Διαταραχές Τικ στα παιδιά: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

19/09/2017
Ομάδα Σύνταξης
Παιδί

Από τον Παιδοψυχίατρο, Ξυλούρη Γιώργο
Γενικά στοιχεία
Τα τικς ορίζονται ως ταχείες και επαναλαμβανόμενες μυϊκές συσπάσεις που οδηγούν σε κινήσεις ή φωνήσεις που βιώνονται ως ακούσιες. Τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εκδηλώνουν τικς τα οποία παρουσιάζονται μετά από ένα ερέθισμα ή ως απάντηση σε εσωτερική παρόρμηση. Οι διαταραχές τικς περιλαμβάνουν ομάδα νευροψυχιατρικών διαταραχών που σε γενικές γραμμές ξεκινά στην παιδική ηλικία ή την εφηβεία και μπορεί να είναι σταθερές ή να παρουσιάζουν εξάρσεις και υφέσεις στη διάρκεια του χρόνου. 
Τα τικς διακρίνονται ανάλογα με τύπο τους σε κινητικά και φωνητικά, ενώ ανάλογα με τη συμπλοκότητά τους σε απλά και σύνθετα. Τα απλά κινητικά τικς είναι αυτά που απαρτίζονται από επαναλαμβανόμενες ταχείες συσπάσεις λειτουργικά παρόμοιων μυϊκών ομάδων -π.χ. βλεφαρισμός, τινάγματα του λαιμού, ανασήκωμα των ώμων, μορφασμοί του προσώπου. Τα απλά φωνητικά τικς περιλαμβάνουν το βήχα, τον καθαρισμό του λαιμού, τα γρυλλίσματα, τα ρουφήγματα της μύτης, τα ρουθουνίσματα κλπ. Τα πολύπλοκα κινητικά τικς μοιάζουν να είναι περισσότερο εσκεμμένα και τελετουργικά, περιλαμβάνοντας συμπεριφορές καλλωπισμού, όσφρηση αντικειμένων, πηδήματα, συμπεριφορές αγγίγματος, ηχοπραξίες (μίμηση μίας παρατηρούμενης συμπεριφοράς) και κοπροπραξίες (επίδειξη άσεμνων χειρονομιών). Τα πολύπλοκα φωνητικά τικς περιλαμβάνουν την επανάληψη λέξεων ή προτάσεων, την κοπρολαλία (χρήση άσεμνων λέξεων ή προτάσεων), την παλιλαλία (το άτομο επαναλαμβάνει τις λέξεις του) και την ηχολαλιά (επανάληψη της τελευταίας λέξης που είπαν οι άλλοι). 
Σε ορισμένες περιπτώσεις τα τικς μπορούν να κατασταλούν για λεπτά ή ώρες και συχνά αμβλύνονται κατά τη διάρκεια του ύπνου, της χαλάρωσης ή της απορρόφησης σε μία δραστηριότητα.
Η αναθεώρηση του κειμένου της τέταρτης έκδοσης του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου των Ψυχικών Διαταραχών (DSM- IV-TR) περιλαμβάνει διαταραχές τικς όπως:
<ul>
<li style="text-align: justify;">τη Χρόνια κινητική ή φωνητική διαταραχή τικ (παρουσία κινητικών ή φωνητικών τικς πολλές φορές μέσα στην ημέρα, σχεδόν κάθε ημέρα ή διαλειπόντως κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μεγαλύτερης του ενός χρόνου),</li>
<li style="text-align: justify;">την παροδική διαταραχή τικ (παρουσία ενός ή πολλαπλών κινητικών και/ή φωνητικών τικς για κάθε ημέρα για περίοδο μεγαλύτερη των 2 εβδομάδων αλλά μικρότερη του ενός έτους)</li>
<li style="text-align: justify;">το σύνδρομο GillesdelaTourette (παρουσία κινητικών και φωνητικών τικς πολλές φορές μέσα στην ημέρα σχεδόν κάθε ημέρα ή διαλειπόντως για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους) και τη διαταραχή τικ μη αλλιώς καθοριζόμενη.</li>
<li style="text-align: justify;">Για να τεθεί η διάγνωση στις τρεις πρώτες διαταραχές πρέπει η ηλικία έναρξης να μην υπερβαίνει τα 18 έτη. </li>
<li style="text-align: justify;">Η αιτιολογία των πρωτοπαθών τικ είναι άγνωστη ωστόσο θεωρείται πολυπαραγοντική όπου ένα πλήθος γενετικών, κληρονομικών, αναπτυξιακών αλλά και ψυχοκοινωνικών παραγόντων έχουν κατά καιρούς υποτεθεί και φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση των διαταραχών με αυτά τα συμπτώματα. Τα δευτερογενή τικ είναι απότοκα λοιμώξεων, τραυματισμού, φαρμακολογικών επιδράσεων κ.α.</li>
</ul>
Συχνότητα-Συννοσηρότητα- Πρόγνωση
Μεταξύ 10-24%των παιδιών θα εμφανίσουν τικς κάποια περίοδο στη ζωή τους με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στα αγόρια (περίπου 3/1) 
Στα 1/3- 2/3 των περιπτώσεων με διαταραχή Tourette έχει βρεθεί να συνυπάρχουν ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα που στις περισσότερες περιπτώσεις σχετίζονται με την τάξη, τη συμμετρία, το μέτρημα και το επαναλαμβανόμενο άγγιγμα και όχι τόσο συχνά με φόβους μόλυνσης και φόβους πρόκλησης κακού στους άλλους. Στην κατηγορία των ασθενών με διαταραχή Tourette αυξημένη είναι η επίπτωση στη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, τις μαθησιακές δυσκολίες, τις διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού καθώς και στις καταθλιπτικές διαταραχές. 
Στις περισσότερες περιπτώσεις τα τικς αποτελούν ένα παροδικό σύμπτωμα. Ωστόσο στις περιπτώσεις της χρόνιας διαταραχής τικ όπως και στη διαταραχή Tourette επιμένουν τα συμπτώματα, με κυμαινόμενη ένταση συνήθως και με περιόδους εξάρσεων και υφέσεων. Σε γενικές γραμμές η πρόγνωση των διαταραχών τικς είναι αρκετά καλή και οι περισσότεροι ασθενείς μαθαίνουν να ζουν με τα τικς χωρίς να επηρεάζεται σημαντικά η λειτουργικότητά τους. Το 1/3 των παιδιών με διαταραχή Tourette εμφανίζουν χρονιότητα ή και επιδείνωση της έντασης των συμπτωμάτων με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που σε συνδυασμό με την ύπαρξη συννοσηρότητας (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή) μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση σοβαρών δυσκολιών στην κοινωνική, ακαδημαϊκή και επαγγελματική ζωή του ασθενούς. 
Διαγνωστική προσέγγιση και θεραπεία
Στη διαγνωστική αξιολόγηση χρειάζεται να παρθεί ένα εκτεταμένο ιατρικό και αναπτυξιακό ιστορικό όπου σε συνδυασμό με την κλινική εξέταση αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της σωστής διαγνωστικής προσέγγισης. Στις πολλές περιπτώσεις υποβοηθά τη διάγνωση η συνεργασία πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων από τη διεπιστημονική ομάδα. 
Η διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα διαταραχών (π.χ. νόσος του Huntington, χορεία του Sydenham, η διαταραχή στερεοτυπικών κινήσεων, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχές στο αυτιστικό φάσμα κ.α.) 
 Τα τικ δεν χρειάζεται πάντα να αντιμετωπίζονται. Τα μεμονωμένα τικ που το παιδί δεν αντιμετωπίζει ως ενοχλητικά δεν χρειάζεται να αντιμετωπιστούν. Η θεραπεία θα πρέπει να ξεκινά με ενδελεχή εκπαίδευση της οικογένειας, έτσι ώστε το παιδί να μην τιμωρείται άθελά του για τα τικ του. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις οι φαρμακολογικές παρεμβάσεις χαρακτηρίζονται από κάποια αποτελεσματικότητα στην καταστολή των τικς και οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις, όπως «τεχνικές αναστροφής των συνηθειών» και τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις ενδείκνυται η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία ενώ η συμβουλευτική υποστήριξη των γονέων αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο κατανόησης των συμπεριφορών του παιδιού από τους γονείς του και ενδυνάμωσης της σχέσης τους.
Τικ και σχολείο 
 Το σχολείο αποτελεί ένα βασικό «περιβάλλον» στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Πολλοί γονείς και παιδιά λένε πώς μια άσχημη σχολική ζωή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ζωή όλης της οικογένειας. Τα τικ μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα, όπως όταν ένα παιδί , λόγω των φωνητικών του τικ «ακούγεται» πολύ στην τάξη ενώ συχνά παιδιά με έντονα συμπτώματα γίνονται συχνά αντικείμενο χλευασμού ή παρενόχλησης από την ομάδα των συνομηλίκων 
 Συχνά η συμπεριφορά των δασκάλων είναι αποφασιστικής σημασίας για την υποδοχή και αποδοχή των παιδιών με διαταραχή τικ. Το εκπαιδευτικό προσωπικό χρειάζεται να επιδεικνύει κατανόηση και ανεκτικότητα, να μην αντιδρά με θυμό, να ενθαρρύνει το παιδί με τικ να αφήνει αν το χρειάζεται τη σχολική τάξη για μικρά χρονικά διαστήματα «για να δίνει χώρο» στα τικ του, να ενημερώνει τους μαθητές γύρω από τα τικ ώστε να αυξηθεί η κατανόηση μεταξύ των μαθητών, να διατηρεί ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τους γονείς αλλά και με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας στις περιπτώσεις που απαιτείται για την καλύτερη δυνατή πλαισίωση του μαθητή με τικ στο περιβάλλον του σχολείου.