Έφυγε από τη ζωή σήμερα ο πολυσυζητημένος σκηνοθέτης Μπερνάρντο Μπερτολούτσι σε ηλικία 77 ετών ύστερα από μάχη με ασθένεια που τον ταλαιπώρησε καιρό. Στη Ρώμη έζησε τις τελευταίες του στιγμές ο ποιητής, παραγωγός, σκηνοθέτης βραβευμένων ταινιών και ντοκιμαντέρ. Αναμφισβήτητα υπήρξε ένας άνθρωπος που επηρέασε, με την παρουσία και τη δημιουργικότητα του, την ιταλική και ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
Από τις διασημότερες ταινίες του ήταν το «Τσάι στη Σαχάρα» και “Io ballo da sola”, ένας ύμνος στην αξία της ζωής.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
«Πρόκειται για τον κορυφαίο δημιουργό της ιταλικής Νουβέλ Βάγκ», γράφει σήμερα ο Τύπος.
Ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι έζησε, κατά κύριο λόγο, στην Αιώνια Πόλη και στο Λονδίνο. Με έντονη ευαισθησία και ενδιαφέρον για όλη την ευρωπαϊκή πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Και για τον λόγο αυτό, ήταν από τους πιο ένθερμους και ειλικρινείς υποστηρικτές των Ελλήνων που βρήκαν καταφύγιο στην Ιταλία αντιστεκόμενοι στην στρατιωτική δικτατορία.
Ο Μπερτολούτσι υπήρξε άθεος και μαρξιστής, ενώ για μια περίοδο εντάχτηκε και στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Είχε καλλιτεχνικά ερεθίσματα από τον πατέρα του
Ο Μπερτολούτσι γεννήθηκε στις 16 Μαρτίου του 1940 στην Πάρμα. Τα καλλιτεχνικά ερεθίσματα καθώς και την επαφή με άλλες κουλτούρες τις είχε από τα παιδικά του χρόνια. Ο πατέρας του ήταν ο ποιητής Τζοζέπε Μπερτολούτσι. Από την άλλη η μητέρα του είχε γεννηθεί στην Αυστραλία από Ιταλό πατέρα και Ιρλανδέζα μητέρα.
Γεννήθηκε στην Πάρμα της τότε φασιστικής Ιταλίας στις 16 Μαρτίου 1940. Ο πατέρας ήταν ποιητής. Η μητέρα του γεννήθηκε στην Αυστραλία, από Ιταλό πατέρα και Ιρλανδέζα μητέρα. Ήταν ο μεγαλύτερος γιος της Νινέτα (Τζιοβανάρντι), δασκάλας, και του Ατίλιο Μπερτολούτσι, ο οποίος ήταν ποιητής, φημισμένος ιστορικός τέχνης, ανθρωπολόγος και κριτικός θεάτρου.
Δεν άργησε να ακολουθήσει τα χνάρια του πατέρα του. Σε ηλικία μόλις 15 χρονών ξεκίνησε να γράφει και δεν άργησαν να έρθουν και τα πρώτα βραβεία. Όταν έγινε 20 χρονών έλαβε το λογοτεχνικό βραβείο Βιαρέτζιο για το πρώτο του βιβλίο. Ο χώρος του κινηματογράφου τελικά τον κέρδισε.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Πώς τον βοήθησε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι
Ουσιαστικά η επαφή του με τον κινηματογράφο και τη σκηνοθεσία ήρθε χάρη στον πατέρα του. Ο πατέρας του Μπερνάρντο είχε βοηθήσει τον Ιταλό κινηματογραφιστή Πιερ Πάολο Παζολίνι να κυκλοφορήσει το πρώτο του μυθιστόρημα. Ο Παζολίνι θέλοντας να ανταποδώσει προσφέρθηκε να προσλάβει τον Μπερνάρντο ως βοηθό σκηνοθέτη στη ταινία του Accattone (1961).
Αυτή ήταν η αρχή για μία μεγάλη πορεία. Ανάμεσα στα αριστουργήματά του ήταν ο «Κομφορμίστας» αλλά και το «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι», μία ταινία που εκτόξευσε τη φήμη του. Όπως γράφει χαρακτηριστικά η ιταλική εφημερίδα La Repubbica, το «φαινόμενο Μπερτολούτσι» εξερράγη το 1972 με το έργο “Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι”, το όλο σκάνδαλο που δημιουργήθηκε και φυσικά τη σχετική λογοκρισία. Η ιταλική εφημερίδα αναφέρεται χαρακτηριστικά σε «μεσαιωνική πυρά στην οποία πέταξαν το φιλμ». Κάτι όμως που δημιούργησε και την διεθνή φήμη του σκηνοθέτη.
Το 1987 ο Μπερτολούτσι σαρώνει τα Όσκαρ καταφέρνοντας να κερδίσει 8(!) με τον «Τελευταίο Αυτοκράτορα», ένα έργο που του ανοίγει τις πύλες της Κίνας και τον επιβάλλει στο διεθνές στερέωμα.
Το 2003 με το «Οι Ονειροπόλοι» ο Μπερτολούτσι «επιστρέφει» στο 1968, αλλά σε μια εντελώς ιδιωτική διάσταση με τρεις νέους, οι οποίοι, ενώ το Παρίσι φλέγεται, ανακαλύπτουν την σεξουαλική τους ταυτότητα. Το 2012, ο μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης γυρίζει το τελευταίο του έργο στην Ρώμη, «Εγώ και εσύ», έναν έντονο διάλογο μεταξύ δυο αδελφών.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Τα έργα του:
1964: Πριν την επανάσταση
1970: Η στρατηγική της αράχνης
1970: Ο κονφορμίστας
1972: Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι
1976: 1900
1987: Ο τελευταίος αυτοκράτορας
1993: Ο μικρός Βούδας
2003: Οι ονειροπόλοι
2012: Εγώ και εσύ
Φαίνεται ότι κανείς από την οικογένεια δεν «ξέφυγε» από την τέχνη. Ο Μπερτολούτσι είχε έναν αδερφό, τον θεατρικό σκηνοθέτη και σεναριογράφο Τζουζέπε Μπερτολούτσι ενώ ξάδερφός του ήταν ο κινηματογραφικός παραγωγός Τζιοβάνι Μπερτολούτσι, με τον οποίο μάλιστα συνεργάστηκε σε αρκετές ταινίες.
Οι κατηγορίες του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ
Ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι είχε ένα προσωπικό και ιδιαίτερο σκηνοθετικό στιλ ωστόσο υπήρχαν φωνές που υποστήριζαν ότι αυτό χάθηκε μέσα στη βιομηχανία του Χόλιγουντ. Ένας από αυτούς ήταν ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ ο οποίος τον είχε κατηγορήσει ότι παραδόθηκε στη Χολιγουντιανή βιομηχανία.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Το σκάνδαλο που προκάλεσε το «Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι»
Η ταινία που τον έκανε να ξεχωρίσει ήταν «Το Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι» το 1972. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν ο Μάρλον Μπράντο και η Μαρία Σνάιντερ. Ο πρώτος μάλιστα είχε προταθεί και για Όσκαρ. Η ταινία είχε προκαλέσει μεγάλη συζήτηση και συγκεκριμένα η σκηνή που δείχνει τον βιασμό της ηρωίδας που υποδυόταν η Μαρία Σνάιντερ από τον ήρωα που υποδυόταν ο Μάρλον Μπράντο.
Ο Μπερτολούτσι είχε, μάλιστα, μπλεξίματα με τη δικαιοσύνη για τη σκηνή αυτή. Το δικαστήριο του είχε ανακαλέσει για πέντε χρόνια τα πολιτικά του δικαιώματα και του είχε επιβάλει ποινή φυλάκισης τεσσάρων μηνών με αναστολή.
Με δηλώσεις του ο σκηνοθέτης το 2013 είχε ξεσηκώσει μεγαλύτερες αντιδράσεις καθώς είχε πει ότι η πρωταγωνίστρια δεν γνώριζε για τον βιασμό. Το 2016 ξεκαθάρισε με δηλώσεις του ότι η Σνάιντερ γνώριζε πώς θα εκτυλισσόταν η σκηνή αλλά δεν είχε ενημερωθεί ότι θα χρησιμοποιηθεί βούτυρο σε αυτήν.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Τα σοκαριστικά λόγια του Μπερτολούτσι για τη σκηνή του βιασμού
Όπως είχε πει σε συνέντευξή του το 2013: «Η σκηνή με το βούτυρο είναι μία ιδέα που είχαμε με τον Brando, το πρωί πριν το γύρισμα. Ήμουν, με κάποιον τρόπο, τραγικός προς την Maria, γιατί δεν της είπα τι πρόκειται να συμβεί. Ήθελα την αντίδρασή της ως κορίτσι και όχι ως ηθοποιό. Ήθελα να αντιδράσει ταπεινωμένη. Νομίζω μίσησε και εμένα και τον Marlon επειδή δεν της το είπαμε», τόνισε.
Είχε παραδεχτεί στη συνέχεια ότι είχε ενοχές αλλά είχε δηλώσει επίσης ότι δεν μετάνιωσε για την απόφαση που είχε πάρει τότε. Όπως είχε πει:
«Για να αποκτήσει κάτι νομίζω ότι πρέπει να είσαι εντελώς ελεύθερος. Δεν ήθελα η Maria να υποδυθεί τον εξευτελισμό της, την οργή της, ήθελα η Maria να νιώσει την οργή και τον εξευτελισμό. Μετά με μίσησε για όλη της την ζωή»…
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Προσπάθησε να λύσει την παρεξήγηση
Τρία χρόνια αργότερα ο σκηνοθέτης Μπερνάρντο Μπερτολούτσι ξεκαθάρισε τα πράγματα με νέες του δηλώσεις.
Όπως είχε πει: «Θα ήθελα, για τελευταία φορά, να ξεκαθαρίσω μια γελοία παρεξήγηση που συνεχίζει να παράγει δημοσιεύματα σε όλο τον κόσμο σχετικά με “Το Τελευταίο Ταγκό στο Παρίσι”. Αρκετά χρόνια πριν, κατά τη συνέντευξή μου στην Cinematheque Francaise ρωτήθηκα για λεπτομέρειες σχετικά με την περίφημη σκηνή με το βούτυρο.
Εξήγησα, αλλά ίσως δεν ήμουν σαφής, ότι αποφάσισα με τον Μάρλον Μπράντο να μην ενημερώσουμε τη Μαρία Σνάιντερ πως θα χρησιμοποιηθεί βούτυρο. Θέλαμε την αυθόρμητη αντίδρασή της στην εν λόγω απρεπή χρήση του βουτύρου. Εκεί έγκειται η παρεξήγηση. Κάποιος σκέφτηκε, και πιστεύει, ότι η Μαρία δεν είχε ενημερωθεί για τη βία πάνω της. Αυτό είναι λάθος!». Ο Μπερτολούτσι είχε επίσης ξεκαθαρίσει ότι «Η Μαρία ήξερε τα πάντα, επειδή είχε διαβάσει το σενάριο, όπου όλα περιγράφονται. Η μόνη καινοτομία ήταν η ιδέα του βουτύρου. Και αυτό, όπως έμαθα πολλά χρόνια αργότερα, ήταν που προσέβαλε τη Μαρία. Δεν είναι η βία στην οποία υποβάλλεται στη σκηνή, κάτι που είχε γραφτεί στο σενάριο» πρόσθεσε.
Η Μαρία Σνάιντερ πριν φύγει από τη ζωή το 2011 σε ηλικία 58 ετών είχε δηλώσει στην Daily Mail ότι είχε νιώσει ταπεινωμένη λόγω αυτής της σκηνής. Επίσης το 2007 είχε πει:
«Ήμουν όμως πολύ μικρή για να ξέρω ότι δεν επιτρέπεται να κάνεις κάτι εκτός σεναρίου. Ένιωσα λίγο βιασμένη, και από τον Μπράντο, και από τον Μπερτολούτσι».
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Πώς καθηλώθηκε στο καροτσάκι
Το 2003 ο Μπερτολούτσι θα μπει στο χειρουργείο για εγχείρηση στη μέση του. Ύστερα από την πρώτη εγχείρηση του είπαν ότι υπήρχε πρόβλημα οπότε θα χρειαζόταν και δεύτερη εγχείρηση. Το ίδιο ακριβώς του είπαν και μετά τη δεύτερη εγχείρηση. Ύστερα και από την τρίτη συνειδητοποίησε ότι δεν θα περπατούσε ξανά…
Φυσικά η κατάθλιψη ύστερα από τα δυσάρεστα νέα δεν άργησε να έρθει. Όπως έλεγε δεν έβγαινε από το σπίτι ούτε για να πάει σινεμά, κάτι που έκανε κατά κόρον στον ελεύθερό του χρόνο. Η κατάστασή του δεν τον εμπόδισε τελικά να γυρίσει 2 ταινίες μία το 2007 και μία το 2011. Ίσως αυτές ήταν η καλύτερη απόδειξη ότι είχε βρει και πάλι τον εαυτό του. Τον σκηνοθέτη που δεν μπορούσε να «βγάλει» από μέσα του.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Τα λόγια του ίδιου είναι ο καλύτερος τρόπος να κλείσουμε τη σύντομη αναδρομή μας στη ζωή του Μπερνάντο Μπερτολούτσι :
«Πιστεύω ότι μετά από κάθε ταινία υπάρχει ένα είδος τέλους, σχεδόν ένα είδος θανάτου, και μετά η επόμενη ταινία είναι μια ανάσταση. Λέω ότι πρόκειται για ένα είδος θανάτου με την έννοια ότι όταν δεν γυρίζω ταινίες αισθάνομαι να ανήκω στον κόσμο των φυτών μάλλον παρά στον κόσμο των ανθρώπων. Τα δύο στοιχεία που κατά τη γνώμη μου είναι τα πιο ποιητικά, συγκινητικά, ουσιαστικά για τον κινηματογράφο, είναι ο χρόνος και το φως. Κάθε ταινία έχει τη δική της ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Ο θεατής θυμάται πάντα την ατμόσφαιρα»
