Και ξαφνικά από τα τσιπάκια, περάσαμε στα γκαζάκια. Επιθέσεις σε σπίτια δημοσιογράφων, μολότοφ, σφαίρες και καλάζνικοφ έξω από πολιτικά γραφεία, επεισόδια στη Βίλα Αμαλία. Κάποιοι την αποκάλεσαν βία πολιτική αλλά η εγκληματικότητα δε μπορεί να έχει μονάχα αίτια πολιτικά. Μιλάμε πια για άρση κοινωνικών αναστολών; Πώς μας επηρεάζει όλο αυτό το αρνητικό κλίμα; Έχουμε γίνει πιο επιθετικοί και μεταξύ μας; «Η κοινωνική παθολογία που εκφράζεται με τη βία είναι κολλητική σαν τη γρίπη” τονίζει η επιφανής καθηγήτρια Ψυχιατρικής Νάντια Μπεργιαννάκη – Δερμιτζάκη.
Συνέντευξη στην Άννα Δρούζα.
-Με ποιο τρόπο έχει επηρεάσει την ψυχική μας υγεία και τη συμπεριφορά μας η κρίση;
Η ελληνική κοινωνία – όπως και οι περισσότερες κοινωνίες του Δυτικού κόσμου, βρίσκεται σε μια γενικότερη κρίση εδώ και αρκετά χρόνια. Φαίνεται ότι σταδιακά έχουν καταλυθεί κάποιες ηθικές αξίες στα άτομα που απαρτίζουν τις κοινωνίες τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τον εκτροχιασμό της κοινωνικής συμπεριφοράς, της ηθικής, αλλά και γενικότερα της συναισθηματικής συμπεριφοράς.
-Αναφέρεστε προφανώς στα περιστατικά βανδαλισμών και βίας.
Όχι μόνο, αλλά εφόσον το εντοπίζετε εκεί θα ήθελα να πω ότι η συμπεριφορά βίας σε μία κοινωνία αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο και δεν είναι το αποτέλεσμα μόνο μιας αιτίας. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της μείωσης του εισοδήματος. Υπήρχαν περίοδοι τόσο στην ελληνική ιστορία, όσο και στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπου υπήρξε μεγάλη ανέχεια ή άλλες καταστροφικές καταστάσεις και δεν είχε παρατηρηθεί μεγάλη αύξηση ούτε της βίας ούτε της εγκληματικότητας. Ίσα, ίσα οι άνθρωποι είχαν την ανάγκη της κοινωνικής αλληλεγγύης, ανέπτυξαν σημαντικούς δεσμούς και προσπάθησαν να φροντίσουν ο ένας τον άλλο. Βέβαια, η φτώχεια και η οικονομική κρίση πάντοτε προκαλούσαν κοινωνικές εξεγέρσεις και ενίσχυσαν τα φαινόμενα της κοινωνικής αποδόμησης. Αυτό αποτελεί μία φυσική συνέπεια της κοινωνικής ανισσοροπίας και έχει περιγραφεί από κοινωνιολόγους, ιστορικούς και επιφανείς οικονομολόγους. Όμως, τα γεγονότα τυφλής και έντονης βίας χωρίς ιδεολογικές κατευθύνσεις, είναι τραυματικά για την κοινωνία και προκαλούν άμεσες αλλά και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις όπως άρση των αναστολών ή έκλυση των ηθών. Η σημερινή αύξηση της επιθετικότητας των Ελλήνων που παρατηρείται σε όλο το ηλικιακό φάσμα -και όχι μόνο στους νέους, φαίνεται ότι αποτελεί ένα είδος άμυνας.
-Πώς το εξηγείτε αυτό;
Ο άνθρωπος ως μόνο ισχυρό αμυντικό όπλο έχει την επιθετικότητα. Όταν λοιπόν αισθάνεται απειλημένος, όταν αισθάνεται ανασφαλής, όταν η ίδια η κοινωνία δεν του διασφαλίζει την επιβίωση αλλά αντίθετα τον εκθέτει σε απειλές και τον κάνει να πιστεύει ότι πιθανά κινδυνεύει τόσο η ίδια του η ζωή, όσο και η ζωή της οικογένειάς του απαντά με αυτόν τον αμυντικό μηχανισμό. Έτσι, όταν αισθάνεται αυτού του τύπου την ανασφάλεια τότε αναμένεται η δραματική αύξηση της φυσικής επιθετικότητα του ανθρώπου που είναι τυφλή και μπορεί να οδηγήσει σε «νύκτες κρυστάλλων», σε νύκτες του «Αγ. Βαρθολομαίου», σε νύκτες του «Δεκεμβρη στην Αθήνα» και σε άλλα τέτοια τραγικά και απάνθρωπα περιστατικά.
-Η γενικότερη ανασφάλεια μας κάνει να νιώθουμε απειλή;
Ναι, και αυξάνεται πάρα πολύ η καχυποψία του άτομου. Οι άνθρωποι δεν έχουν πλέον εμπιστοσύνη στις προθέσεις των συνανθρώπων τους. Πρώτα λοιπόν τους θεωρούν εχθρούς και μετά εξετάζουν την πιθανότητα πιο φιλικών συναισθημάτων. Αν κάποιος είναι οδηγός στους δρόμους της Αθήνας σήμερα μπορεί εύκολα να το διαπιστώσει. Άνευ λόγου και άνευ αιτίας υπάρχει η ετοιμότητα για άμεση έκφραση επιθετικότητας και οργής.
-Χθες είχα ένα περιστατικό. Ήμουν μέσα στο αυτοκίνητο και είδα μια θέση για να παρκάρω, η αλήθεια είναι λίγο απότομα. Και όταν θέλησα να μπω εξαγριώθηκε από πίσω ο οδηγός. Κατέβηκα λοιπόν και πάρα πολύ ήρεμα του λέω: «Υπάρχει λόγος να είστε τόσο θυμωμένος με αυτό; Σας ζητώ συγγνώμη που πράγματι φρέναρα λίγο απότομα». Και ο άνθρωπος αυτός που φώναζε κατάλαβε, έσκυψε πάνω στο τιμόνι και έπιασε το κεφάλι του. Άλλο ήταν το πρόβλημα…
Θα πω κάτι που θα πρέπει να μας προβληματίσει και να το λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας. Η κοινωνική παθολογία, ή αν θέλετε η έκφραση μιας κοινωνικής κατάστασης είναι πολύ κολλητική. Είναι κολλητική όπως η γρίπη, όπως όταν φταρνίζεται ο γριπιασμένος σε ένα δημόσιο χώρο και κολλάει τα άτομα γύρω του. Το ψυχολογικό κλίμα που επικρατεί σε μια κοινωνία, είναι κολλητικό. Δηλαδή όταν υπάρχουν δυσάρεστες ή καταστροφικές κοινωνικές καταστάσεις οι πολίτες μέσα σε ώρες μπορεί να αναπτύξουν συμπεριφορές οι οποίες προκαλούνται από μια μαζική ψυχολογία που ενδέχεται να πυροδοτηθεί πχ. από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σήμερα στην Ελλάδα ζούμε μια κοινωνική παθολογία που προέρχεται από τον οικονομικό και ηθικό τραυματισμό της κοινωνίας. Η σημερινή Ελλάδα αποτελεί μια τραυματισμένη κοινωνία όχι μόνο από την οικονομική κρίση και από τους υπερπληθείς οικονομικούς μετανάστες που η χώρα δεν είναι σε θέσει να αφομοιώσει, αλλά και από την γενικότερη πολιτική κατάσταση και διαφθορά. Και βέβαια και από την κακή ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης που έχει εκφυλιστεί προσπαθώντας να γίνει «δήθεν» αξιοκρατική, όπως και από την «δήθεν» «αντιαυταρχική» ανατροφή των παιδιών που κατέληξε σε μία ασύστολη παγκόσμια πρωτιά παραδείγματος υπερπροστασίας. Για όλα αυτά ευθυνόμαστε εμείς οι παλαιότεροι, οι γενιές του 68, του Πολυτεχνείου, και της «δήθεν» αλλαγής.
