“Έχω φοβία αφότου με έκλεψαν”: Τι φανερώνει ο φόβος μετά από ένα άσχημο γεγονός

Όταν συμβαίνει στη ζωή μας κάποιο τραυµατικό γεγονός, καμιά φορά µένει συναισθηµατικό τραύµα και το τραύμα αυτό μπορεί να είναι φόβος ή φοβία. Αν σας ληστέψουν, το αρχικό σοκ θα σας αφήσει µε τον ενδόµυχο φόβο ότι θα ξανασυμβεί. Καθώς πλησιάζετε στο σπίτι σας, πιάνετε τον εαυτό σας να ανησυχεί για το τι σας περιμένει φτάνοντας στην πόρτα. Ανησυχείτε όταν βρίσκεστε µέσα στο διαµέρισµά σας, επειδή µπήκε µέσα κάποιος άλλος κι έψαξε τα πράγµατά σας. Δυσκολεύεστε ίσως και να κοιμηθείτε, επειδή συνεχώς αφουγκράζεστε για ασυνήθιστους θορύβους τη νύχτα.
Αν σας συνέβη ατύχημα με το αυτοκίνητο, ίσως διαπιστώσετε ότι ανησυχείτε με την προοπτική να ξαναοδηγήσετε. Αν πέσετε από άλογο και τραυµατιστείτε, µπορεί να µην ξανανεβείτε στη σέλα. Όταν κάτι δεν πάει καλά, αν σας επιτεθούν ή τραυματιστείτε, σωματικά ή ψυχικά, ίσως παραµείνει ο φόβος που συνόδευε το αρχικό γεγονός.
Αυτό µπορεί να συμβεί, δεν είναι όμως και απαραίτητο να συµβεί. Ορισμένα άτομα, λόγω χαρακτήρα ή προδιάθεσης, μπορούν να αντιµετωπίσουν σωματικά και ψυχικά τραύματα καλύτερα τους άλλους. Εκεί που ένα άτομο ξεπερνά μια αναποδιά, ένα άλλο παλεύει πολύ καιρό. Σε ορισµένες περιπτώσεις, το τραυµατικό γεγονός μπορεί να επιφέρει µακροχρόνιο φόβο για καταστάσεις που μοιάζουν µε το αρχικό γεγονός.
Πολλοί είναι οι παράγοντες που προσδιορίζουν το αν θα παραµείνει µακροχρόνιος φόβος μετά το τραύμα. O ένας είναι, όπως είπαµε προηγουμένως, η προσωπικότητα και η έµφυτη ικανότητα αντίστασης στην πίεση. Άλλος παράγοντας είναι ο τρόπος, µε τον οποίο αντιμετωπίζει γενικά το άτομο τα προβλήματα και τις δυσκολίες. Η στάση αυτή είναι συνέπεια προγενέστερων εμπειριών και µαθησιακών διεργασιών που αναπτύσσονται με τα χρόνια, η πνευματική κατάσταση του ατόμου, όταν συνέβη η τραυµατική εµπειρία, καθώς και η αντίδραση των άλλων.
Καµιά φορά υποφέρουµε από φόβο ή φοβία, χωρίς να θυµόμαστε το αρχικό τραυµατικό γεγονός. Το µόνο που ξέρουμε είναι ότι αντιπαθούμε το νερό, έχουμε ξεχάσει όμως ότι αυτό συµβαίνει επειδή πέσαμε σε πηγάδι στα παιδικά µας χρόνια. Ίσως αντιλαμβανόµαστε ότι αντιπαθούµε το σεξ, δε θυμόµαστε όµως ότι μας κακοποίησαν σεξουαλικά στην εφηβεία µας. Οι τραυματικές αναµνήσεις απωθούνται στα βάθη του υποσυνειδήτου για να μην καταρρεύσει το άτοµο. Ωστόσο αφήνουν πάντα ορατά ίχνη και τα ίχνη αυτό είναι συχνά φόβοι.
Ένας πελάτης μου, ο Πίτερ, σταμάτησε να οδηγεί το αυτοκίνητό του, όταν κάποτε κόντεψε να συγκρουστεί µε µοτοποδήλατο. Ο Πίτερ πλησίαζε σε διασταύρωση, όταν είδε τον οδηγό του µοτοποδηλάτου να χάνει την ισορροπία του, το µοτοποδήλατο να πέφτει στο πλάι και µετά είδε μοτοποδήλατο και οδηγό να γλιστρούν προς το αυτοκίνητό του, χωρίς όμως να πάθουν τίποτα σοβαρό. Ο οδηγός σηκώθηκε σχεδόν αμέσως και φαινόταν τελείως καλά. Ο Πίτερ βγήκε από το αυτοκίνητο και του μίλησε για να βεβαιωθεί ότι δεν είχε τραυµατιστεί. Τελικά ο Πίτερ έφυγε, παρκάρισε το αυτοκίνητο και δεν το οδήγησε για τα επόμενα τρία χρόνια. Τι είχε συμβεί;
Ήρθε να µε δει, επειδή η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει από τον έλεγχο. Όχι µόνο φοβόταν να οδηγήσει το αυτοκίνητό του, τώρα φοβόταν και να µπει σε λεωφορείο ή στον υπόγειο. Μου είπε ότι φοβόταν συνέχεια μήπως συµβεί κάτι, είτε στον ίδιο είτε σε κάποιον άλλο. Όταν περίμενε στο σταθµό του υπογείου, στεκόταν μακριά από την άκρη της πλατφόρμας, μήπως τον σπρώξει κάποιος και πέσει στις ράγες. Άλλοτε πάλι τον βασάνιζαν εικόνες ότι κάποιος άλλος έπεφτε ή σπρωχνόταν στις γραμµές. Μετά δεν ήταν σίγουρος αν οι εικόνες ήταν πραγματικές ή φανταστικές, αν είχε πράγµατι συµβεί ατύχημα ή αν είχε παρασυρθεί από φαντασίωση. Το μόνο που ήξερε σίγουρα ήταν ότι ένιωθε τόσο τροµοκρατηµένος, ώστε φοβόταν να ξανακατεβεί σε σταθμό.
Όταν ήρθε να με συμβουλευτεί ο Πίτερ, ένιωθε τη ζωή του να κυβερνιέται από το φόβο. Δεν κυκλοφορούσε άνετα, δεν οδηγούσε το αυτοκίνητό του ούτε χρησιμοποιούσε όμως δηµόσιο μεταφορικό μέσο. Δεν είχε περιοριστεί µόνο στις κινήσεις του, ανησυχούσε και για την πνευµατική του υγεία. Μήπως κόντευε να τρελαθεί και δεν μπορούσε να καταλάβει αν είχε πράγµατι συµβεί ατύχημα ή αν τα είχε απλά φανταστεί;
Στην αρχή, η περίπτωση του Πίτερ φάνηκε περίπλοκη. Το άτυχημα με το μοτοποδήλατο ήταν σχετικά ανώδυνο. O Πίτερ είχε βρεθεί εκεί τυχαια, αλλά δεν είχε προκαλέσει το ατύχημα. Ο οδηγός είχε ξεπεράσει το σοκ και ο Πίτερ είχε διαπιστώσει µε τα ίδια του τα μάτια ότι δεν είχε τραυµατιστεί. Δεν είχε χυθεί ούτε σταγόνα αίμα. Ωστόσο τα συγκεκριμένα γεγονός φαινόταν να έχει πυροδοτήσει η φοβία του για την οδήγηση και σε τελική ανάλυση τη φοβία του για τα λεωφορεία και τον υπόγειο.
O Πίτερ επέμενε ότι ο οδηγός μπορεί να φαινόταν καλά, ίσως όμως δεν ήταν. Άρχισα να διακρίνω µια διστακτική συσχέτιση ανάμεσα στα λόγια και στις φοβικές σκέψεις που βασάνιζαν πάντα το μυαλό του, όταν περίμενε λεωφορεία και τρένα. Φαινόταν να υπάρχει σύγκρουση μεταξύ του αν ό,τι έβλεπε ήταν πραγματικό ή φανταστικό. Επειδή αυτή η σύγκρουση υπήρχε ήδη, όταν συνέβη το ατύχημα, αποφάσισα να ερευνήσω περισσότερο το παρελθόν για να διαπιστώσω πώς είχε εµφανιστεί αρχικά.
Κάναμε με τον Πίτερ αναδροµή στο παρελθόν και θυμήθηκε αρκετά περιστατικά που φώτισαν τους φόβους του. Θυμήθηκε ότι κάποτε στο σχολείο έπεσε κι έγδαρε το καλάμι του. Αν και μόλις που µάτωσε η πληγή, είχε αργότερα προβλήματα με το πόδι του και χρειάστηκε πάνω από ένα χρόνο για να το χρησιμοποιήσει κανονικά.
Ύστερα ήρθαν άλλες αναμνήσεις, από θανάτους που είχαν συµβεί στα παιδικά του χρόνια. O αγαπημένος του θείος έπαθε καρκίνο και o Πίτερ πήγε να τον δει στο νοσοκομείο με τη μητέρα του. O θείος ήταν σε κακή κατάσταση και οι γιατροί του έδιναν λίγες εβδομάδες ζωής. Αντί να πεθάνει όμως, o θείος έγινε καλά, προς μεγάλη έκπληξη και χαρά του Πίτερ, κι έζησε άλλα δεκαπέντε χρόνια. Και μετά, τελείως ξαφνικά, ενώ φαινόταν µια χαρά, o θείος προσβλήθηκε πάλι από καρκίνο και πέθανε µέσα σε δυο εβδοµάδες.
Μια άλλη ανάμνηση αφορούσε επίσκεψη στη γιαγιά του στο νοσοκοµείο. Η γιαγιά καθόταν δίπλα στο κρεβάτι κι έδειχνε έναν άλλο ασθενή του θαλάμου, ένα νεαρό, που φαινόταν μια χαρά και πηγαινοερχόταν κουβεντιάζοντας µε τον κόσμο. Είπε ότι ο ασθενής εκείνος δεν υποβαλλόταν σε θεραπεία, επειδή θα ζούσε πολύ λίγο. Όταν ξαναπήγε ο Πίτερ την άλλη εβδομάδα, ο νεαρός είχε πεθάνει.
Υπήρχαν και άλλες παρόμοιες αναμνήσεις, νοµίζω όμως ότι τα παραδείγματα αυτά φωτίζουν αρκετά την περίπτωση. Ο Πίτερ είχε µάθει να δέχεται ότι είναι πιθανό τα φαινόμενα να απατούν. Το φαινομενικά γδαρµένο πόδι του αποδείχτηκε σοβαρό πρόβλημα. Ο φαινομενικά ετοιµοθάνατος θείος του έγινε καλά και μετά, ενώ ήταν φαινομενικά υγιής, πέθανε. Ο ασθενής που φαινόταν μια χαρά, πέθανε επίσης. Όταν λοιπόν έπεσε πάνω στο αυτοκίνητό του το µοτοποδήλατο, το υποσυνείδητο του Πίτερ έκανε πάλι την παλιά συσχέτιση: ο οδηγός φαινόταν μια χαρά, ίσως όμως το φαινόμενο να ήταν εξίσου απατηλό µε τις προηγούμενες περιπτώσεις!
Εκείνο που επιδείνωσε περισσότερο την κατάσταση ήταν το γεγονός ότι ο Πίτερ είχε μόλις χωρίσει, µετά από μακρόχρονη σχέση, µε το κορίτσι του, όταν συνέβη το ατύχημα. Αυτό σημαίνει ότι βρισκόταν ήδη σε συναισθηµατική αναστάτωση και το συμβάν ήταν απλά η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι και πυροδότησε την αγωνία του.
Μόλις ο Πίτερ έκανε όλους τους συσχετισμούς στη συνείδησή του, εξαφανίστηκαν οι φοβίες του και κατάφερε να οδηγήσει πάλι το αυτοκίνητο και να χρησιμοποιήσει δημόσια µεταφορικά µέσα.
Όταν συμβαίνει µια τραυµατική εμπειρία, είναι σαν να θωρακίζεται μέσα στο μυαλό και να µην αφήνει άλλες, πιο θετικές εμπειρίες, να μεταβάλλουν το συναισθηματικό περιεχόµενο του τραύµατος. Αν σας δαγκώσει ένα σκύλος και καταγραφεί το γεγονός στο μυαλό σαν τραύμα, δεν έχει καμιά σηµασία αν υπάρχουν ένα σωρό άκακα σκυλιά στον κόσμο. Η δική σας άποψη για τους σκύλους παραµένει αρνητική και περνάτε στο απέναντι πεζοδρόμιο, όταν τους αντικρίζετε. Το τραύµα σάς κάνει να ενεργείτε σαν να ήταν επικίνδυνα όλα τα σκυλιά.
 
Απόσπασμα από το βιβλίο «Νικήστε τους φόβους σας» της Vera Peiffer. Ευχαριστούμε τις εκδόσεις Διόπτρα για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.