Η προσωποκεντρική θεραπεία είναι μια διαδικασία συνύπαρξης πελάτη-θεραπευτή, μια διαδρομή ψηλάφησης του κόσμου των εμπειριών του πελάτη. Όπως δυο άτομα με δεμένα τα μάτια που αγγίζουν πράγματα γύρω τους, δίνοντας τα ο ένας στον άλλο και προσπαθώντας να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά τους, το χρώμα τους, τη χρήση τους αλλά και την αξία τους. Έτσι και οι εμπειρίες του πελάτη, ανοίγονται προς τον θεραπευτή, και μέσα από την κοινή διερεύνηση, «συψψηλάφηση», παίρνουν νέο νόημα και νέα θέση στον κόσμο του πελάτη.
Γράφει ο Λογοθεραπευτής Μαυροματάκης Κωνσταντίνος
Με τον καιρό ο κόσμος του πελάτη διευρύνεται και ανοίγεται. Χωράει περισσότερα, χωράει καλύτερα. Για να είναι εφικτό αυτό ο Carl Rogers εντόπισε έξι συνθήκες οι οποίες αποτελούν τις γενικές οδηγίες πλεύσης για τη θεραπευτική διαδικασία. Οι συνθήκες αυτές είναι:
- Θεραπευτής και πελάτης βρίσκονται σε ψυχολογική επαφή,
- Ο πελάτης βρίσκεται σε ασυμφωνία,
- Ο θεραπευτής είναι αυθεντικός,
- Ο θεραπευτής δείχνει άνευ όρων θετική αποδοχή στον πελάτη,
- Ο θεραπευτής είναι ενσυναισθητικός προς τον πελάτη,
- Η επικοινωνία προς τον θεραπευόμενο της ενσυναίσθησης και της άνευ όρων αποδοχής είναι αντιληπτή από τον πελάτη.
Τι είναι η ενσυναίσθηση;
Η ενσυναίσθηση είναι η διαδικασία συνύπαρξης με τον πελάτη. Είναι η διαρκής προσπάθεια του θεραπευτή να μπει στα παπούτσια του πελάτη. Η προσπάθεια να δει και να ψηλαφίσει τα συναισθήματα, τις εμπειρίες και τις σκέψεις του σαν να ήταν ο ίδιος στη θέση του.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε αυτό το «σαν να» ως αδιαφοροποίητο κομμάτι της ενσυναίσθησης και ως φυσικό όριο μεταξύ ενσυναίσθησης και ταύτισης. Η ταύτιση δεν είναι μεγάλος βαθμός ενσυναίσθησης, είναι κάτι ποιοτικά διαφορετικό και αποτελεί παγίδα μεγάλη στη θεραπευτική διαδικασία.
Εκτός από τη συνεχή επαφή με τον εαυτό του, κάτι που του επιτρέπει να αντιλαμβάνεται αυτό το «σαν να», ο θεραπευτής διατηρεί και τη σταθερότητα, δηλαδή πατάει γερά στα πόδια του. Οι συναισθηματικές διακυμάνσεις του πελάτη τον αγγίζουν, καθρεπτίζονται στην κίνησή του, στα λόγια του, στον τόνο της φωνής του, όμως δεν τον κλονίζουν. Τα κλαδιά κινούνται με τη θύελλα, η ρίζα όμως παραμένει σταθερή, όπως αναφέρει ο Thornes.
Καρπός της ενσυναίσθησης είναι οι ενσυναισθητικές αποκρίσεις του θεραπευτή, συνεχίζει και πάλι ο ίδιος. Οι αποκρίσεις του θεραπευτή είναι η επικοινωνία της ενσυναίσθησης προς τον θεραπευόμενο, πράγμα που «ακουμπάει» και την έκτη θεραπευτική συνθήκη. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η συνθήκη της ενσυναίσθησης περιλαμβάνει εκτός αυτής της ίδιας διαδικασίας, όπως την ορίσαμε παραπάνω, και τα «παράθυρα» της προς τον πελάτη, που είναι οι ενσυναισθητικές αποκρίσεις.
Οι αποκρίσεις ενός θεραπευτή προς τον πελάτη ή ακόμα, ενός ανθρώπου σε έναν συνάνθρωπο, αντικατοπτρίζουν τον βαθμό ενσυναίσθησης που τις γεννά. Έχει λοιπόν ειπωθεί ότι μπορούμε να ελέγξουμε το επίπεδο ενσυναίσθησης αυτών των αποκρίσεων. Ορίζοντας το σημείο μηδέν στα άσχετα σχόλια, στην κριτική, στις συμβουλές και στην απορριπτική συμπεριφορά πράγματα που κάνουν ξεκάθαρη την απουσία της, μπορούμε να πούμε ότι το πρώτο επίπεδο της περιλαμβάνει αποκρίσεις που ναι μεν εμπεριέχουν καθρέφτισμα, αφήνουν όμως την αίσθηση ότι κάτι λείπει. Το δεύτερο επίπεδο περιλαμβάνει την ακριβή ενσυναίσθηση, κατανόηση σκέψεων και συναισθημάτων και το τρίτο επίπεδο την επίδειξη της που ξεπερνά το επίπεδο συνειδητότητας του πελάτη. Η θεραπευτική ενσυναίσθηση περιλαμβάνει το δεύτερο και το τρίτο επίπεδο.
Εμπόδια στην ενσυναίσθηση αποτελούν οι θεωρίες του θεραπευτή, όπως έχει επισημάνει ο Campbell Purton. Προσωπικές (λανθάνουσες) ή επιστημονικά τεκμηριωμένες, οι θεωρίες μας δεν βοηθούν στο ενσυναισθητικό κοίταγμα στον κόσμο των φαινομένων του άλλου. Ακόμα και όταν οι θεωρίες δεν έχουν τη χροιά της ερμηνείας αλλά απλώς μιας υπόθεσης, είναι ξένες προς αυτήν.
Εσφαλμένο αίσθημα ενσυναίσθησης γεννούν και οι «κοινές» εμπειρίες. Η ψευδαίσθηση του «ξέρω πώς νιώθεις» απορρέει από την τάση αντικειμενικής κρίσης των εμπειριών. Για την προσωποκεντρική θεωρία είναι ξένο ό,τι είναι αντικειμενικό. Οι εμπειρίες δεν κρίνονται από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους αλλά από το χρώμα, τον χώρο και το αίσθημα που ο καθένας τους προσδίδει εσωτερικά. Αυτή η υποκειμενικότητα του βιώματος λοιπόν μας αποτρέπει από το να βάζουμε σε εξίσωση εμπειρίες που κατά τα άλλα μοιάζουν ίδιες.
Ένα ακόμα εμπόδιο είναι οι προσδοκίες του θεραπευτή. Εδώ μπορούν να ενταχθούν οι φόβοι του, οι ανάγκες του, η απαίτηση προόδου, η αγωνία καλού κλεισίματος και θετικής έκβασης. Αυτά όλα έχουν το «μικρόβιο» του αντικειμενικού. Η πραγματική ενσυναίσθηση όμως, δηλαδή, η απέκδυση κάθε αντικειμενικότητας και η προσπάθεια εισέλευσης στην υποκειμενικότητα του άλλου μας επιτρέπει αλλά και μας επιβάλει να απαλλαχθούμε από τις θετικοφανείς προσδοκίες μας και είναι μεγάλη ελευθερία για τη σχέση να μην περιμένει κανείς χειροπιαστές αποδείξεις αλλαγής.
Η ενσυναίσθηση κατευθύνεται προς όλα τα μέρη της προσωπικότητας του άλλου, όχι μόνο σε αυτό που ακούγεται πιο δυνατά. Τιμούμε μέσα στη σχέση και το μικρό, την παραμικρή δυσανασχέτηση, τα «αλλά» και τα «μάλλον» του πελάτη. Ακούμε και τη φωνή που όρισε ως παράλογη ή ανώριμη, καθρεπτίζουμε και τις ανάγκες που «όρισε» ως μικρές ή άχρηστες, είμαστε ενσυναισθητικοί με την πλευρά του που ο ίδιος πολλές φορές υποβιβάζει. Η ενσυναίσθηση φωτίζει χωρίς να αφήνει σκοτεινές κηλίδες.
Στην καθημερινότητα μας έχουμε την τάση να λέμε μπράβο, και γενικά να δίνουμε θετική ενίσχυση. Κινούμαστε συχνά, με πυξίδα το αντικειμενικό καλό και «φυσάμε» και εμείς προς τα εκεί ώστε το καράβι του άλλου να ενισχυθεί στην πορεία του. Κάθε είδους ενίσχυσης όμως κάνει ξεκάθαρη την απουσία της ενσυναίσθησης. Η ενίσχυση, ακόμα και θετική, είναι κριτική, είναι μια κίνηση που δεν κινείται από τη θέληση του να βιώσω ό,τι βιώνει. Ακόμα και αν οι προσδοκίες και οι στόχοι του θεραπευόμενου μας δίνουν τη δυνατότητα να τον ενισχύσουμε στην υποκειμενικά επιλεγμένη πορεία του, δεν το κάνουμε γιατί αυτό κλείνει και δεν ανοίγει τους διαύλους επικοινωνίας. Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν άνδρα που από μόνος του προσπαθεί και τελικά καταφέρνει να κόψει το τσιγάρο. Αυτή η «πρόοδος» συνήθως φέρνει πολλές ενισχυτικές κουβέντες από τους γύρω του. Ο προσωποκεντρικός θεραπευτής όμως ενώ θα καθρεφτίσει τη χαρά, την υπερηφάνεια και τα θετικά συναισθήματα του άνδρα γι’ αυτήν του την επιτυχία, δεν θα του πει ποτέ «μπράβο» ή «τα κατάφερες!». Άλλωστε οι θετικές ενισχύσεις επιδρούν αποθαρρυντικά στη μελλοντική διάθεση ανοίγματος σε περίπτωση παλινδρόμησης.
Πάντα παραβλέπουμε αυτό που δεν μπορούμε να θίξουμε. Οι απόψεις μας για το πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος μας αποτρέπουν από την εμπλοκή με κάτι που κρίνουμε ότι απέχει «έτη φωτός» από τον τρόπο που βλέπουμε εμείς τα πράματα. Ένα παράδειγμα είναι το «δεν μιλάω με χρυσαυγήτες, αυτοί οι άνθρωποι δεν νιώθουν». Στη θεραπεία ακούμε και τις πιο ξένες σε εμάς φωνές του άλλου, το αν σχηματίζουμε φράχτες προς αυτές είναι ένα θέμα δικό μας, που καλό θα ήταν να το δούμε με τον επόπτη μας.
Πιθανό είναι επίσης να παραβλέψουμε κάτι το οποίο ξυπνάει τα δικά μας ηφαίστεια. Ίσως φοβούμενοι μη ταυτιστούμε με την πληγή του άλλου ή ακόμα πολλές φορές θέλοντας να προστατέψουμε τις δικές μας πληγές από τον άλλο απομακρυνόμαστε. Οι εμπειρίες μας, όπως είπαμε και πιο πάνω, σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδιες με του άλλου. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν ταιριάζουν κάποιες πλευρές τους με εμπειρίες άλλων. Έτσι υπάρχουν πολλές πλευρές της παιδικής μας ηλικίας, της συζυγικής μας ζωής, των σεξουαλικών μας αναγκών και των προκαταλήψεων μας που πιθανόν θα «τριφτούν» με τις εμπειρίες του πελάτη. Αυτό το τρίψιμο γεννάει πόνο και η εύκολη λύση στον πόνο λέγεται φυγή. Οι ακουμπισμένες λοιπόν πληγές μας από τον πελάτη χρειάζονται συν τοις άλλοις και φροντίδα στη δική μας προσωπική θεραπεία.
Μαυροματάκης Κωνσταντίνος
Λογοθεραπευτής
Τελειόφοιτος Ψυχολογίας
Διαβάστε σχετικά άρθρα:
Η ιερή σχέση θεραπευτή-θεραπευμένου: Η εμπιστοσύνη, η ασφάλεια και οι κόκκινες γραμμές
