χρήση της κοινής οδοντόβουρτσας λόγω κάποιου ειδικού προβλήματος.

Παναγιώτης Χατζόπουλος

Ορθοδοντικός

Δρ. Οδοντιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθήνων

Από την Ελληνική αντικαρκινική εταιρεία