Μία από τις μεγαλύτερες και δυσοίωνες επιπτώσεις των κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών γεγονότων που συμβαίνουν στην εποχή μας θεωρείται η όξυνση των ψυχικών ασθενειών παγκοσμίως. Όλο και συχνότερα ακούμε γύρω μας για τις ψυχικές ασθένειες, έχοντας ή μη ανθρώπους κοντά μας που αντιμετωπίζουν μία ψυχική διαταραχή.
Γράφει η Κοινωνική Λειτουργός Ελένη Παπανδρέου
Οι ψυχικές ασθένειες αποτελούν ένα πρόβλημα υγείας το οποίο επηρεάζει σημαντικά το πώς ένα άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και γενικότερα συμπεριφέρεται και συναναστρέφεται με τους ανθρώπους γύρω του. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές, νευρολογικές και συμπεριφορικές διαταραχές αγγίζουν τα εκατοντάδες εκατομμύρια. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα υγείας έως το έτος 2020.
Οι ψυχικές διαταραχές χωρίζονται σε 4 κατηγορίες οι οποίες είναι οι νευρώσεις, οι ψυχώσεις, οι διαταραχές αγωγής και οι νοητικές ανεπάρκειες. Μερικά από τα κύρια είδη ψυχικών παθήσεων είναι η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή, η σχιζοφρένεια, η διαταραχή διπολικής διάθεσης, οι διαταραχές της προσωπικότητας και οι διατροφικές διαταραχές. Οι πιο κοινές ψυχικές παθήσεις, ωστόσο, έχουν αποδειχτεί πως είναι οι αγχώδεις και οι καταθλιπτικές διαταραχές.
Τι αντίκτυπο έχουν, όμως, στην κοινωνία;
Κάθε νόσος στη ζωή των ανθρώπων μπορεί να συνοδεύεται από ένα στίγμα στην κοινωνία, ιδίως όταν εμφανίζουν υψηλή μεταδοτικότητα ή συνδέονται με συνήθειες που δεν θεωρούνται κοινωνικά αποδεκτές.
Η λέξη «στίγμα» στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται με τη σημασία ως ανεξίτηλο σημάδι ή κηλίδα, ενώ μεταφορικά το στίγμα χρησιμοποιείται με κακή φήμη και με ένα χαρακτηρισμό ιδιαίτερα μειωτικό για κάποιον, από το οποίο είναι δύσκολο να απαλλαγεί. Επιπροσθέτως, το στίγμα θεωρείται ως μία δυσφημιστική ιδιότητα που δεν βοηθά το άτομο να διατηρήσει τη κοινωνική αποδοχή που του αρμόζει. Η έλλειψη γνώσεων και ενημέρωσης μιας νόσου οφείλονται κυρίως για τη διαιώνιση του στιγματισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Πώς η ψυχική ασθένεια συνδέεται με στερεότυπα και προκαταλήψεις
Ως επί το πλείστον, και οι ψυχικές ασθένειες συνοδεύονται συχνά από το φαινόμενο του στίγματος, εξαιτίας των ‘’μύθων’’ και των προκαταλήψεων που επικρατούν κατά των ατόμων που πάσχουν από αυτές. Ακόμα και στην εποχή μας, το στίγμα συνδέεται αλληλένδετα με στερεότυπα, προκαταλήψεις και διακρίσεις και χαράζεται ανεξίτηλα στην ταυτότητα του ατόμου με ψυχική ασθένεια. Με πιο απλά λόγια, θα λέγαμε πως οι άνθρωποι συνήθως γελοιοποιούν, περιθωριοποιούν και συχνά αποδίδουν ένα τίτλο σε κάθε τι το οποίο φοβούνται. Αυτό συμβαίνει καθώς αισθάνονται πως απειλείται η συνοχή και η ομαλοποίηση της κοινωνίας.
Ο φόβος που κάνει τους ανθρώπους να σιωπούν
Εν αντιθέσει, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα ψυχικής φύσεως συχνά τρομοκρατούνται στην ιδέα πως έχουν ένα ΄΄ψυχολογικό πρόβλημα΄΄, ανησυχούν για το πώς θα αντιμετωπίσουν την κοινωνία και θα αντιμετωπιστούν από αυτήν και πολλές φορές μάλιστα οδηγούνται στο αποτέλεσμα να αποσιωπούν. Επιπροσθέτως, σε πολλές περιπτώσεις αποφεύγουν να γνωστοποιήσουν και να συζητήσουν το ‘’πρόβλημα΄΄ τους με το συγγενικό, κοινωνικό ή ακόμα και εργασιακό τους περιβάλλον, φοβούμενοι την απόρριψη.
Αυτό έχει ως συνέπεια, να αποστασιοποιούνται και ακόμα περισσότερο να αποφεύγουν να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού, καθώς θεωρούν πως αυτό θα επισημοποιήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης του. Η κοινωνική περιθωριοποίηση και η δυσκολία ένταξης σε κοινωνικές ομάδες τείνουν να επιδεινώσουν την ήδη βεβαρυμμένη ψυχολογική κατάσταση του ασθενή.
Πώς το άτομο που νοσεί καλείται να αντιμετωπίσει τις ανακρίβειες της κοινωνίας
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που προμηνύει την εμφάνιση στίγματος σε έναν ψυχικά ασθενή αποτελεί η σχιζοφρένεια. Εδώ και χρόνια επικρατεί ο μύθος πως ένας σχιζοφρενής είναι επικίνδυνος και βίαιος. Ένα ακόμα παράδειγμα είναι και αυτό της κατάθλιψης. Στη κατάθλιψη το άτομο που νοσεί καλείται να αντιμετωπίσει στερεότυπα και αντιλήψεις ανακριβείς που δεν είναι και αληθινές τις περισσότερες φορές. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και όταν τα συμπτώματα της ψυχικής ασθένειας θεραπευτούν και το άτομο επιστρέψει σε πλήρη κοινωνική λειτουργικότητα, ο στιγματισμός εξακολουθεί να πρεσβεύει τη ταυτότητα του.
Η επικράτηση του στίγματος σε μια σύγχρονη κοινωνία μόνο αρνητικές επιρροές μπορεί να έχει στους ανθρώπους και τη συλλογικότητα του συνόλου. Για το λόγο αυτό, αποτελεί χρέος της κοινωνίας αυτής να σπάσει αυτό το δεσμό του στίγματος απέναντι στις ψυχικές ασθένειες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αρχικά, μέσα από τα ΜΜΕ μέσω ενός θετικού επηρεασμού της κοινής γνώμης. Είναι εξίσου αποδοτικό να πραγματοποιούνται ανοιχτές ημερίδες ευρέως διαδεδομένες στο κοινό για θέματα ψυχικής υγείας.
Εν κατακλείδι, η καταπολέμηση του στίγματος ξεκινά από την αποδοχή της κοινωνίας και οδηγεί στη θεραπευτική παρέμβαση από ειδικούς. Η θετική και ελπιδοφόρος στάση της οικογένειας, του εργοδότη, των φίλων και των επαγγελματιών ψυχικής υγείας αποτελεί τρόπο ζωής μιας σύγχρονης, πολιτισμένης και μη προκατειλημμένης κοινωνίας.
Παπανδρέου Ελένη
Κοινωνική Λειτουργός
