Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Οι 8 πιο συνηθισμένοι καταναγκασμοί – Τους ξέρεις;

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) ή Μανιοπαρορμητική Διαταραχή (Obsessive – compulsive disorder – OCD) περιλαμβάνεται στην ομάδα των αγχωδών διαταραχών που ανήκουν στην ομάδα των νευρώσεων.

Γράφει η Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Εύη Μπλέρη

Η ΙΨΔ χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτες, ενοχλητικές σκέψεις, πεποιθήσεις και ιδέες, αρνητικά συναισθήματα όπως η ενοχή και το άγχος, επαναλαμβανόμενες και τελετουργικές ενέργειες ή συμπεριφορές. Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας στην ΙΨΔ είναι η τελειομανία, η υψηλή αίσθηση της ηθικής και το υψηλό αίσθημα ευθύνης.

Τα άτομα που έχουν ΙΨΔ παρουσιάζουν εμμονές και καταναγκασμούς. Έχουν επίμονες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, ιδέες νοητικές εικόνες και πεποιθήσεις που συχνά προκαλούν ανησυχία και σημαντική συναισθηματική δυσφορία ή δυσλειτουργία καθώς οι ιδεοληπτικές σκέψεις.

Τα άτομα με ΙΨΔ δεν μπορούν να ελέγξουν τις εμμονές τους

Ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να διαχειριστούν και να ξεπεράσουν μια σκέψη ή πεποίθηση που τους αναστατώνει τα άτομα με ΙΨΔ δεν μπορούν να ελέγξουν τις εμμονές τους, όπως

τον φόβο μόλυνσης, μικροβίων ή βρωμιάς,
τον φόβο μήπως ξεχάσουν κάτι όπως να σβήσουν τη σόμπα,
τις ανεπιθύμητες σκέψεις για επιθετικές συμπεριφορές,
τις υπερβολικές πεποιθήσεις σχετικά με τη σημασία της τελειότητας (τελειομανία), της συμμετρίας,
το υψηλό αίσθημα ευθύνης,
τις υπερβολικές πεποιθήσεις για την ηθική ή/και τη θρησκεία και
τις υπερβολικές δεισιδαιμονικές πεποιθήσεις.

Οι καταναγκασμοί είναι συμπεριφορές ή τελετουργίες κατά βάση παράλογες, που γίνονται σε μια προσπάθεια να μειωθεί το άγχος και η αγωνία που προκαλούνται από εμμονές, όπως ο φόβος για τη βρωμιά και τα μικρόβια, που οδηγεί συχνά σε καταναγκαστικό και επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών.

Αυτοί είναι οι πιο συνηθισμένοι καταναγκασμοί

Οι καταναγκασμοί μπορούν να περιλαμβάνουν νοητικές συμπεριφορές όπως το άτομο να επαναλαμβάνει μια λέξη πχ δέκα φορές μέσα στο μυαλό του, ή φυσικές συμπεριφορές όπως να χτυπά ένα τραπέζι δέκα φορές. Οι πιο συνηθισμένοι καταναγκασμοί είναι:

η μέτρηση,
οι επαναλαμβανόμενες λέξεις ή χτυπήματα,
οι πολλαπλοί έλεγχοι πραγμάτων όπως κλειδαριές πόρτας, διακόπτες φωτισμού κλπ,
ο υπερβολικός καθαρισμός και πλύσιμο (πχ. χεριών),
η τακτοποίηση αντικειμένων με συγκεκριμένο τρόπο ή η τοποθέτηση των πραγμάτων με μια συγκεκριμένη σειρά,
η διατήρηση αντικειμένων που πρέπει να πεταχτούν, όπως παλιές εφημερίδες ή άδεια δοχεία,
η διατήρηση συγκεκριμένης ρουτίνας ή τελετουργίας και
η επανειλημμένη επικοινωνία με την οικογένεια και τους φίλους για να επιβεβαιωθεί η ασφάλεια και η υγεία τους.

Οι εμμονές και οι καταναγκασμοί είναι πολύ δυσάρεστοι ιδιαίτερα μάλιστα όταν αναπτύσσουν τελετουργίες που διαρκούν σχεδόν όλες τις ώρες της ημέρα, κάθε μέρα. Στην περίπτωση αυτή, τα συμπτώματα θεωρούνται σοβαρά επειδή έχουν τη δύναμη να επηρεάζουν τις περισσότερες πτυχές της ζωής του ατόμου και συχνά παρεμποδίζουν τις σχέσεις, την εργασία και τις σπουδές του.

Τι γίνεται όταν ο ένας γονέας έχει ΙΨΔ;

Στις οικογένειες που υπάρχει γονέας με ΙΨΔ επικρατεί μια αίσθηση ότι αυτή η οικογένεια υπερέχει και κάνει πράγματα καλύτερα από τις άλλες όπως σωστό καθαρισμό και αποστειρωμένα ρούχα. Όμως, αυτές οι υπερβολικές τελετουργίες στην οικογένεια έχουν σαν αποτέλεσμα τα παιδιά να μην μπορούν να συμβαδίσουν με τις προσδοκίες του γονέα με ΙΨΔ και να αισθάνονται ηττημένα και αποκομμένα.

Στην ΙΨΔ υπάρχει δυσλειτουργική η επικοινωνία ανάμεσα σε μέρη του εγκεφάλου όπου διαβιβάζονται και μεταφράζονται οι πληροφορίες σε σκέψεις και ενέργειες , όπως ο κογχομετωπιαίος φλοιός, ο κερκοφόρος πυρήνας, η έλικα του προσαγωγίου, και τα βασικά γάγγλια, με αποτέλεσμα να διαβιβάζονται ακατάλληλες πληροφορίες και το άτομο να πνίγεται μέσα στις σκέψεις και τις πράξεις του.

Στο κογχομετωπιαίο φλοιό ενώ ένα κανονικό μυαλό παίρνει αποφάσεις και κάνει εκτιμήσεις για ανταμοιβή και τιμωρία, στην ΙΔΨ βρίσκει λάθη εκεί που δεν υπάρχουν και στέλνει σήμα ανησυχίας. Στον κερκοφόρο πυρήνα ενώ ένα κανονικό μυαλό επεξεργάζεται την πληροφορία και φιλτράρει τις δυσάρεστες σκέψεις στην ΙΨΔ αποτυχαίνει να φιλτράρει τις αγχώδεις σκέψεις.

Στην έλικα του προσαγωγίου ενώ ένα κανονικό μυαλό προσθέτει συναισθηματική απόκριση στις σκέψεις στη ΙΔΨ προσθέτει συναισθήματα όπως αηδία και ενοχή στις αγχώδης σκέψεις. Στα βασικά γάγγλια ενώ ένα κανονικό μυαλό ελέγχει τις κινήσεις, τη σκέψη και την κρίση στην ΙΔΨ προκαλεί αντανακλαστικές και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές.

Ποια είναι τα αίτια της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής;

Όσον αφορά στα αίτια της ΙΨΔ, πολλές φορές δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια μόνο αιτία, αλλά είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ πολλών διαφορετικών παραγόντων, όπως γενετικοί παράγοντες όταν υπάρχει μέλος της οικογένειας με ΙΨΔ, και ψυχολογικοί παράγοντες, δεδομένου ότι αν υπάρχει και κάποια άλλη ψυχική ασθένεια, όπως αγχώδης διαταραχή ή κατάθλιψη.

Υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτυχθεί η ΙΨΔ, επίσης με ασθένειες στη παιδική ηλικίας όπως η αντίδραση του σώματος σε μια λοίμωξη από στρεπτόκοκκο που μπορεί να προκαλέσει την αιφνίδια ανάπτυξη της ΙΨΔ.

Επίσης, οι τραυματισμοί του εγκεφάλου μπορούν να ενεργοποιήσουν τα συμπτώματα της ΙΨΔ, καθώς επίσης και όγκοι του εγκεφάλου και επιπλέον ορισμένοι ιοί. Τα τελευταία χρόνια επιστημονικές έρευνες έδειξαν ότι ένα γονίδιο που προκαλεί ορισμένες νεφρικές διαταραχές προκαλεί επίσης, συμπτώματα της ΙΔΨ.

Μπορεί να συνυπάρχει και με άλλη διαταραχή;

Μια πολύ ιδιαίτερη και δύσκολη κατάσταση είναι όταν μαζί με την ΙΨΔ υπάρχει συνοσηρότητα με τη Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (ΝΔΠ), τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι μια υπερδιογκωμένη εικόνα εαυτού και ένα μη ρεαλιστικό αίσθημα μεγαλείου, προσωπικής υπεροχής και αξίας που δεν στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα και πίσω από αυτό κρύβονται η μοναξιά, η κατάθλιψη και μια αίσθηση αναξιότητας. Αυτά πυροδοτούνται όταν η αίσθηση μεγαλείου και προσωπικής υπεροχής δεν επιβεβαιώνονται από τους άλλους. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που τα άτομα με ΝΔΠ είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην οποιαδήποτε κριτική.

Μπορεί να κάνουν τα πάντα για να πάρουν από τους άλλους παραδοχή και επιβράβευση που τους είναι αναγκαία για την εύθραυστη και αδύναμη εικόνα του εαυτού τους. Η ευθραυστότητά τους είναι τόσο μεγάλη που μπορεί να νιώσουν προσβολή, απαξίωση και απόρριψη ακόμα και από την παραμικρή πράξη ή αντιμετώπιση των γύρω τους η οποία δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα του μοναδικού ατόμου που θεωρούν ότι είναι.

Διαφορές μεταξύ ΙΨΔ και ΙΨΔ με ΝΔΠ

Όπως αναφέρθηκε στην ΙΨΔ το κίνητρο για τις αποκλίνουσες συμπεριφορές είναι η αντιμετώπιση της απώλειας του ελέγχου για τη διευκόλυνση του άγχους, όμως όταν συνυπάρχει και ΝΔΠ, τα άτομα προβάλλουν τις συμπεριφορές της ΙΨΔ σαν απόδειξη της ανωτερότητας τους. Θεωρούν αυτές αποδεικνύουν την αξία τους και την επιθυμία τους για δύναμη, επιτυχία, ομορφιά ή ιδανική αγάπη.

Στην ΙΨΔ ο ασθενής δεν περιμένει ότι οι συμπεριφορές της ΙΨΔ θα κερδίσουν τον θαυμασμό των άλλων. Αντίθετα, όταν υπάρχει και ΝΔΠ, περιμένει με τις συμπεριφορές αυτές να κερδίσει τον θαυμασμό και τον έπαινο των άλλων. Ενώ στην ΙΨΔ τα άτομα γνωρίζουν ότι οι συμπεριφορές τους τα απομονώνουν και δεν τους αρέσει να θεωρούνται διαφορετικά, όταν υπάρχει και ΝΔΠ θεωρούν αυτές τις συμπεριφορές έναν τρόπο περαιτέρω διάκρισης από τους πολλούς που τους τοποθετούν σε ξεχωριστή θέση.

Ενώ στην ΙΨΔ ο ασθενής αισθάνεται άσχημα για το πώς η συμπεριφορά της ΙΨΔ επηρεάζει τους άλλους όταν υπάρχει και ΝΔΠ δεν έχει καμία ανησυχία ή ενσυναίσθηση για το πώς αυτή η συμπεριφορά επηρεάζει αρνητικά τους άλλους.

Στην ΙΨΔ τα άτομα ζητούν συμμόρφωση από τους άλλους στις συμπεριφορές της διαταραχής για να διευκολύνουν το άγχος τους και νοιώθουν άσχημα όταν βλέπουν τις αρνητικές επιπτώσεις στους άλλους , ενώ αντίθετα όταν υπάρχει και ΝΔΠ ζητούν την άμεση συμμόρφωση των άλλων ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις τους ή τον αντίκτυπο που έχουν οι συμπεριφορές τους επάνω τους.

Στην ΙΨΔ ο ασθενής επωφελείται από τη συμμόρφωση με των άλλων με τις συμπεριφορές της ΙΨΔ για να δικαιολογήσει τη συνέχιση αυτών των συμπεριφορών, μα όταν υπάρχει και ΝΔΠ εκλαμβάνει και προβάλλει την έλλειψη τέτοιων συμπεριφορών στους άλλους σαν ένδειξη δικής του τελειότητας

Ενώ στην ΙΨΔ το άτομο ζηλεύει όσους δεν έχουν τις συμπεριφορές της ΙΨΔ, όταν υπάρχει και ΝΔΠ πιστεύει ότι οι άλλοι ζηλεύουν τις συμπεριφορές της ΙΨΔ. Τα άτομα με ΙΨΔ μπορεί να είναι περήφανα για τις ήπιες συμπεριφορές της ΙΨΔ, όμως ντρέπονται για τις πιο σοβαρές, αντίθετα όταν υπάρχει και ΝΔΠ τα άτομα παρουσιάζουν αλαζονεία και είναι περήφανα και επαινούν τον εαυτό τους για τις συμπεριφορές της ΙΨΔ και συχνά ενθαρρύνουν τους άλλους να γίνουν σαν αυτούς.

Υπάρχει θεραπεία;

Πολλοί άνθρωποι με ΙΨΔ αναγνωρίζουν ότι οι εμμονές και οι καταναγκασμοί τους είναι αδικαιολόγητοι και δεν βοηθούν, αλλά δεν είναι σε θέση να ελέγξουν την κατάσταση τους και αναζητούν θεραπεία. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει συνδυασμό φαρμάκων και ψυχοθεραπείας, με βάση τις συγκεκριμένες ανάγκες και τα συμπτώματα του ασθενούς.

Τα φάρμακα είναι τα αντικαταθλιπτικά, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI’s) που βοηθούν στην αποκατάσταση της δυσλειτουργικής επικοινωνίας μεταξύ των μερών του εγκεφάλου αυξάνοντας την ποσότητα της σεροτονίνης σε αυτά τα μέρη του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η επεξεργασία πληροφοριών.

Τα αντικαταθλιπτικά μπορούν συνήθως να προκαλέσουν μείωση κατά 40 – 60% των συμπτωμάτων της ΙΨΔ. Όμως οι ασθενείς θα πρέπει να παίρνουν τα φάρμακά τους και να μην τα σταματούν όταν τα συμπτώματά τους δείχνουν να βελτιώνονται.

Βοηθά και η CBT

Μια από τις πιο αποτελεσματικές ψυχοθεραπευτικές μεθόδους για την ΙΨΔ είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία επικεντρώνεται στον εντοπισμό αποκλινόντων σκέψεων, συναισθημάτων, πεποιθήσεων και συμπεριφορών και στη συνέχεια την αντικατάστασή τους με πιο λειτουργικές.

Η CBT επίσης, εκθέτει τους ασθενείς στις καταστάσεις που φοβούνται και τους βοηθά να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, και να αντιμετωπίσουν τις εμμονές τους και να διαχειριστούν τον καταναγκασμό και συνήθως έχει σαν αποτέλεσμα μείωση κατά 60-80% των συμπτωμάτων της ΙΨΔ.

Στην περίπτωση που εκτός από την ΙΨΔ υπάρχει συνοσηρότητα με ΝΔΠ, τότε τα πράγματα αλλάζουν σημαντικά στη θεραπεία και τη διαχείριση της ΙΨΔ, γιατί ενώ στην ΙΨΔ ο πάσχων συχνά θέλει να αλλάξει τη συμπεριφορά όταν υπάρχει και ΝΔΠ το άτομο δεν είναι πιθανό να αλλάξει τη συμπεριφορά του, αυτό που μπορεί να γίνει είναι να καθοδηγηθεί έτσι ώστε να μην συμπεριφέρεται και να μην επιβάλλεται με καταστροφικό τρόπο στους άλλους.