Πότε η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκτονία;

Τον γύρο του κόσμου έκανε η είδηση για την αυτοκτονία του μεγαλύτερου γιου του Φιντέλ Κάστρο ο οποίος εδώ και χρόνια έδινε μάχη με την κατάθλιψη. Ο Φιντέλ Κάστρο Ντίας-Μπαλάρτ αρχικά νοσηλεύτηκε σε κλινική προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάθλιψη και αργότερα συνέχισε τη θεραπεία εκτός αυτής. Η είδηση του θανάτου του γιου του ηγέτη της Κούβας υπενθυμίζει πού μπορεί να οδηγήσει η σοβαρή αυτή ψυχική διαταραχή. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια, άλλωστε, από την αυτοκτονία του διάσημου ηθοποιού Ρόμπιν Ουίλιαμς, ο οποίος επίσης πάλευε για χρόνια με την κατάθλιψη.

Κι έτσι γεννάται το ερώτημα: Πώς αυτά τα δύο συνδέονται και πότε η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία;

Η επιστημονική κοινότητα εμφανίζεται κατηγορηματική ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ κατάθλιψης και αυτοκτονίας. Οι άνθρωποι με σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο έχουν υψηλά ποσοστά αυτοκτονίας έως και 15%. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει, η ψυχολόγος Αγγλική Μενεδιάτου, «άνθρωποι με σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο έχουν υψηλά ποσοστά αυτοκτονίας έως και 15%», καθώς και ότι «κάθε 1½ λεπτό της ώρας περίπου ένα άτομο οδηγείται στο θάνατο αυτοκτονώντας, ενώ οι απόπειρες που δεν καταλήγουν στο θάνατο είναι πολλαπλάσιες» («Μιλώντας για εμάς και τα προβλήματά μας», εκδ. Καστανιώτη, 2014).

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι όσοι έχουν κατάθλιψη θα επιχειρήσουν και αυτοκτονία, κάθε άλλο μάλιστα. Οι πιθανότητες, ωστόσο, αυξάνονται σε περιπτώσεις που ο πάσχων από κατάθλιψη δεν έχει λάβει βοήθεια.

Οι καταθλιπτικοί ασθενείς βιώνουν συναισθήματα ενοχής, αναξιότητας και απελπισίας. Βλέπουν τον εαυτό τους, τη ζωή και το μέλλον με έναν απαισιόδοξο και αρνητικό τρόπο που δεν αντικατοπτρίζει πάντα την πραγματικότητα. Συχνά πιστεύουν ότι τα προβλήματά τους είναι ανυπέρβλητα κι ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο. Λόγω της απελπισίας και της οδύνης που νιώθουν, δεν είναι ασυνήθιστο να σκεφτούν την αυτοκτονία ως ένα τρόπο να σταματήσουν να υποφέρουν, ανεξαρτήτως εάν θα επιχειρήσουν τελικά να βλάψουν τον εαυτό τους. Άνθρωποι με σοβαρή κατάθλιψη συχνά δεν έχουν καν την ενέργεια να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Όταν όμως η κατάθλιψη φαίνεται να υποχωρεί και αποκτήσουν μεγαλύτερη ενεργητικότητα, είναι πιο πιθανό να επιχειρήσουν αυτοκτονία.

Η αυτοκτονία ενδέχεται να οφείλεται σε έναν πιθανό συνδυασμό κατάθλιψης με άλλους παράγοντες κι αυτό διότι οι σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας και η απόπειρα αυτοκτονίας αποτελούν συμπτώματα ήπιας ή σοβαρής κατάθλιψης. Τα συμπτώματα αυτά, βέβαια, μπορούν να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη θεραπεία. Ως εκ τούτου οποιαδήποτε αναφορά σε σκέψεις αυτοκτονίας πρέπει πάντα να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και να αξιολογείται άμεσα από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι κατά βάση μια έκφραση απελπισίας κι όχι σημάδι για προσοχή.

Η κατάθλιψη δεν οδηγεί αναγκαστικά στην αυτοκτονία

Όπως ήδη επισημάνθηκε, παρότι η κατάθλιψη είναι η μόνη διαταραχή που είναι τόσο στενά συνδεδεμένη με την αυτοκτονία, ακόμα κι η πιο σοβαρή κατάθλιψη δεν οδηγεί αναγκαστικά στην αυτοκτονία αλλά προϋποθέτει την απόφαση του ίδιου του ατόμου. Ο «κάτοχος» της κατάθλιψης είναι και κάτοχος της απόφασής του. Αυτός αποφασίζει για τη ζωή του.

Σχεδόν όλα τα άτομα που κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας είναι σε ένα στάδιο ανυπόφορης συναισθηματικής κατάστασης. Ο θυμός και η οργή που μπορεί να γυρίσει στον ίδιο τους τον εαυτό, η ήττα, η απελπισία και η ανημπόρια είναι έντονα συναισθήματα που συναντάμε σ’ αυτά τα άτομα.

Η αυτοκτονία είναι το αποτέλεσμα που προϋποθέτει πως διάφορα πράγματα πάνε στραβά. Ο ασθενής είναι βιολογικά ή ψυχολογικά ευάλωτος, διάφοροι παράγοντες πυροδοτούν ή συμβάλλουν στην αυτοκτονική συμπεριφορά σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ενώ οι προστατευτικοί παράγοντες που άλλοτε βοηθούν το άτομο σε καιρούς κρίσης ή μεγάλου συναισθηματικού πόνου είναι μειωμένοι.

Πράγματι οι περισσότερες αυτοκτονίες συμβαίνουν όταν τα καταθλιπτικά άτομα βρίσκονται σε μια στρεσογόνο και χαοτική κατάσταση στη ζωή τους. Η απόφαση της αυτοκτονίας είναι σπάνια βασισμένη σε προσεχτικές σκέψεις για την αξία της ζωής. Πολλές πράξεις αυτοκτονίας είναι παρορμητικές και λειτουργούν σαν τρόποι λύσης διαφόρων συγκρούσεων στη ζωή τους.

Οι περισσότεροι άνθρωποι που αυτοκτονούν ή κάνουν απόπειρα είναι σε κρίση. Οι παράγοντες που επισπεύδουν την κρίση ποικίλουν: από ξαφνικές απώλειες όπως διαζύγιο, θάνατος αγαπημένου προσώπου, ανεργία, απώλεια σπιτιού, μέχρι ακαδημαϊκά, οικονομικά και νομικά προβλήματα, χρεοκοπία, και άλλες μορφές οικονομικής καταστροφής. Εξορία, απώλεια ταυτότητας και πληγές στην αυτοεκτίμηση που προκαλούν μια αίσθηση ντροπής, όπως αποτυχία στη δουλειά ή σε μια εργασία είναι παραδείγματα άλλων παραγόντων. Παρατεταμένες και σοβαρές συγκρούσεις στην οικογένεια ή στην εργασία, κακοποίηση είναι περαιτέρω παραδείγματα γεγονότων που μπορεί να συμβάλλουν στην απόφαση των ανθρώπων να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Διακοπές, σαββατοκύριακα και γιορτές μπορεί να είναι κριτικής σημασίας για τους καταθλιπτικούς ανθρώπους που είναι μόνοι τους και αυτοκτονικοί, καθώς τους υπενθυμίζουν την απομόνωσή τους.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονία

Καθώς η αυτοκτονική συμπεριφορά είναι σύνθετη, οι παράγοντες κινδύνου ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την καταγωγή και ενδέχεται να διαφοροποιηθούν σε βάθος χρόνου. Έρευνες έχουν δείξει ότι το 90% των ανθρώπων που αυτοκτονούν έχουν κατάθλιψη ή κάποια άλλη διαγνώσιμη ψυχική διαταραχή ή κάνουν χρήση ουσιών.

Επιπλέον, σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, μεταβολές σε νευροδιαβιβαστές όπως η σεροτονίνη συνδέονται με τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Αν και η βιολογική θεωρία για τη σεροτονίνη θεωρείται κάπως απλουστευτική, συνδέεται και με έναν ακόμη τρόπο  με το ζήτημα της κατάθλιψης και της αυτοκτονίας: Η ουσία διευκολύνει την εκμάθηση και τη λειτουργία της μνήμης, την ώρα που τα καταθλιπτικά άτομα αγωνίζονται να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο των αέναων αρνητικών σκέψεων και ως εκ τούτου αδυνατίζει η ικανότητά τους να μαθαίνουν και να αντλούν πληροφόρηση από νέα δεδομένα. Έρευνα του 2014  υπό την καθοδήγηση του νευροψυχολόγου John Keilp του Columbia University έδειξε ότι άτομα με κατάθλιψη που επιχειρούν αυτοκτονία μπορούν να διατηρήσουν την προσοχή τους για μικρότερο χρονικό διάστημα και έχουν χαμηλότερη μνημονική ικανότητα από τα καταθλιπτικά άτομα που όμως δεν επιχειρούν να αυτοκτονήσουν.

Δυσμενή γεγονότα στην προσωπική ζωή σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η κατάθλιψη, μπορούν ακόμη να οδηγήσουν σε αυτοκτονία.

Πριν παραθέσουμε λίστα με παράγοντες κινδύνου για αυτοκτονία, πρέπει να επισημάνουμε ότι πολλοί άνθρωποι που πληρούν τέτοιους παράγοντες, δεν είναι κατ’ ανάγκη αυτοκτονικά. Η λίστα περιλαμβάνει:

  • Μία ή περισσότερες διαγνώσιμες ψυχικές διαταραχές (π.χ. σοβαρή κατάθλιψη) ή χρήση ουσιών.
  • Παχυσαρκία
  • Δυσμενή γεγονότα στην προσωπική ζωή
  • Οικογενειακό ιστορικό ψυχικών διαταραχών  ή καταχρήσεων
  • Οικογενειακό ιστορικό αυτοκτονίας
  • Ενδο-οικογενειακή βία περιλαμβανομένης σωματική ή σεξουαλικής κακοποίησης
  • Πρότερη απόπειρα αυτοκτονίας
  • Ύπαρξη όπλου στο σπίτι
  • Φυλάκιση
  • Έκθεση σε αυτοκτονική συμπεριφορά άλλων ατόμων, όπως μέλους της οικογένειας, συνομηλίκων ή ακόμη και στις ειδήσεις ή σε φανταστικά πρόσωπα (στην τηλεόραση, το σινεμά, κτλ)

Οι πιο σοβαροί παράγοντες κινδύνου

Οι πιο σοβαροί παράγοντες κινδύνου για απόπειρα αυτοκτονίας στους ενηλίκους είναι η κατάθλιψη, η κατάχρηση αλκοόλ, η χρήση κοκαΐνης, ο χωρισμός ή το διαζύγιο.

Οι πιο σοβαροί παράγοντες κινδύνου για απόπειρα αυτοκτονίας σε νέους είναι η κατάθλιψη, η χρήση ουσιών ή κατάχρηση αλκοόλ, η επιθετική και αποδιοργανωτική συμπεριφορά.

Κατάθλιψη και αυτοκτονία στους νέους

Όσον αφορά στους νέους, πρέπει να επισημανθεί ότι έχει παρατηρηθεί αύξηση των αυτοκτονιών ανάμεσα στους έφηβους και στους νέους ενήλικες. Στις ΗΠΑ, μάλιστα, η αυτοκτονία είναι η τρίτη πιο συχνή αιτία θανάτου μεταξύ των νέων ανθρώπων! Στους παραπάνω παράγοντες κινδύνου, ειδικά για την περίπτωση των νέων, πρέπει να προστεθούν η έκθεση σε βία (όπως ο τραυματισμός ή απειλή με όπλο), η απώλεια (ή σοβαρός τσακωμός) με φίλους και μέλη της οικογένειας, η εγκυμοσύνη και η κοινωνική απομόνωση. Επιπλέον, ομοφυλόφιλα ή νεαρά άτομα που δεν έχουν ξεκαθαρίσει τη σεξουαλικής τους ταυτότητα είναι πιο πιθανό να οδηγηθούν στην αυτοκτονία ειδικά εάν έχουν υποστεί μπούλινγκ.

Η περίπτωση της διπολικής διαταραχής

Επιστρέφοντας στο θέμα της σύνδεσης κατάθλιψης και αυτοκτονίας, γίνεται εμφανές πως διάφοροι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητας κάποιος να επιχειρήσει να θέσει τέρμα στη ζωή του.

Πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η μεικτή-καταθλιπτική μορφή της διπολικής διαταραχής μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη περίοδος που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη, θεωρούμενη απλά ως μια περίοδος κατάθλιψης και ευερεθιστότητας. Πρόκειται για μια εκδήλωση της διπολικής διαταραχής που χαρακτηρίζεται από καταθλιπτικό επεισόδιο με 3 ή παραπάνω συμπτώματα ‘υπομανίας’ – π.χ.  ευερεθιστότητα, διασπαστικότητα και διέγερση. Τα επεισόδια αυτά συνδυάζουν τις σκέψεις της μανίας, με μια εξόχως αρνητική σήμανση που καθιστούν πιο δύσκολη τη θεραπεία.

Ας επισημανθεί για άλλη μια φορά ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν με την κατάθλιψη, την κακοποίηση, ή την ψύχωση δεν βάζουν τέλος στη ζωή τους. Μόνο όταν βιώνουν μια οξεία κρίση ή ένα τραυματικό γεγονός και παράλληλα δεν έχουν ένα λειτουργικό κοινωνικό πλαίσιο στήριξης ή υποστήριξη από οικογένεια και φίλους, τότε μπορεί να καταφύγουν στην αυτοκτονία. Οι άνθρωποι που αυτοκτονούν είναι συνήθως μόνοι ή έχουν προβληματικές σχέσεις με την οικογένειά τους, τους συναδέλφους τους ή τους συμμαθητές τους. Αυτό συμβάλλει στο συναίσθημα του κενού που νιώθουν και την έλλειψη συμμετοχής και σκοπού στη ζωή.

Τα σημάδια πριν την αυτοκτονία

Πώς όμως θα καταλάβουμε ότι κάποιος ενδέχεται να επιχειρήσει αυτοκτονία;

Τα προειδοποιητικά σημάδια στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που σκέφτεται να αυτοκτονήσει είναι τα εξής:

  • Είναι πολύ θλιμμένος, ανήσυχος ή βρίσκεται σε πανικό
  • Κλείνεται στον εαυτό του, απομονώνεται
  • Δυσκολεύεται στις σχέσεις του με την οικογένεια και τους φίλους του
  • Χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που πριν τον ευχαριστούσαν
  • Πέφτει η απόδοσή του στη δουλειά ή το σχολείο
  • Αλλάζει η συμπεριφορά του (γίνεται απαισιόδοξος, ευερέθιστος, απαθής ή εμφανίζει οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή στη συμπεριφορά)
  • Μιλά για το θάνατο ή για την αυτοκτονία
  • Αναζητά θανατηφόρα μέσα (όπλα, χάπια κλπ)
  • Αλλάζουν οι διατροφικές του συνήθειες (έχει αυξημένη όρεξη για φαγητό ή αντίθετα έχει μειωμένη όρεξη και χάνει βάρος)
  • Αλλάζουν οι συνήθειες του ύπνου του (έχει αϋπνία ή υπνηλία)
  • Αισθάνεται ενοχή, ντροπή, αναξιότητα
  • Αισθάνεται απελπισμένος
  • Αισθάνεται αβοήθητος
  • Αισθάνεται παγιδευμένος, ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο
  • Έχει την ξαφνική επιθυμία να τακτοποιήσει προσωπικές υποθέσεις (π.χ. συντάσσει τη διαθήκη του)
  • Χαρίζει προσωπικά του αντικείμενα

Κάποιος που σκέφτεται να αυτοκτονήσει συνήθως εμφανίζει ένα ή περισσότερα από αυτά τα σημάδια στη συμπεριφορά του. Σε περίπτωση που παρατηρήσουμε αυτά τα σημάδια στη συμπεριφορά ενός δικού μας ανθρώπου πρέπει να απευθυνθούμε το συντομότερο δυνατό σε κάποιον ειδικό (ψυχολόγο ή ψυχίατρο).

Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι τα σημάδια αυτά δεν εμφανίζονται σε κάθε άνθρωπο που σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του. Είναι πιθανό ένας άνθρωπος να σκέφτεται να αυτοκτονήσει χωρίς να αλλάξει η συμπεριφορά του.

Αν κάποιος δικός σας άνθρωπος εμφανίζει αυτά τα συμπτώματα, το πρώτο που πρέπει να κάνετε είναι να επικοινωνήσετε με κάποιον ειδικό ή κάποια υπηρεσία και να ενημερώσετε σχετικά με την κατάσταση που έχετε παρατηρήσει. Μην επιχειρήσετε να λύσετε το «πρόβλημα» εσείς, επειδή υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να έχετε ανεπιθύμητα αποτελέσματα.

Σχετικά άρθρα