Ο φόβος απόλυσης είναι ένα επίκαιρο θέμα που δεν κάνει διακρίσεις. Απασχολεί κάθε ηλικιακό γκρουπ ανεξαρτήτως σπουδών, τυπικών προσόντων, χρόνων προϋπηρεσίας.
Γράφει η Φρόσω Φωτεινάκη, MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Στο γραφείο μου, βλέπω καθημερινά πως ο φόβος απόλυσης ταλαιπωρεί ψυχικά τόσο τους νέους και τις νέες που μόλις μπήκαν στην αγορά εργασίας, όσο και τους εργαζομένους μέσης ηλικίας με χρόνια προϋπηρεσίας, που νιώθουν αβέβαιοι για το επαγγελματικό τους μέλλον. Έχει αξία να δούμε αρχικά το πώς βιώνεται ο φόβος – το άγχος της απόλυσης κι έπειτα να εστιάσουμε στους τρόπους διαχείρισης αυτού του έντονου άγχους που ουσιαστικά υποκρύπτει μια ολοένα αυξανόμενη συναισθηματική ανασφάλεια.
Επιδράσεις φόβου απόλυσης
Α. Συναισθηματικές επιδράσεις
Αρχικά, ο εργαζόμενος που νιώθει την απειλή της απόλυσης βιώνει σταδιακές, κλιμακούμενες αλλαγές στον ψυχισμό του. Βιώνει ένα διάχυτο, παρατεταμένο άγχος – είναι συνεχώς/αδιάκοπα αγχωμένος και δεν μπορεί να χαλαρώσει, να αφεθεί. Βιώνει αγωνιώδη φόβο, νιώθει πως βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν επικείμενο κίνδυνο κι αυτό προκαλεί την μόνιμη εγρήγορσή του. Νιώθει θυμό, είναι ευερέθιστος και έχει έντονα ξεσπάσματα.
Σημείο κλειδί για την ψυχολογία του ατόμου που φοβάται την απόλυση είναι το αίσθημα αβοηθησίας. Παρατηρούμε, πράγματι, πως ο εργαζόμενος που νιώθει πώς απειλείται με απόλυση, αισθάνεται αβοήθητος – νιώθει πως η κατάσταση είναι εκτός του ελέγχου του και πως κανείς δεν μπορεί να τον διασώσει.
Φυσικά στην σκέψη μιας ενδεχόμενης απόλυσης, το άτομο βιώνει μια απειλή προς την αυτοεικόνα του και την αξιοπρέπειά του – γεννιούνται σκέψεις για το πώς θα αντιδράσει ο περίγυρος και πριν καν πραγματοποιηθεί η απόλυση νιώθει ένα πλήγμα προς την αυτοπεποίθησή του, νιώθει πως δεν είναι αρκετά καλός σε αυτό που κάνει. Παρουσιάζει λοιπόν καταθλιπτικόμορφα συμπτώματα – θλίψη, παραίτηση, απόσυρση της προσπάθειας που συνήθιζε να καταβάλει στην εργασία του και αυτό μάλιστα είναι ένα σημείο που αξίζει ιδιαίτερη προσοχή αφού αποσύροντας την προσπάθεια οδηγούμαστε σε πτώση της απόδοσης και της παραγωγικότητας σε βαθμό που ο φόβος απόλυσης να γίνεται ακόμη πιο έντονος: δημιουργεί δηλαδή το ίδιο το άτομο ένα φαύλο κύκλο στον οποίο παγιδεύεται.
Και βέβαια ας μην ξεχνάμε πώς ένα εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι της λειτουργικότητας του ατόμου είναι η σεξουαλική του ζωή και παρατηρούμε πως ο εργαζόμενος που βιώνει το φόβο της απόλυσης χάνει την ερωτική του επιθυμία, δεν τον ενδιαφέρει να εκφραστεί σεξουαλικά αφού ζει μέσα στην αβεβαιότητα και την αγωνία- αυτό βέβαια κατανοούμε πως μπορεί να έχει κι άλλες προεκτάσεις στη σχέση με τον σύντροφο που ενδεχομένως να επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τον ψυχισμό του ατόμου.
Β. Ψυχοσωματικές επιδράσεις
Παράλληλα με τις συναισθηματικές αλλαγές, ο εργαζόμενος παρατηρεί και σωματικές αντιδράσεις -χαρακτηριστική είναι η ψυχοκινητική διέγερση- η συνεχής εγρήγορση και ετοιμότητα που ουσιαστικά εξαντλεί το άτομο χωρίς εκείνο να καταβάλει σωματική προσπάθεια. Ακόμη το άτομο βιώνει μυϊκή ένταση. Συχνότερα στο γραφείο θα ακούσω αναφορές σε πόνους στον αυχένα, στην πλάτη και στους ώμους. Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε μια έντονη – αναίτια κόπωση και κατατονία. Επιπλέον επίδραση είναι η δυσκολία στη συγκέντρωση, καθώς και τα κενά μνήμης και ακολουθίας σκέψης, συμπτώματα που επίσης οδηγούν σε πτώση της παραγωγικότητας. Φυσικά ο ύπνος διαταράσσεται και είναι ελλιπής, μη ικανοποιητικός στα άτομα που βιώνουν τον φόβο απόλυσης, ενώ μπορεί να συνοδεύεται από εφιάλτες.
Τέλος, παρουσιάζονται σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι, πόνοι στο στομάχι και δυσκολία στην αναπνοή. Είναι αλήθεια πως τα σωματικά συμπτώματα σε συνδυασμό με τις συναισθηματικές αλλαγές εξαντλούν τον εργαζόμενο. Μάλιστα όσο πιο κλειστός είναι, όσο λιγότερο εκφράζεται, τόσο πιο έντονα αντιδρά το σώμα, αφού όπως λέμε και οι ειδικοί «όταν δεν μιλάει το στόμα, μιλάει το σώμα».
Γ. Συμπεριφορικές επιδράσεις
Αφού το άτομο δει τον ψυχισμό του να μεταβάλλεται και το σώμα του να αντιδρά είναι φυσικό επόμενο να αλλάξει την συμπεριφορά του. Πράγματι παρατηρούμε πως ο φόβος ξεσπά μέσα από τον θυμό που κατευθύνεται συνήθως στα κοντινά πρόσωπα: στο σύντροφο, στα παιδιά, στους γονείς.
Ακόμη, παρατηρούμε επιδείνωση των εξαρτητικών συμπεριφορών: Ο εργαζόμενος που φοβάται, αποζητά τη γρήγορη κι εύκολη διαφυγή αυξάνοντας την συχνότητα που καπνίζει ή που καταναλώνει αλκοόλ, επιβαρύνοντας όλο και περισσότερο τη ψυχική και σωματική του υγεία.
Τέλος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, παρατηρείται πτώση στην παραγωγικότητα του ατόμου κάτι που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή αφού κάποιες φορές οι ίδιοι προκαλούμε αυτό που φοβόμαστε να μας συμβεί.
Τρόποι διαχείρισης του φόβου απόλυσης
Το πρώτο απαραίτητο βήμα είναι να αξιολογήσει ο εργαζόμενος εάν ο φόβος του έχει ρεαλιστική βάση. Είναι τελείως διαφορετικό να βιώνει τον φόβο αυτό ένας εργαζόμενος που κινείται σε ένα πλαίσιο όπου έχει απολυθεί πολύς κόσμος και αναμένονται επιπλέον περικοπές προσωπικού ή ένας εργαζόμενος στον οποίο έχουν γίνει σχετικές συστάσεις, από κάποιον ο οποίος πιθανόν να έχει παγιδευτεί στον συλλογικό υποσυνείδητο φόβο που έχει χτιστεί μέσω της περιρρέουσας ατμόσφαιρας και της γενικής ανασφάλειας και αβεβαιότητας που επικρατούν.
Έπειτα μιλήστε! Επικοινωνήστε τον φόβο σας και την ανησυχία σας στους ανθρώπους που εμπιστεύεστε, συζητήστε όσα σας απασχολούν χωρίς να εγκλωβίζεστε σε μια εμμονική ανάλυση της κατάστασης. Η επικοινωνία είναι η μόνη οδός προς την ανακούφιση, ενώ εντείνει το συναίσθημα της συναισθηματικής ασφάλειας που τόσο έχει κλονιστεί μέσα από τον φόβο της απόλυσης. Οι σημαντικές σχέσεις και η ασφάλεια που δημιουργούν είναι οι πλέον σημαντικές σταθερές στη ζωή κάθε ατόμου.
Ο φόβος της απόλυσης χρειάζεται εκλογίκευση – μέσα από έναν εσωτερικό διάλογο αναγνωρίστε εάν έχετε αποσυρθεί, εάν σας έχει καταβάλει το άγχος κι έχει επηρεάσει την απόδοσή σας κι εφόσον πράγματι συμβαίνει αυτό βάλτε μπροστά την δύναμή σας και κινητοποιηθείτε! Αντιμετωπίστε το αίσθημα ανημπόριας και αβοηθησίας με την αναζήτηση εργασίας ή επιπλέον εκπαίδευσης. Σύγχρονες έρευνες έχουν δείξει πως ακόμη και η άκαρπη διαδικασία αναζήτησης εργασίας, τονώνει το ηθικό του εργαζόμενου και μειώνει τον φόβο απόλυσης.
Τέλος, χρειάζεται να αντιληφθούμε πως η ζωή και η διαδρομή του καθενός μας κρύβει απώλειες – άλλωστε και η απόλυση είναι μια απώλεια. Τις περισσότερες φορές αυτό που φοβόμαστε περισσότερο είναι ο ίδιος ο φόβος αφού είμαστε φτιαγμένοι για να επιβιώνουμε ακόμη και στις πιο δύσκολες και απαιτητικές καταστάσεις. Διαχειριστείτε τον φόβο σας κατανοώντας πως ακόμη κι αν πράγματι απολυθείτε θα αισθανθείτε άσχημα, θα περάσετε δύσκολα και τελικά θα βρείτε τον δρόμο σας μέσα από την προσωπική προσπάθεια που θα καταβάλετε. Μην παραιτήστε, μην ξεχνάτε την δύναμη που κρύβετε μέσα σας!
Φρόσω Φωτεινάκη
MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
Τ: 211 1845239 Κ: 6981015684
http://efrosynifotinaki.gr
facebook.com/Φρόσω Φωτεινάκη Συμβουλευτική Ψυχολόγος MBACP
