Την έχουν επιθυμήσει τόσοι και τόσοι. Ποια; Την ικανότητα να αναγνωρίζουν έναν ψεύτη από έναν ειλικρινή άνθρωπο. Ωστόσο, λίγοι είναι εκείνοι που έχουν αυτή την ικανότητα. Βέβαια, υπάρχουν και καλά νέα καθώς νέα επιστημονική έρευνα φέρνει στο φως στοιχεία που θα σας μετατρέψουν σε ανιχνευτή ψεύδους.
Φανταστείτε αυτό: Μιλάτε με κάποιον που μόλις συναντήσατε, ο οποίος ισχυρίζεται ότι γνώρισε τον καλύτερο φίλο σας πριν από πολλά χρόνια. Είναι πιθανό αυτό το άτομο να θέλει κάτι από σας, όπως προσωπικές πληροφορίες που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά κάποιον τρόπο εναντίον σας ή της οικογένειάς σας; Είναι πιθανό όμως αυτό το άτομο να είναι ειλικρινές και πραγματικά να γνωρίζει τον φίλο σας και εσείς από φόσο να του φερθείτε εχθρικά. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα.
Σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι δεν είναι τόσο καλοί στην ανίχνευση της εξαπάτησης. Όπως αναφέρει η Marielle Stel του Πανεπιστημίου του Tilburg και ο Eric van Dijk του Πανεπιστημίου του Leiden, «Οι άνθρωποι έχουν ανακριβείς πεποιθήσεις για την παραπλάνηση».
Ο μέσος άνθρωπος εκλαμβάνει την νευρική συμπεριφορά ή τις νευρικές κινήσεις ως ενδείξεις ψεύδους. Στην πραγματικότητα τα μη λεκτικά στοιχεία που μπορούν να αποκαλύψουν έναν ψεύτη δεν είναι και τόσα πολλά. Οι Stel και van Dijk εξέτασαν την υπόθεση ότι οι εκφράσεις του προσώπου που υποδηλώνουν συναισθήματα θα μπορούσαν να παρέχουν ένα πιο αξιόπιστο εργαλείο στον εντοπισμό ενός ψεύτη.
Στη βιβλιογραφία για την ανίχνευση παραπλανητικών συναισθημάτων, όπως επισημαίνουν οι Stel και van Dijk, τα πράγματα έχουν περιπλεχθεί. Δεν είναι το ίδιο το να αναγνωρίσεις αν ένα χαμόγελο είναι πραγματικό ή προσποιητό με το να αντιληθείς αν ο άνθρωπος που γελά απέναντί σου λέει ψέματα ή όχι. Όταν ένας πωλητής σε ένα κατάστημα προσφέρεται να σε βοηθήσει με ένα πλατύ χαμόγελο πιθανώς να μην σας αφορά αν το χαμόγελο αυτό είναι ειλικρινές ή όχι. Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο με τον άγνωστο που σας λέει ότι γνωρίζει τον κολλητό σας φίλο.
Οι αρνητικές συναισθηματικές εκφράσεις αποτελούν μια διαφορετική πρόκληση, καθώς οι ψεύτες στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο καλοί στο να υποκριθούν ότι είναι θυμωμένοι, δυσαρεστημένοι ή φοβισμένοι. Όπως επισημαίνουν όμως οι Ολλανδοί συγγραφείς, «αν και οι ψεύτες μπορούν να προσποιηθούν με μικρότερη επιτυχία τα αρνητικά συναισθήματα, οι αφελείς παρατηρητές τους δείχνουν αδυναμία στο να τους ξεσκεπάσουν».
Παρά τις δυσκολίες ωστόσο, ο Stel και ο van Dijk πιστεύουν ότι οι παρατηρητές θα μπορούσαν να γίνουν πιο αποτελεσματικοί αν τους δοθούν οι σωστές οδηγίες. Όπως είναι κατανοητό εφόσον δεν είναι εύκολο να ρωτήσουμε κάποιον αν ψεύδεται ή όχι, είναι καλύτερο να προσπαθήσουμε να αξιολογήσουμε αν αυτό που ισχυρίζονται ότι αισθάνονται καθρεφτίζεται στο πρόσωπό τους.
Η μελέτη τους συνέκρινε αυτές τις δύο προσεγγίσεις για την ανίχνευση της εξαπάτησης, υποστηρίζοντας ότι η αξιολόγηση της έντασης ενός συναισθήματός μπορεί να οδηγήσει σε πιο ασφαλή και ακριβή αποτελέσματα.
Σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της μελέτης, οι προπτυχιακοί φοιτητές παρακολούθησαν βίντεο από τα πρόσωπα των ανθρώπων που έλεγαν ψέματα ή αλήθεια χωρίς ήχο. Τα βίντεο δημιουργήθηκαν ζητώντας από τα υποκείμενα της έρευνας να ψεύδονται ή να λένε την αλήθεια για το τι νιώθουν μετά την παρακολούθηση ενός αποσπάσματος μίας κινηματογραφικής ταινίας, είτε του «Jungle Book» (θετικά συναισθήματα) είτε του «Sophie’s Choice» (αρνητικά συναισθήματα).
Οι συμμετέχοντες φοιτητές παρακολουθούσαν τα βίντεο και έδωσαν άμεσες εκτιμήσεις σχετικά με το ποιοι έλεγαν ψέματα και ποιοι έλεγαν αλήθεια και τον βαθμό στον οποίο το άτομο αισθανόταν το απεικονιζόμενο συναίσθημα. Όπως αναμενόταν, οι συμμετέχοντες δεν μπόρεσαν να είναι τόσο αποτελεσματικοί στην αναγνώριση τους ψεύδους και της αλήθειας, ωστόσο στην αξιολόγηση της έντασης του απεικονιζόμενου συναισθήματος, οι συμμετέχοντες ήταν ακριβέστεροι στην αξιολόγηση των προσώπων με αρνητικά από ότι με θετικά συναισθηματικά. Αυτό το εύρημα υποστηρίζει την ιδέα ότι είναι πιο δύσκολο για τους ανθρώπους να πλαστογραφήσουν ένα αρνητικό συναίσθημα.
Για να κατανοήσουν αυτό το αποτέλεσμα, οι ερευνητές επιστρέφουν στην ιδέα ότι ίσως οι άνθρωποι δεν είναι τόσο καλοί στο να επικοινωνούν ένα ψέμα όταν αυτό συνεπάγεται αρνητικό συναίσθημα. Είναι επίσης πιθανό, όμως, ότι οι παρατηρητές αλλάζουν την προσέγγισή τους όταν αξιολογούν τα συναισθήματα κάποιου που φαίνεται λυπημένος, θυμωμένος ή πληγωμένος. Είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι έχουν καλύτερη γνωστική κρίση όταν είναι σε κακή διάθεση. Για παράδειγμα, θυμάστε περισσότερες λεπτομέρειες ενός σημαντικού αθλητικού αγώνα όταν η ομάδα σας χάσει παρά όταν κερδίσει.
Πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα ευρήματα αυτής της μελέτης προς όφελός σας;
- Ξεκινήστε χωρίς να αναρωτιέστε αν το άτομο ψεύδεται ή όχι. Είναι πιθανό ότι θα καταλήξετε σε λάθος συμπέρασμα με αυτήν την άμεση προσέγγιση.
- Αντιθέτως, κάντε ένα βήμα πίσω και δείτε αν μπορείτε να εντοπίσετε ποια συναισθήματα πραγματικά βιώνει το πρόσωπο που κρίνετε. Παρόλο που στην ολλανδική μελέτη τα βίντεο δεν περιελάμβαναν λεκτικές αφηγήσεις, στην πραγματικότητα οι κρίσεις των ανθρώπων γίνονται με βάση φωνητικές και οπτικές ενδείξεις.
- Συγκρίνετε το συναίσθημα που νομίζετε ότι ο άνθρωπος αισθάνεται με τα λόγια του ατόμου. Όταν το πρόσωπο που σας πλήγωσε δηλώνει ότι έχει τύψεις, είναι αυτό το συναίσθημα που βλέπετε στο πρόσωπό του;
Επιστρέφοντας στην περίπτωση του υποτιθέμενου φίλου του παιδικού σας φίλου, προτού απορρίψετε το εν λόγω άτομο ως ψεύτη, δείτε τι συναισθήματα βιώνετε καθώς ακούτε την αφήγηση του ατόμου. Εάν τα συναισθήματα που εκφράζονται είναι θετικά, δεν θα μπορέσετε εύκολα να καταλήξετε σε μια ακριβή κρίση ούτως ή άλλως. Συνεπώς, είναι καλύτερο να είστε προσεκτικοί πριν αποκαλύψετε οτιδήποτε για το δικό σας παρελθόν. Αντιθέτως, οδηγήστε τη συζήτηση σε πιο αρνητικές εμπειρίες και στη συνέχεια, δείτε αν πιστεύετε ότι το άτομο είναι ειλικρινές.
Για να συνοψίσω, είναι δύσκολο να γίνει κανείς ειδικός στην ανίχνευση του ψεύδους. Ωστόσο, θέτοντας στον εαυτό σας τα σωστά ερωτήματα μπορείτε να φτάσετε εκπληκτικά κοντά στην αλήθεια.
Με πληροφορίες από το PsychologyToday
