Αρτηριακή υπέρταση: Τι δεν πρέπει να ξεχνάς

14/04/2017
Ομάδα Σύνταξης
Παθολογία

Από τον Αναστάσιο Σπαντιδέα, Παθολόγος-Κλινικός Φαρμακολόγος
 
<h2 class="entry-title" style="text-align: center;">Υπέρταση</h2>
Η αρτηριακή υπέρταση από απόψεως αιτιολογίας και θεραπευτικής αντιμετώπισης διακρίνεται σε 2 μεγάλες κατηγορίες ήτοι :
<ol style="text-align: justify;">
<li>Στην ιδιοπαθή η πρωτοπαθή υπέρταση στην οποία τα αίτια παραμένουν άγνωστα και σε όσες εξετάσεις και να υποβάλλουμε το άτομο δεν πρόκειται να εντοπίσουμε την αιτία που του προκαλεί την πίεσή του. Η ιδιοπαθής υπέρταση αποτελεί την συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων υπέρτασης</li>
<li>Στη δευτεροπαθή υπέρταση στην οποία τα αίτια είναι γνωστά (π.χ παθήσεις των νεφρών ή των ενδοκρινών αδένων) και επομένως η θεραπεία κατευθύνεται στην θεραπεία του αιτίου.</li>
</ol>
Όταν στην πράξη μιλάμε για θεραπευτική αντιμετώπιση υπέρτασης εννοούμε σχεδόν πάντα την αντιμετώπιση της ιδιοπαθούς υπέρτασης. 
Στα μέτρα αντιμετώπισης της Αρτηριακής Υπέρτασης περιλαμβάνονται :
α) τα μη φαρμακευτικά μέτρα και
β) τα φαρμακευτικά μέτρα
ΜΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Τα μη φαρμακευτικά μέτρα πρέπει πάντα να προηγούνται των φαρμακευτικών για να διαπιστωθεί ο βαθμός απόδοσής τους στην αντιμετώπιση της πίεσης και αν μπορούν από μόνα τους να τη ρυθμίσουν. Στα μη φαρμακευτικά μέτρα περιλαμβάνονται :
Η αλλαγή τρόπου ζωής των υπερτασικών ατόμων η οποία αποβλέπει.
α. Στη μείωση του σωματικού βάρους ιδιαίτερα για τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα. Στα άτομα αυτά η δίαιτα θα πρέπει να είναι ολιγοθερμιδική μέχρι ν’ αποκτήσουν το ιδανικό τους βάρος.
β. Περιορισμός του αλατιού: Τα υπερτασικά άτομα θα πρέπει να μάθουν να τρώνε φαγητά με πολύ λίγο αλάτι. Δεν θα πρέπει να υπάρχει αλατιέρα στο τραπέζι. Θα πρέπει να αποφεύγουν την προσθήκη αλατιού κατά το μαγείρεμα του φαγητού. Θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση αγορασμένων έτοιμων φαγητών γιατί αυτά κατά κανόνα είναι πλούσια σε αλάτι. Επίσης θα πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση κονσερβοποιημένων τροφών και γενικά όλων των αλατισμένων τροφών. Τροφές πλούσιες σε αλάτι είναι οι παρασκευασμένες ελιές και όλοι οι αλατισμένοι ξηροί καρποί. Τα υπερτασικά άτομα θα πρέπει να καταναλώνουν περισσότερες φυτικές τροφές που περιέχουν μικρή ποσότητα νατρίου και υψηλότερη ποσότητα καλίου.
γ. Άσκηση. Η συστηματική καθημερινή άσκηση μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση κατά 5 – 10 χιλιοστά. Κατάλληλη άσκηση για τον υπερτασικό ασθενή θεωρείται το βάδισμα, το ήπιο τρέξιμο (jogging), το κολύμπι το ποδήλατο (στατικό ή του δρόμου) και διάφορες γυμναστικές ασκήσεις. Θα πρέπει ν’ αποφεύγεται η άρση βαρών καθώς και οι ασκήσεις που αποσκοπούν στην αύξηση του όγκου των μυών (διάταση ελατηρίων , ιμάντων, λάστιχων) καθώς αυτές μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες και απότομες αυξήσεις της αρτηριακής πίεσης κάτι που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο στα υπερτασικά άτομα.
δ. Διακοπή καπνίσματος. Πέραν του ότι το κάπνισμα, με την περιεχόμενη σ΄αυτό νικοτίνη, αυξάνει την καρδιακή συχνότητα και την αρτηριακή πίεση αποτελεί και έναν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα (πέραν του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα), που μαζί με την πίεση αυτός ο κίνδυνος πολλαπλασιάζεται.
ε. Περιορισμός της υπερβολικής χρήσης αλκοόλ
στ. Περιορισμός του άγχους και του στρες με διάφορες μεθόδους όπως είναι η άσκηση, το ζεστό μπάνιο, η yoga, ο διαλογισμός, η βιοανάδραση
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Εάν παρ’ όλα τα ανωτέρω μέτρα δεν επιτευχθεί ικανοποιητική ρύθμιση της πίεσης τότε παράλληλα με την εφαρμογή των μέτρων αυτών επιβάλλεται η έναρξη φαρμακευτικής θεραπευτικής αγωγής. Το πόσο επιθετικοί θα είμαστε στην έναρξη της φαρμακευτικής μας αγωγής εξαρτάται από το στάδιο της υπέρτασης, τη συνύπαρξη και άλλων παραγόντων κινδύνου και από τους κινδύνους που διατρέχει το άτομο αφήνοντας αρρύθμιστη την πίεσή του.
Ο ασθενής θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις θεραπευτικές υποδείξεις του γιατρού του να μην παραμελεί τα μέτρα υγιεινής που περιγράφηκαν ανωτέρω και να μην αυτοσχεδιάζει στη θεραπεία του. Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που συναντάμε σήμερα είναι η κακή συμμόρφωση των υπερτασικών ασθενών με τις θεραπευτικές οδηγίες.
Στην πρώτη γραμμή της φαρμακευτικής αντιμετώπισης βρίσκονται 4 κατηγορίες φαρμάκων.
<ol style="text-align: justify;">
<li>Τα διουρητικά,</li>
<li>Οι β-αναστολείς,</li>
<li>Oι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου (α-ΜΕΑ)</li>
<li>Οι αναστολείς των υποδοχέων της Αγγειοτασίνης </li>
<li>Οι ανταγωνιστές ασβεστίου</li>
</ol>
Αλλά φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι οι α-αναστολείς, η κλονιδίνη, η ρεζερπίνη κ.ά
Κάθε μια από τις ανωτέρω κατηγορίες αντι υπερτασικών φαρμάκων έχει τις παρενέργειές της οι οποίες πολλές φορές αποδεικνύονται και πολύ σοβαρές γι αυτό και κάθε άτομο θα πρέπει να βασίζεται στις υποδείξεις του γιατρού του για το πιο φάρμακο θα πάρει και να μην επηρεάζεται από τις υποδείξεις του περιβάλλοντός του.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι από τα συχνότερα σφάλματα που κάνουν οι υπερτασικοί ασθενείς είναι να σταματούν ή να αραιώνουν τη λήψη των φαρμάκων τους όταν αυτή επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα
ΦΑΡΜΑΚΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ
Πολλές ουσίες που βρίσκονται στη φύση έχουν δοκιμασθεί για την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης λίγες όμως αποδεδειγμένα ασκούν κάποιο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Μεταξύ αυτών που έχουν δοκιμασθεί και έχουν βρεθεί αποτελεσματικές είναι :
1. Το σκόρδο. Το σκόρδο θεωρείται ότι είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της υπέρτασης επειδή προκαλεί χαλάρωση των λείων μυών και την αγγειοδιαστολή. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν μελέτες με αντικρουόμενα ευρήματα όσο αφορά την αποτελεσματικότητα του σκόρδου στην αντιμετώπιση της υπέρτασης εν τούτοις φαίνεται ότι κάποιο αντιυπερτασική δράση υπάρχει. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι το σκόρδο μπορεί να μειώσει τη συστολική αρτηριακή πίεση κατά 7,7 mm Hg και τη διαστολική κατά 5,0 χιλ.Hg. Δεν έχει ακόμα προσδιορισθεί πια είναι η καλύτερη δόση και σε τι μορφή πρέπει να λαμβάνεται το σκόρδο για να εκδηλώσει το αντιυπερτασικό του αποτέλεσμα.
2. Η Βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ) αναφέρεται σαν πιθανώς αποτελεσματική στη θεραπεία της υπέρτασης. Η πιθανή μηχανισμός δράσης της βιταμίνης C είναι ότι λειτουργεί σαν αντιοξειδωτικό ενισχύοντας τη σύνθεσης μονοξείδιο του αζώτου μιας ουσίας πολύ γνωστής για την αντιυπερτασική της δράση. Τα εσπεριδοειδή και κυρίως τα πορτοκάλια είναι πλούσιες φυσικές πηγές βιταμίνης C.
 3. Τα ιχθυέλαια. Τα ιχθυέλαια χορηγούμενα από το στόμα θεωρούνται ότι διαθέτουν αντι-υπερτασική δράση. Τροφές πλούσιες σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα (eicosapentoic οξύ και docosahexanoic οξέος) φαίνεται ότι συμβάλλουν στη μείωση της αρτηριακής πίεσης μέσα από την αύξηση των ενδοκυτταρικών ιόντων ασβεστίου, που προκαλούν χαλάρωση των λείων μυϊκών ινών. Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι μετά από 2 μήνες η συστολική πίεση μειώθηκε κατά 6 mm Hg και η διαστολική κατά 5 mm Hg
4. Το συνένζυμο Q10 έχει βρεθεί να παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης μια και τα περισσότερα υπερτασικά άτομα έχουν μειωμένα επίπεδα το συνενζύμου αυτού στον οργανισμό τους. Σε μερικές μελέτες η χορήγηση συνενζύμου Q10 μείωσε ικανοποιητικά την αρτηριακή πίεση. Τροφές πλούσιες σε συνένζυμο Q10 είναι κυρίως τα ψάρια και το κρέας. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία φυτικών τροφών που περιέχουν το συνένζυμο Q10, με τις πιο πλούσιες να είνα το σπανάκι , το μπρόκολο, τα φυστίκια, ταδημιτριακά ολικής αλέσεως. Και ο οργανισμός μας έχει τη δυνατότητα να παράγει μικρές ποσότητες συνενζύμου Q10.
5. Η L- αργινίνη είναι ένα αμινοξύ που χρησιμεύει στον οργανισμό μας σαν υπόστρωμα για τη σύνθεση του Μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ). Το ΝΟ είναι ένας χαλαρωτικός παράγοντας των λείων μυϊκών των αρτηριών συμβάλλοντας σημαντικά στη ρύθμιση του αγγειακού τόνου και κατά συνέπεια της αρτηριακής πίεσης. Τροφές πλούσιες σε L- αργινίνη είναι το κρέας, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά.
ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ
Η αρτηριακή υπέρταση επιπλέκει την εγκυμοσύνη σε ποσοστό 8-10% αποτελώντας σοβαρή αιτία αυξημένης νοσηρότητας και θνησιμότητας τόσο του νεογνού όσο και της μητέρας. Η υπέρταση στην κύηση μπορεί να πάρει τη μορφή της:
<ol style="text-align: justify;">
<li>Απλής χρόνιας υπέρτασης η οποία μπορεί να προηγείται ή εμφανίζεται παράλληλα με την κύηση</li>
<li>Της προεκλαμψίας</li>
<li>Της εκλαμψίας</li>
</ol>
Σαν καθαρή υπέρταση της κύησης χαρακτηρίζεται αυτή που εμφανίζεται μετά την 20ή εβδομάδα της κυήσεως ή/και υποχωρεί μετά την 6η εβδομάδα μετά τον τοκετό ενώ διαφορετικά μιλάμε για χρόνια ιδιοπαθή υπέρταση η οποία πιθανότατα δεν είχε διαγνωσθεί μέχρι την ημέρα της εγκυμοσύνης.
Η προεκλαμψία και η εκλαμψία είναι αρκετά σοβαρά σύνδρομα της εγκυμοσύνης που συνήθως εμφανίζονται μετά τις 20 πρώτες εβδομάδες της κύησης και που εκτός της αυξημένης πίεσης παρουσιάζονται και οίδημα (πρήξιμο, δηλαδή, κυρίως στα πόδια) και από απώλεια λευκώματος στα ούρα (πρωτεϊνουρία). Η αυξημένη αρτηριακή πίεση συνοδεύεται από πονοκέφαλο, θάμπωμα της όρασης, δύσπνοια και πονόκοιλους. 
Στην εκλαμψία εμφανίζονται σπασμοί και σύγχηση. Πολλές από τις εργαστηριακές εξετάσεις αίματος και ούρων βρίσκονται επηρεασμένες. Η προεκλαμψία και η εκλαμψία συνοδεύονται από αυξημένη θνησιμότητα του εμβρύου/νεογνού και της μητέρας. 
Η υπέρταση της κύησης προκαλεί σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία του πλακούντα με αποτέλεσμα το μωρό να μην τρέφεται σωστά και να επηρεάζεται η ανάπτυξή του. Στις μητέρες παραβλάπτονται οι λειτουργίες των νεφρών και του ήπατος. 
Στα προληπτικά μέτρα που μπορούμε να πάρουμε για της αποφυγή εμφάνισης πίεσης κατά την κύηση περιλαμβάνονται :
<ul style="text-align: justify;">
<li>Η μείωση στο ελάχιστο ή η αποφυγή λήψης αλατιού με τα γεύματά</li>
<li>Η αποφυγή κόπωσης και η τακτική ανάπαυση</li>
<li>Η αποφυγή κατανάλωσης καφέδων και αλκοόλ</li>
<li>Η ελαφρά τακτική άσκηση (π.χ βάδιση, ποδήλατο, κολύμπι)</li>
<li>Λήψη αρκετών υγρών ημερησίως (6-8 ποτήρια νερό)</li>
</ul>
Θεραπευτικά στοχεύομε στη μείωση της αρτηριακής πίεσης σε επίπεδα τέτοια που να μειώνονται σημαντικά οι κίνδυνοι εμφάνισης σοβαρών επιπλοκών τόσο για τη μητέρα όσο και το έμβρυο. Η πιο επικίνδυνη επιπλοκή για τη μητέρα είναι η εμφάνιση ενδοκράνιας αιμορραγίας και για το έμβρυο η αποκόλληση του πλακούντα, που δυνητικά οδηγεί σε εμβρυϊκό θάνατο. 
Εάν αναγκασθούμε να χορηγήσουμε φάρμακα τότε επιλέγουμε αυτά που δεν επηρεάζουν το έμβρυο ούτε προκαλούν γενετικά προβλήματα. Πολλοί προτιμούν να μη χορηγούν αμέσως φάρμακα αλλά να παρακολουθούν την έγκυο και αν χρειασθεί να παρεμβαίνουν και συμφωνούν ότι στη μέτρια υπέρταση (διαστολική πίεση 90-110mmHg) δεν πρέπει να χορηγείται άμεσα φαρμακευτική θεραπεία, ενώ προτείνουν θεραπεία στις περιπτώσεις που η συστολική αρτηριακή πίεση υπερβαίνει τα 150-160mmHg και/ή η διαστολική αρτηριακή πίεση υπερβαίνει τα 110mmHg. Θεραπεία χορηγούμε επίσης όταν η διαστολική αρτηριακή πίεση λαμβάνει τιμές άνω των 95mmHg και ταυτόχρονα εμφανίζεται νεφροπάθεια. Σημειωτέον ότι η φαρμακευτική αγωγή δεν φαίνεται να τροποποιεί την πορεία της προεκλαμψίας, αλλά προστατεύει τη μητέρα από πιθανές αγγειακές εγκεφαλικές επιπλοκές.
ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ
Η συστηματική και τακτική σωματική δραστηριότητα είναι γνωστό ότι δρα ευεργετικά σε πολλά συστήματα του οργανισμού μας και ιδιαίτερα στο καρδιαγγειακό σύστημα. Η τακτική άσκηση προκαλεί μείωση της αρτηριακής πίεσης. Η μείωση αυτή αποδίδεται σε πολλαπλούς μηχανισμούς κυρίως όμως οφείλεται στη μείωση της καρδιακής συχνότητας και στο χαλάρωμα των αγγείων που παρατηρούνται με τη συστηματική άσκηση. Η τακτική άσκηση έχει σαν αποτέλεσμα να αυξάνει τον τόνο του Παρασυμπαθητικού Νευρικού Συστήματος εξασφαλίζοντας οικονομικότερη λειτουργία της καρδιάς και μείωση της αρτηριακής πίεσης. 
Η καρδιά μπορεί να αντλεί το απαιτούμενο αίμα καταβάλλοντας μικρότερη προσπάθεια και τελικά να ασκείται μικρότερη πίεση στις αρτηρίες. Η άσκηση και ιδιαίτερα η αερόβια, μεταβάλλει τη δομή και στη συσταλτικότητα του καρδιακού μυός. Οι μεταβολές αυτές μπορούν με τη μακροχρόνια άσκηση να οδηγήσουν σε μείωση της αρτηριακής πίεσης κατά μέσο όρο κατά 3,8 mm Hg στη συστολική και 2,6 mm Hg στη διαστολική αρτηριακή και κατά συνέπεια να βοηθήσουν στην ομαλοποίηση της πίεσης σε άτομα με μέτρια υπέρταση.
Η άσκηση ασκεί ευεργετικά αποτελέσματα στην αρτηριακή πίεση και μέσω της μείωσης του σωματικού βάρους μια και το αυξημένο σωματικό λίπος και βάρος, σε παχύσαρκα και σε υπέρβαρα άτομα, αυξάνει την αρτηριακή πίεση και αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση υπέρτασης. Η απώλεια και μικρής ποσότητας βάρους, έστω και της τάξης του 5%, φαίνεται ότι βοηθά σημαντικά στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Αυτός είναι ο λόγος και για τον οποίο σε υπερτασικούς υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς, για την αποτελεσματική ρύθμιση της πίεσης συνιστούμε η υποθερμιδική δίαιτα για μείωση του βάρους τους να συνοδεύεται πάντα και από τακτική άσκηση.
Οσον αφορά τον τύπο και την ένταση της ενδεικνυόμενης άσκησης ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Αμερικανικό Κολέγιο Αθλητιατρικής συστήνουν :
<ol style="text-align: justify;" start="1">
<li>Για άτομα με οριακές τιμές πίεσης που δεν απαιτείται τη χορήγηση αντιϋπερτασικών, συνιστώνται 30-60 λεπτά καθημερινής ήπιας αερόβιας άσκησης ή αθροιστικά 150 – 300 λεπτά εβδομαδιαίως.</li>
<li>Για άτομα που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή τότε παράλληλα και επικουρικά με αυτήν συνιστώνται 30 λεπτά καθημερινής αερόβιας άσκησης ήπιας έντασης (δηλαδή οι σφύξεις να φθάνουν το 40 -70% της Μέγιστης Καρδιακής συχνότητας) ή αθροιστικά 150 – 300 λεπτά εβδομαδιαίως</li>
</ol><ol style="text-align: justify;">
<li>Η ημερήσια άσκηση μπορεί να σπάσει σε μικρότερης διάρκειας κύκλους άσκησης με ελάχιστη διάρκεια κύκλων τα 10 λεπτά δηλ τα 30 λεπτά της ημερήσιας άσκησης μπορούν να σπάσουν σε 3 κύκλους των 10 λεπτών έκαστος.</li>
<li>Μεγάλης έντασης άσκηση συνιστάται για 20 – 30 λεπτά ημερησίως ή συνολικά 75 – 150 λεπτά την εβδομάδα.</li>
</ol>
Με το ανωτέρω πρόγραμμα καθημερινής άσκησης μπορεί τόσο η συστολική όσο και η διαστολική πίεση να μειωθούν και κατά 10 mm Hg
Παραδείγματα Αερόβιων ασκήσεων
<ul style="text-align: justify;">
<li>Βάδισμα</li>
<li>Χορός</li>
<li>Κολύμβηση</li>
<li>Αερόβια κολύμβηση</li>
<li>Ελαφρό τρέξιμο (Jogging)</li>
<li>Αερόβιες ασκήσεις γυμναστηρίου</li>
<li>Τένις</li>
<li>Γκολφ (χωρίς τη χρήση μέσου μεταφοράς)</li>
<li>Ποδήλατο στατικό ή του δρόμου</li>
<li>Μερικές κηπουρικές δουλειές</li>
</ul>
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην άσκηση με αντιστάσεις, καθώς ασκήσεις ισοτονικές και στατικές όπως είναι η άρση βάρους, αυξάνουν πολύ την αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της προσπάθειας και για το λόγο αυτό αντενδείκνυνται σε άτομα με υπέρταση. Ωστόσο, η άσκηση με άρση μικρού βάρους διάρκειας από 3-30 λεπτά ημερησίως, έχει βρεθεί ότι μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση σε υπερτασικούς ασθενείς. Δεδομένης όμως της επικινδυνότητας, όχι τόσο λόγω του τύπου της άσκησης, όσο λόγω της άγνοιας των ασκούμενων, θα ήταν φρόνιμο να αποφεύγεται σε άτομα με πολύ αυξημένη αρτηριακή πίεση, τουλάχιστον χωρίς ιατρική έγκριση.
<ul style="text-align: justify;">
<li>Άρση βαρών</li>
<li>Βαράκια χεριών και ποδιών</li>
<li>Διάταση λαστίχων/σουστών/ιμάντων</li>
<li>Χρησιμοποίηση του βάρους του σώματος σαν αντίσταση για την εκτέλεση ασκήσεων όπως πχ στα push-ups, τα pull ups και τα sit-ups</li>
<li>Σκάψιμο, σήκωμα και μεταφορά αντικειμένων σαν μέρος της κηπουρικής</li>
<li>Μεταφορά ψώνιων</li>
<li>Μερικές ασκήσεις yoga</li>
<li>Μερικές ασκήσεις Tai chi</li>
</ul>