Στα περίχωρα μίας πόλης χιλίων ετών ζούσε ένας φιλόσοφος που δίδασκε ότι ο κόσμος είναι απλός και η ευτυχία κάτι που ο καθένας μπορεί να βρει μέσα σε μία στιγμή. Ένας νεαρός άνδρας δυσαρεστημένος από τη ζωή επισκέφθηκε αυτόν τον φιλόσοφο για να κατανοήσει βαθιά αυτό το ζήτημα.
ΝΕΟΣ: Ας δούμε πρώτα τα βασικά σημεία της συζήτησης. Λέτε ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν. Ύστερα πηγαίνετε ένα βήμα παρακάτω, λέγοντας ότι όλοι μπορούν να βρουν την ευτυχία.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, όλοι ανεξαιρέτως.
ΝΕΟΣ: Ας αφήσουμε τη συζήτηση για την ευτυχία για αργότερα κι ας πιάσουμε πρώτα το θέμα της αλλαγής. Όλοι εύχονται να μπορούσαν να αλλάξουν. Εγώ σίγουρα, και είμαι βέβαιος ότι θα συμφωνούσε και οποιοσδήποτε μπορεί να σταματήσουμε και να ρωτούσατε στον δρόμο. Αλλά γιατί όλοι νιώθουν πως θέλουν να αλλάξουν; Μόνο μία απάντηση υπάρχει: επειδή δεν μπορούν να αλλάξουν. Αν ήταν εύκολο οι άνθρωποι να αλλάξουν, δεν θα περνούσαν τόσο χρόνο ευχόμενοι κάτι τέτοιο. Κι γι’ αυτό υπάρχουν πάντα τόσοι άνθρωποι που ακολουθούν θρησκείες και αμφίβολής ποιότητας σεμινάρια αυτοβοήθειας για το πως μπορούν να αλλάξουν. Κάνω λάθος;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Λοιπόν, αντί για απάντηση, θα ρωτούσα γιατί είσαι τόσο σίγουρος ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αλλάξουν.
ΝΕΟΣ: Να γιατί. Έχω έναν φίλο που έχει κλειστεί στο δωμάτιο του για αρκετά χρόνια. Εύχεται να μπορούσε να βγει. Ενώ σκέφτεται ακόμα πως θα ήθελε να έχει και μια δουλειά, αν γινόταν. Επομένως, θέλει να αλλάξει τον τρόπο που ζει. Το λέω αυτό ως φίλος του, αλλά σας διαβεβαιώνω πως είναι ένας πολύ σοβαρός άνθρωπος που θα ήταν πολύ χρήσιμος στην κοινωνία. Μόνο που φοβάται να αφήσει το δωμάτιο του. Αν κάνει έστω και ένα βήμα έξω, παθαίνει ταχυπαλμίες και τρέμουν τα χέρια και τα πόδια του. Υποθέτω πως είναι ένα είδος νεύρωσης ή πανικού. Θέλει να αλλάξει, αλλά δεν μπορεί.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ποιος πιστεύεις πως είναι ο λόγος που δεν μπορεί να βγει έξω;
ΝΕΟΣ: Δεν είμαι σίγουρος. Ίσως είναι λόγω της σχέση του με τους γονείς του, ή επειδή τον εκφόβιζαν στο σχολείο ή στη δουλειά. Μπορεί να βίωσε κάποιο είδος τραύματος από κάτι τέτοιο. Ίσως, πάλι, να ισχύει το αντίθετο – ίσως τον καλόμαθαν όταν ήταν μικρός και τώρα να μην μπορεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Δεν ξέρω, δεν μπορώ να ρωτήσω για το παρελθόν του ή για την κατάσταση της οικογένειας του.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Άρα λες ότι υπήρχαν περιστατικά στη ζωή του φίλου σου που έγιναν αιτία τραύματος, ή κάτι παρόμοιο, και ως αποτέλεσμα δεν μπορεί να βγει πια έξω;
ΝΕΟΣ: Φυσικά. Πριν από κάποιο αποτέλεσμα, υπάρχει πάντα μία αιτία. Δεν υπάρχει τίποτα μυστηριώδες σ’ αυτό.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Τότε ίσως η αιτία που δεν μπορεί πια να βγει έξω να βρίσκεται στο περιβάλλον του σπιτιού του κατά την παιδική του ηλικία. Κακοποιήθηκε από τους γονείς του και έφτασε στην ενηλικίωση δίχως ποτέ να νιώσει αγάπη. Γι’ αυτό φοβάται να έχει σχέσεις με ανθρώπους και γι’ αυτό δεν μπορεί να βγει έξω. Είναι πιθανό, σωστά;
ΝΕΟΣ: Ναι, πάρα πολύ πιθανό. Φαντάζομαι ότι θα ήταν πάντα δύσκολο.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Και μετά λες ότι: “Πριν από κάποιο αποτέλεσμα, υπάρχει πάντα μία αιτία”. Ή, με άλλα λόγια, το ποιος είμαι τώρα (το αποτέλεσμα) καθορίζεται από τα γεγονότα του παρελθόντος (τις αιτίες). Το κατάλαβα σωστά;
ΝΕΟΣ: Ναι.
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Επομένως, αν το εδώ και το τώρα του καθενός στον κόσμο οφείλεται στα γεγονότα του παρελθόντος, σύμφωνα με σένα, δεν θα εξελίσσονταν τα πράγματα πολύ παράξενα; Δεν το βλέπεις; Ο καθένας που έχει δεχθεί κακοποίηση από τους γονείς του θα έπρεπε να υποφέρει από τα ίδια πράγματα με τον φίλο σου και θα κλεινόταν σε ένα δωμάτιο, διαφορετικά η άλλα άποψη δεν στέκει. Δηλαδή αν το παρελθόν καθορίζει όντως το παρόν και οι αιτίες ελέγχουν το αποτέλεσμα.
ΝΕΟΣ: Τι ακριβώς θέλετε να πείτε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Αν εστιάσουμε μόνο στις αιτίες του παρελθόντος και προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τα πράγματα αποκλειστικά μέσω της αιτίας και του αποτελέσματος καταλήγουμε σε έναν “ντετερμινισμό”. Διότι αυτό που λέει κάτι τέτοιο είναι ότι το παρόν μας και το μέλλον μας έχουν ήδη καθοριστεί από τα γεγονότα του παρελθόντος και δεν επιδέχονται αλλαγή. Κάνω λάθος;
ΝΕΟΣ: Άρα λέτε ότι το παρελθόν δεν μετράει;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ναι, αυτή είναι η άποψη της ψυχολογίας του Άντλερ.
ΝΕΟΣ: Μάλιστα. Τα επίμαχα σημεία δείχνουν πιο ξεκάθαρα τώρα. Αλλά κοιτάξτε, αν πάμε σύμφωνα με την εκδοχή σας, αυτό δεν σημαίνει τελικά ότι δεν υπάρχει λόγος για τον φίλο μου να μην βγαίνει πια έξω; Επειδή λέτε ότι τα γεγονότα του παρελθόντος δεν παίζουν ρόλο. Συγγνώμη, αλλά αυτό δεν το δέχομαι. Θα πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος πίσω από την απομόνωσή του. Θα πρέπει να υπάρχει, διαφορετικά δεν θα υπήρχε εξήγηση!
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Πράγματι, δεν θα υπάρχει εξήγηση. Επομένως Άντελερ δεν σκεφτόμαστε τις “αιτίες” του παρελθόντος, αλλά περισσότερο τους “σκοπούς” του παρόντος.
ΝΕΟΣ: Τους σκοπούς του παρόντος;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Ο φίλος σου είναι ανασφαλής, γι’ αυτό δεν μπορεί να βγει έξω. Σκέψου το τελείως αντίθετα. Επειδή δεν θέλει να βγει έξω, δημιουργεί μια κατάσταση άγχους.
ΝΕΟΣ: Ορίστε;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Σκέψου το ως εξής. Ο φίλος του το ‘χε βάλει σκοπό να μη βγει έξω εξαρχής, έτσι κατασκευάζει μία κατάσταση άγχους και φόβου για να πετύχει αυτόν τον σκοπό. Στην ψυχολογία του Άντλερ αυτό ονομάζεται “τελεολογία”.
ΝΕΟΣ: Θα αστειεύεστε! Ο φίλος μου φαντάζεται το άγχος και το φόβο του; Άρα θα φτάνατε σε σημείο να πείτε ότι ο φίλος μου απλώς παριστάνει τον άρρωστο;
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Δεν παριστάνει τον άρρωστο. Το άγχος και ο φόβος που νιώθει ο φίλος σου είναι πραγματικά. Κάποιες φορές μπορεί να υποφέρει από ημικρανίες και στομαχικές κράμπες. Ωστόσο αυτά τα δύο είναι συμπτώματα τα οποία έχει δημιουργήσει για να πετύχει τον στόχο του να μη βγαίνει έξω.
ΝΕΟΣ: Αυτό δεν είναι αλήθεια: Αποκλείεται! Είναι πολύ καταθλιπτικό!
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ: Όχι. Είναι η διαφορά ανάμεσα στην “αιτιολογία” (τη μελέτη των αιτιών) και στην τελεολογία (τη μελέτη του σκοπού ενός φαινομένου αντί της αιτίας του). Όλα όσα μου είπες βασίζονται στην αιτιολογία. Όσο παραμένουμε στην αιτιολογία, δεν κάνουμε ούτε ένα βήμα μπροστά.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Τόλμησε να είσαι ο εαυτός σου» των ΙΤΣΙΡΟ ΚΙΣΙΜΙ και ΦΟΥΤΙΚΑΜΕ ΚΟΓΚΑ. Ευχαριστούμε θερμά τις εκδόσεις Ψυχογιός για την ευγενική παραχώρηση του υλικού.
