Το Σύνδρομο του «καλού παιδιού»: Τα χαρακτηριστικά του γονέα – τιμωρού

13/12/2019
Ομάδα Σύνταξης
Παιδί

Κάποιες φορές οι γονείς λανθασμένα πιστεύουν ότι ο τρόπος για να μεγαλώσουν το παιδί τους για να γίνει καλός άνθρωπος είναι να απαγορεύσουν όλους τους «κακούς» τρόπους σκέψης και δράσης.

Γράφει η Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Εύη Μπλέρη

Χρησιμοποιούν παραδείγματα από «κακούς» ανθρώπους για να κάνουν τα παιδιά τους το αντίθετο και αυτό στο οποίο δίνουν μεγάλη σημασία είναι το «τι θα σκεφθούν οι άλλοι». Όταν τα παιδιά δεν είναι «καλά», τα τιμωρούν αυστηρά και έτσι αυτά έρχονται αντιμέτωπα με την τιμωρητικότητα των γονιών τους.

Η τιμωρητικότητα απορρέει από την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι πρέπει να τιμωρούνται αν δεν ακολουθούν τους κανόνες. Οι τιμωρητικοί άνθρωποι θυμώνουν και τιμωρούν τους άλλους συγγενείς, συνεργάτες η φίλους και φυσικά και τους ίδιους τους εαυτούς τους. όταν δεν πληρούν ορισμένες υψηλές προσδοκίες ή πρότυπα.

Πιστεύουν ότι έχουν αυστηρή ηθική και ότι με την τιμωρία θα αποδώσουν δικαιοσύνη και δυσκολεύονται πολύ να συγχωρούν τους άλλους και τους εαυτούς τους. Η τιμωρητικότητα είναι ένα από τα σχήματα στη Θεωρία Σχημάτων που ανέπτυξε ο Jeffrey E. Young για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και δημοσίευσε στο βιβλίο του «Schema therapy: A practitioner’s guide» το 2003.

Τα χαρακτηριστικά του γονέα – τιμωρού

Οι τιμωρητικοί άνθρωποι παρουσιάζουν αδυναμία στο να εξετάζουν τους εξωτερικούς παράγοντες που συνετέλεσαν στο να δημιουργηθεί μια δυσάρεστη κατάσταση γιατί δεν μπορούν να αντιληφθούν σαν λογικές κάποιες αντιδράσεις των άλλων και να εξηγήσουν αυτό που θεωρούν ως κακή συμπεριφορά ούτε να δεχτούν ότι οι άνθρωποι είναι ατελείς και κάνουν λάθη μερικές φορές.

Oι τιμωρητικοί άνθρωποι θυμώνουν εύκολα και αντιδρούν έντονα ακόμη και σε μικρά λάθη και γενικότερα σε ότι προσέλαβαν και ερμήνευσαν ως λάθος. Συνήθως έχουν και αυτοί μεγαλώσει σε οικογένειες όπου οι γονείς ήταν ιδιαίτερα αυστηροί και τα παιδί όταν έκανε λάθος έπρεπε να τιμωρηθεί για να γίνει καλό παιδί.

Όταν οι γονείς ή οι άλλοι σημαντικοί τρίτοι κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ασκούν έντονη κριτική και απαιτούν τελειότητα από τα παιδιά, αυτά μεγαλώνουν με την απειλή της σκληρής τιμωρίας και αναπτύσσουν την πεποίθηση ότι όταν κάποιος κάνει ένα λάθος πρέπει να επιβάλλεται δικαιοσύνη και να τιμωρείται.

Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν

Αυτά τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν προσλαμβάνουν τα «πρέπει» και αντιγράφουν την τιμωρητικότητα των γονιών τους και απαιτούν οι άλλοι να κάνουν πάντα το σωστό. Τα αυστηρά και ανελαστικά πρότυπα και τα «πρέπει» με τα οποία μεγάλωσαν οι ίδιοι οι γονείς τους, κάνουν να θέλουν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους με τον ίδιο τρόπο για να γίνουν «καλά παιδιά».

Οπότε αυτή η παιδική θεωρία της προσωπικότητας ότι οι άνθρωποι είναι είτε «καλοί» είτε «κακοί» συνεχίζεται στη ζωή των ενηλίκων οι οποίοι εξακολουθούν να σκέφτονται και να ενεργούν όπως όταν ήταν παιδιά. Τα «καλά παιδιά» στις σχέσεις τους δίνουν πολλές ενδείξεις για το πόσο καλοί άνθρωποι είναι, δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους, χαμογελούν όταν είναι αναστατωμένοι ή θυμωμένοι και δεν το παραδέχονται αν τους το επισημάνεις.

Επίσης, δίνουν στους άλλους οδηγίες για το τι θα πρέπει να κάνουν, προειδοποιούν τους άλλους για τους κακούς ανθρώπους, επισημάνουν τα λάθη των άλλων για το «καλό» τους, πιστεύουν ότι οι προσπάθειές τους να βοηθήσουν τους άλλους είναι εντελώς ανιδιοτελείς, δεν εκφράζουν άμεσα κριτική και δεν μπορούν να δεχτούν κομπλιμέντα και ότι είναι καλοί σε κάτι.

Και είναι συναισθηματικά εύθραυστοι

Μπορεί να αποβούν επιβλαβείς για τους άλλους, ενώ πιστεύουν πραγματικά ότι το κάνουν για το «καλό» τους. Τα «καλά παιδιά» γίνονται συναισθηματικά κακοποιητικά όταν οι άλλοι δεν πουν ή δεν κάνουν αυτά που περιμένουν και θέλουν να γίνει. Εάν κάποιος αντιδράσει αρνητικά σε αυτό που πιστεύουν ότι είναι το «κάλο» του και απορρίψει τον τρόπο με τον οποίο συγκαλυμμένα προσπαθούν να ελέγξουν τι σκέπτεται, τι νοιώθει και τι πράττει, τότε θα να τον τιμωρήσουν.

Επίσης ποτέ δεν κρίνουν τις προθέσεις και τις πράξεις τους από το αποτέλεσμα τους και το πώς αυτές επηρεάζουν τους άλλους. Έχουν μάθει την… τέχνη του να είναι συναισθηματικά εύθραυστοι. Ανεξάρτητα από το πόσο προσεκτικά μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να βρει ένα τρόπο να τους κάνει να ακούσουν, αυτοί θα αναστατωθούν και θα τον κάνουν να νοιώσει ένοχος για την αναστάτωση που τους προκάλεσε.

Στις δυσκολίες όταν στριμώχνονται έχουν την τάση της σύγκρισης με τους άλλους και τονίζουν ότι και οι άλλοι κάνουν αυτά που δεν πρέπει να κάνουν και είναι χειρότεροι. Πιστεύουν ότι όποιος τους αγαπάει δεν πρέπει να έρχεται σε αντιπαράθεση μαζί τους, γιατί όπως αναφέρθηκε παραμένουν στο συναισθηματικό επίπεδο ενός παιδιού για όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Είναι θύματα ή θύτες;

Αρχικά κατηγορούν τους άλλους για τα δεινά που τους προκάλεσαν και μετά τους συγχωρούν για τον πόνο που τους προκάλεσαν. Αν τα «καλά παιδιά» αντιμετωπιστούν σαν θύματα θα θυματοποιηθούν ακόμη περισσότερο, δεδομένου ότι μπορούν να χειριστούν πολύ καλά το ρόλο του θύματος. Κάθε θύμα χρειάζεται ένα θύτη για να γίνει μετά και αυτό θύτης, αυτό είναι το μοντέλο συμπεριφοράς τους. Όπως και κάθε παιδί δεν έχουν σχεδόν καμία ικανότητα αυτοπαρατήρησης, συνειδητής επιλογής σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς.

Ένα άτομο που ανατράφηκε για να είναι «καλό παιδί» γίνεται συναισθηματικά δυσλειτουργικό όταν βρεθεί εκτός του δομημένου περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε, δεν μαθαίνει από την εμπειρία, καταστέλλει σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα του και της προσωπικότητας του και σίγουρα δεν είναι το άτομο που θα ήθελαν οι άλλοι να είναι υπεύθυνο για κάτι σημαντικό.

Τα «καλά παιδιά» είναι καλά. γιατί κάνουν ότι αναμένεται από αυτά και αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα τους. Η κρυμμένη θλίψη και οι μελλοντικές δυσκολίες του «καλού παιδιού» ξεκινούν από την εσωτερική ανάγκη του για υπερβολική συμμόρφωση γιατί είναι «καλό» επειδή δεν έχει άλλη επιλογή και η καλοσύνη του είναι μια αναγκαιότητα και όχι μια επιλογή.

Τα «καλά παιδιά» ως ενήλικες

Κάποια «καλά παιδιά» ενδέχεται να έγιναν έτσι λόγω ενός αδιάφορου γονέα που ήταν πάντα πολύ απασχολημένος και το παιδί με το να είναι «καλό», ήλπιζε να κερδίσει λίγο το ενδιαφέρον του. Επίσης μπορεί να γίνουν έτσι λόγω ενός ψυχικά διαταραγμένου γονέα με έναν βίαιο θυμό τον οποίο έπρεπε να καταπραΰνουν γιατί γινόταν πολύ τρομακτικός σε οποιοδήποτε λιγότερο από τέλεια συμπεριφορά τους.

Αλλά αυτή η καταστολή των πιο προκλητικών συναισθημάτων, αν και έχει σαν αποτέλεσμα τη βραχυπρόθεσμη υπακοή που είναι επιθυμητή και ευχάριστη, δημιουργεί μια τεράστια δυσκολία στην μετέπειτα ζωή. Τα πρόβλημα των «καλών παιδιών» είναι ότι έχουν χάσει ένα σημαντικό προνόμιο που αναγνωρίζεται στο υγιές παιδί, ότι είναι σε θέση να επιδείξει ζήλια, απληστία, εγωισμό και άλλες κακές πλευρές που όμως είναι ανθρώπινες και παρόλα αυτά να είναι αποδεχτό και αγαπητό.

Τα «καλά παιδιά» πολλές φορές μπορεί επίσης να έχουν ιδιαίτερα προβλήματα γύρω από το σεξ γιατί σαν παιδιά, λάμβαναν επαίνους επειδή είναι αγνά και αθώα. Καθώς γίνονται ενήλικες, όμως, ανακαλύπτουν το σεξ το οποίο μπορεί να φαίνεται συναρπαστικό η αηδιαστικό. Αλλά αυτό μπορεί να είναι ριζικά σε αντίθεση με την εικόνα που πιστεύουν ότι επιτρέπεται και πρέπει να έχουν και για το λόγο αυτό μπορεί να αρνηθούν τις επιθυμίες τους η να ενδώσουν σε αυτές με δυσανάλογο τρόπο ο οποίος είναι καταστροφικός σε άλλα κομμάτια της ζωής τους και τους αφήνει αηδιασμένους και φοβισμένους.

Η επιθυμία να είναι κάποιος «καλός»

Στον εργασιακό τους χώρο, τα «καλά παιδιά» επίσης έχουν προβλήματα. Ως παιδιά έχουν μάθει να ,ακολουθούν κανόνες όπως «Μην δημιουργείτε προβλήματα και φροντίζετε να μην ενοχλείτε κανέναν». Αλλά σχεδόν όλα όσα είναι ενδιαφέροντα και αξίζει να γίνουν ή είναι σημαντικά έρχονται σε αντίθεση με κάποιους. Μια λαμπρή ιδέα θα απογοητεύει πάντα ορισμένους ανθρώπους μα αξίζει πολύ να την υλοποιήσουμε. Το «καλό παιδί»καταδικάζεται σε μετριότητα στην καριέρα του εξαιτίας της προσπάθειας του να ικανοποιεί τους άλλους.

Η ωριμότητα στον άνθρωπο συνεπάγεται τη συμφιλίωση του με την πολυπλοκότητα του και τη φιλοδοξία του, καθώς και την αποδοχή ότι δεν γίνεται όλα όσα μας κάνουν ευτυχισμένους να ευχαριστούν και όλους τους άλλους ώστε να μας επαινούν και να είμαστε «καλοί». Όμως, είναι σημαντικό να κυνηγήσουμε τα όνειρα και τις επιθυμίες μας και να τα πραγματοποιήσουμε είτε έτσι είτε αλλιώς.

Η επιθυμία να είναι κάποιος «καλός», είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα στον κόσμο, αλλά για να έχουμε μια πραγματικά καλή ζωή, μπορεί μερικές φορές να χρειαστεί να είμαστε «κακοί» σε αντίθεση με τα πρότυπα του «καλού παιδιού». Τα «καλά παιδιά» είναι ειδικοί στην ικανοποίηση των προσδοκιών των άλλων, αλλά οι πραγματικές σκέψεις και τα συναισθήματα τους παραμένουν θαμμένα, για αυτό και παρουσιάζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, πικρία, και έντονες και ξαφνικές εκρήξεις με ασήμαντες αφορμές και εκδηλώνουν ακραία τιμωρητικότητα.

Η βοήθεια του θεραπευτή

Έχουν δεχτεί την τιμωρητικότητα για να γίνουν «καλά παιδιά» με αποτέλεσμα να γίνονται τιμωρητικοί και οι ίδιοι. Οι άνθρωποι γενικά αποφεύγουν να έχουν στον περίγυρο τους τιμωρητικούς ανθρώπους και στις περισσότερες περιπτώσεις απομακρύνονται όταν βιώσουν εκδήλωση τιμωρητικότητας και μάλιστα με ασήμαντες αιτίες. Η τιμωρία είναι ένας αρκετά κακός τρόπος να αλλάξεις τη συμπεριφορά τις περισσότερες φορές, γιατί δεν κάνει τους ανθρώπους να επανεξετάσουν τις πράξεις για τις οποίες τιμωρήθηκαν, και τους ενθαρρύνει να βρουν τρόπους να αποφύγουν την τιμωρία στο μέλλον ή απλώς δημιουργεί θυμό και δυσαρέσκεια.

Η συγχώρεση και η συζήτηση αντί της τιμωρίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τους γονείς γιατί η υπερβολική τιμωρία τείνει να δημιουργεί παιδιά που είναι και αυτά τιμωρητικά. Βέβαια η τιμωρία δεν αποκλείεται, αλλά είναι σημαντικό να περιοριστεί σε περιπτώσεις που υπάρχουν πραγματικά κακές προθέσεις και κακές ενέργειες.

Όταν τα παιδιά είναι μικρά τα σημάδια της υπερβολικής ευγένειας και υπακοής, θα πρέπει να εντοπίζονται έγκαιρα από σωστά καταρτισμένους εκπαιδευτικούς και από τους ίδιους τους γονείς και να αντιμετωπίζονται με τη βοήθεια ειδικού. Οι ενήλικες που στην παιδική τους ηλικία δέχθηκαν τιμωρητικότητα και έχουν το σύνδρομο του «καλού παιδιού», είναι σημαντικό να το διαχειριστούν με τη βοήθεια ενός εξειδικευμένου θεραπευτή.

Εύη Μπλέρη
Ψυχοθεραπεία – Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας
Κλινική ύπνωση
psychotherapycbt.simplesite.com