Ο στόχος οποιουδήποτε προγράμματος διέγερσης στην εξωσωματική γονιμοποίηση είναι τα πολλά ωάρια καλής ποιότητας και ένα υγιές περιβάλλον μήτρας. Το ωοθηκικό απόθεμα είναι μια θεωρητική έννοια. Πρακτικά, αναφέρεται στην ευκολία με την οποία οι ωοθήκες μιας γυναίκας μπορούν να διεγερθούν με επιτυχία από τα φάρμακα γονιμότητας.

Γράφει ο Αλέξανδρος Τζεφεράκος, μαιευτήρας – γυναικολόγος, συντονιστής της «Μονάδας Γονιμότητας» στο μαιευτήριο «ΡΕΑ»

Τι καθορίζει το ωοθηκικό απόθεμα;

Η μόνη πιο «συνεπής» μεταβλητή που επηρεάζει το αποθεματικό των ωοθηκών είναι η ηλικία της γυναίκας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μια γυναίκα γεννιέται με όλα τα ωάρια που θα έχει σε όλη της τη ζωή. Στις περισσότερες γυναίκες η πλειοψηφία των ωαρίων είναι γενετικά φυσιολογικά ή ώριμα.

Ωστόσο, θα υπάρξουν κάποια ωάρια που θα έχουν γενετικές ανωμαλίες ή θα είναι ανώριμα. Φαίνεται ότι τα καλύτερα ωάρια χάνονται πρώτα στην ωορρηξία. Όσο μεγαλύτερη σε ηλικία είναι η γυναίκα, τόσο λιγότερα γενετικά ισορροπημένα ωάρια διαθέτει για να ανταποκριθούν στα φάρμακα γονιμότητας.

Σημαντικός παράγοντας γονιμότητας η ηλικία

Αυτή η παράμετρος της ηλικίας ισχύει και στον γόνιμο πληθυσμό. Σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας υπάρχουν λιγότερα φυσιολογικά έμβρυα για εμφύτευση στη μήτρα. Ως εκ τούτου, υγιείς γυναίκες άνω των 35 ετών είναι λιγότερο γόνιμες από τις αντίστοιχες νεότερες υγιείς γυναίκες.

Οι γυναίκες ηλικίας 40 και άνω μπορούν να έχουν ποσοστό 20% ζωντανών γεννήσεων σε θεραπεία με εξωσωματική γονιμοποίηση χρησιμοποιώντας τα δικά τους ωάρια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η θεραπεία με τα ωάρια δότριας έχει γίνει τόσο δημοφιλής σε αυτή την ηλικιακή κατηγορία.

Τι συμβαίνει στις νεότερες ηλικίες;

Δυστυχώς, υπάρχουν μερικές νεαρές γυναίκες που αποκρίνονται ελάχιστα στις προσπάθειες διέγερσης των ωοθηκών.

Ίσως αυτοί οι λεγόμενοι «φτωχοί ανταποκριτές» γεννιούνται με περισσότερα γενετικά μη ισορροπημένα ωάρια, όπως σε γυναίκες που πάσχουν από το σύνδρομο Turner ή μπορεί να έχουν λιγότερα -ή κακής ποιότητας- ωάρια λόγω παρελθούσας χειρουργικής αγωγής, πυελικών λοιμώξεων, καρκίνου, τσιγάρου, ωοθηκικής ουλής που σχετίζεται με ενδομητρίωση ή ανεξήγητη στειρότητα κλπ.

Αυτή η κατηγορία ασθενών αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για τους ειδικούς επιστήμονες της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Κάποια νεαρή γυναίκα μπορεί να έχει λιγότερα ωάρια, είναι όμως όλα κακής ποιότητας;

Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα τεστ για το ωοθηκικό απόθεμα;

Υπάρχουν διάφοροι κλινικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση του λεγόμενου «φτωχού ανταποκριτή».

Σήμερα, οι συνηθέστερα χρησιμοποιούμενες στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι η ορμόνη διέγερσης βασικών ωοθυλακίων (FSH) και το τεστ πρόκλησης κιτρικής κλομιφαίνης (CCCT). Μετρήσεις της ανασταλτίνης (inhibin), της αντιμυλλερείου ορμόνης ΑΜΗ και μια σειρά εξετάσεων πρόκλησης ανταπόκρισης πλέον χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά.

Πιο πρόσφατα, το υπερηχογράφημα χρησιμοποιήθηκε επίσης για την πρόβλεψη αντίδρασης στην φαρμακευτική διέγερση ανάπτυξης πολλαπλών ωοθυλακίων, αλλά και συνδυαστικές αξιολογήσεις υπερηχογραφικών και ορμονικών μετρήσεων.

Η βασική εξέταση FSH είναι μια εξέταση αίματος που έχει ληφθεί τη δεύτερη ή τρίτη ημέρα του εμμηνορροϊκού κύκλου. Η FSH που απελευθερώνεται από την υπόφυση διεγείρει τις ωοθήκες να επιλέξουν ωάρια ώστε να αναπτυχθούν και τελικά να γίνει ωορρηξία.

Όταν υπάρχουν λίγα ωάρια διαθέσιμα, ο υποφυσιακός αδένας πρέπει να στείλει ένα πολύ ισχυρό σήμα, ώστε το επίπεδο της FSH να είναι υψηλότερο στις συνθήκες αυτές. Τα περισσότερα κέντρα γονιμότητας έχουν εντοπίσει ένα επίπεδο FSH πάνω από το οποίο οι ασθενείς φέρουν την ένδειξη «φτωχοί ανταποκριτές», με φτωχό ωοθηκικό απόθεμα.

Ποιες είναι «ιδανικές» υποψήφιες για εξωσωματική;

Οι γυναίκες που εμπίπτουν στην κανονική κατηγορία πιστεύεται ότι είναι καλύτερες υποψήφιες για εξωσωματική γονιμοποίηση. Δυστυχώς, τα αποτελέσματα των εξετάσεων μπορεί να μην είναι τόσο ακριβή, διότι έχει σημασία πότε έγινε η αιμοληψία κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου. Το επίπεδο οιστραδιόλης μπορεί να εξεταστεί κατά τη στιγμή της βασικής FSH για να επιβεβαιώσει το γεγονός ότι η ασθενής έχει δώσει αίμα τη σωστή ημέρα.

Αυτό συμβαίνει επειδή αν το επίπεδο οιστραδιόλης είναι αυξημένο, το επίπεδο FSH θα είναι χαμηλό. Μερικές φορές, σε γυναίκες που βρίσκονται στην πρώιμη εμμηνόπαυση θα έχουν αυξημένα επίπεδα οιστραδιόλης την τρίτη ημέρα του κύκλου, με κατασταλμένα επίπεδα FSH δίνοντας, έτσι, ψευδή αρνητικά αποτελέσματα.

Η εξέταση CCCT αναπτύχθηκε ως βελτίωση στο βασικό τεστ FSH για γυναίκες ηλικίας 35 ετών και άνω. Με αυτό το τεστ η ασθενής έχει ένα βασικό επίπεδο FSH που μετράται την τρίτη ημέρα του κύκλου και ένα άλλο την 10η ημέρα, μετά τη χορήγηση 100 mg κιτρικής κλομιφαίνης στις ημέρες 5 έως 9 του κύκλου.

Τα αποτελέσματα ερμηνεύονται συγκρίνοντας το βασικό με τα διεγερμένα επίπεδα στις δύο διαδοχικές εξετάσεις. Οι γυναίκες εκείνες που παρουσιάζουν υπερβολική απελευθέρωση FSH μετά από διέγερση με κλομιφαίνη θεωρούνται ότι «απέτυχαν» στις εξετάσεις.

Ορισμένες γυναίκες με φυσιολογικά βασικά επίπεδα FSH θα αναγνωρίζονται ως «φτωχοί ανταποκριτές», όταν εξεταστούν στο τεστ CCCT. Δυστυχώς, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι αποκτούν την «ταμπέλα» του «φτωχού ανταποκριτή», δηλαδή με φτωχό ωοθηκικό απόθεμα, όλο και περισσότεροι κανονικοί ασθενείς εντάσσονται ανακριβώς σε αυτή την κατηγορία

Η εξέταση με υπερηχογράφημα για τον όγκο των ωοθηκών και την καταμέτρηση των καταβολών ωοθυλακίων είναι μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση. Με υπερηχογραφική αξιολόγηση μόνο, οι γυναίκες  κατηγοριοποιούνται σε ομάδες ωοθηκικής απόκρισης βάσει του αριθμού των ωοθυλακίων.

Κλινικά, οι γυναίκες με πολύ μικρό αριθμό θα αναπτύξουν πολύ λίγα ωάρια. Οι γυναίκες με επαρκείς αριθμούς ωοθυλακίων μπορεί να έχουν μια λογική ποσότητα ωοκυττάρων κατά την ανάκτηση, παρά τα μη φυσιολογικά αποτελέσματα της εξέτασης αίματος πριν από τη θεραπεία.

Τι σημαίνει ένα «μη φυσιολογικό αποτέλεσμα»;

Ένας πραγματικά «φτωχός ανταποκριτής» θα έχει λιγότερες πιθανότητες σύλληψης και ζωντανής γεννήσεως σε σύγκριση με τις γυναίκες που εμπίπτουν στην κατηγορία φυσιολογικής ανταπόκρισης ανεξάρτητα από την ηλικία. Το πρόβλημα έγκειται στην τοποθέτηση των ασθενών σε λανθασμένη ομάδα ανταπόκρισης μόνο με βάση τις εξετάσεις πριν από τη θεραπεία.

Τι πρέπει να κάνω εάν έχω ένα μη φυσιολογικό αποτέλεσμα;

Πρώτον, προσπαθήστε να ξεκαθαρίσετε πόσο σημαντικό είναι για εσάς και για το σύντροφό σας να αποκτήσετε ένα παιδί με το δικό σας DNA. Βλέποντας έναν ειδικό ψυχικής υγείας που είναι εξοικειωμένος με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμο. Θυμηθείτε ότι η θεραπεία με δότρια ωοκυττάρων είναι μια θαυμάσια επιλογή που συνδέεται με υψηλά ποσοστά επιτυχίας.

Μπορείτε να αποκτήσετε ένα μωρό με το DNA του συντρόφου σας για όσο καιρό η μήτρα σας είναι δεκτική. Εάν αποφασίσετε ότι θέλετε να επιχειρήσετε μια θεραπεία γονιμότητας χρησιμοποιώντας τα δικά σας ωοκύτταρα παρά τις μικρότερες πιθανότητες επιτυχίας, βεβαιωθείτε ότι ο γιατρός σας είναι πλήρως σύμφωνος στην προσέγγιση αυτή και ότι είστε οικονομικά και ψυχολογικά ικανές να χειριστείτε το άγχος -ίσως πολλών- αποτυχημένων προσπαθειών θεραπείας.

Πάρτε μια δεύτερη γνώμη αν έχετε τυχόν ερωτήσεις που σας βασανίζουν. Να είστε «επιθετικές». Ένας σωστά σχεδιασμένος κύκλος IVF μπορεί να οδηγήσει σε απαντήσεις και μπορεί να βοηθήσει ένα ζευγάρι ακόμα και στην απόφαση να εγκαταλείψει. Και, θα υπάρξουν ζευγάρια που πραγματικά θα πετύχουν το θαύμα όταν τους δίνεται η ευκαιρία για ένα κύκλο θεραπείας, παρά τα αρνητικά αποτελέσματα των εξετάσεων που είχαν πριν από την θεραπεία.

Συμπέρασμα

Μια νεαρή γυναίκα με λίγα ωοκύτταρα μπορεί να έχει ακόμα μερικά ωάρια ικανά να οδηγήσουν σε ζωντανή γέννηση. Οι εξετάσεις ωοθηκικής επάρκειας προσδιορίζουν τους ασθενείς που έχουν μικρότερη πιθανότητα σύλληψης.

Τέτοιες εξετάσεις απευθύνονται σε μέσους όρους και όχι σε άτομα. Πριν επιλέξετε να προχωρήσετε σε ωάρια δότριας ή σε υιοθεσία, βεβαιωθείτε ότι έχετε διερευνήσει όλες τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές γονιμότητας.

Αλέξανδρος Δ. Τζεφεράκος
Μαιευτήρας – Γυναικολόγος
Συντονιστής Διευθυντής στην Μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης του Μαιευτηρίου «ΡΕΑ»
tzeferakos.gr

Διαβάστε σχετικά άρθρα:

Ετοιμάζομαι για εξωσωματική, αλλά έχω καθυστέρηση… Είμαι έγκυος;

Πώς θα πείσω τον σύντροφό μου να κάνουμε παιδί με εξωσωματική;

Εξωσωματική γονιμοποίηση: Πότε μπορείς να την κάνεις-Ποια μέθοδος αλλάζει τα δεδομένα

Εξωσωματική: Μετά από πόσες προσπάθειες είναι πιο πιθανό να πετύχει;