Μελάνωμα: Τι είναι, πως το αναγνωρίζουμε και πως θεραπεύεται;

Τι είναι το μελάνωμα;

Το μελάνωμα είναι κακοήθης όγκος του δέρματος (καρκίνος του δέρματος) και των σπλάγχνων (εξωδερματικό μελάνωμα). Ουσιαστικά πρόκειται για κακοήθεια των μελανοκυττάρων.

Πληροφορίες σχετικά με το δέρμα

Το δέρμα αποτελείται από 3 στοιβάδες,

την επιδερμίδα, η οποία βρίσκεται σε άμεση επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον

τη δερμίδα ή χόριο, η οποία αποτελεί τη μεσαία στοιβάδα

την υποδερμίδα, αποτελούμενη κυρίως από λιπώδη ιστό.

Η επιδερμίδα χωρίζεται και αυτή με τη σειρά της σε επί μέρους στοιβάδες. Η στοιβάδα που συνορεύει με την δερμίδα ονομάζεται βασική στοιβάδα, όπου εκεί βρίσκονται τα μελανοκύτταρα. Το μελάνωμα μπορεί, εκτός από το δέρμα, να αναπτυχθεί και σε άλλα όργανα ή ιστούς όπου βρίσκονται μελανοκύτταρα, όπως το μάτι, οι μήνιγγες και η πρωκτογεννητική οδός. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων (90%), το μελάνωμα ξεκινάει από τα μελανοκύτταρα του δέρματος.

Φυσιολογικά τα μελανοκύτταρα παράγουν μια χρωστική, τη μελανίνη, που προστατεύει τα γειτονικά κύτταρα του δέρματος από την αρνητική επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Κατά την έκθεση στον ήλιο, ενεργοποιείται ένα ειδικό μονοπάτι προς τα μελανοκύτταρα, το οποίο ξεκινά τη σύνθεση της μελανίνης και τη μεταφορά της στις γειτονικές στοιβάδες των κυττάρων.

Ποια είναι οι ενδείξεις σχετικά με τη συχνότητα, την ηλικία και την θνητότητα από μελάνωμα;

Η συχνότητα του μελανώματος αυξάνεται κάθε χρόνο σε όλον τον πλανήτη κατά 4-7%, ενώ η θνητότητα έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 35 χρόνια. Να υπογραμμίσουμε πως το μελάνωμα αποτελεί το 1-3% όλων των κακοήθων όγκων παγκοσμίως και 1 στα 4 άτομα με μελάνωμα είναι κάτω των 40 ετών.

Τι συμβαίνει στην Μεσόγειο και την χώρα μας;

Η επίπτωση στις Ευρωπαϊκές χώρες ποικίλλει και για τις Μεσογειακές, όπως η Ελλάδα, υπολογίζεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 3 – 5 ατόμων ανά 100.000 πληθυσμού ανά έτος.

Πως αναγνωρίζουμε το μελάνωμα;

Η κλινική αναγνώριση ενός ύποπτου σπίλου («ελιά») που δικαιολογεί την περαιτέρω εξέταση από τον ειδικό γιατρό, βασίζεται στην αξιολόγηση 5 χαρακτηριστικών του σπίλου που τα αρχικά τους συνθέτουν το μνημονικό κανόνα A-B-C-D-E:

A, Asymmetry: ασυμμετρία του σπίλου

B, Borders: ακανόνιστα όρια

C, Color: μη ομοιογενές χρώμα

D, Diameter: μέγεθος του σπίλου (μεγαλύτερο από 5-6 χιλιοστά)

E, Evolution: μεταβολή στα χαρακτηριστικά του σπίλου

Οι σπίλοι του ίδιου ατόμου τείνουν να μοιάζουν μεταξύ τους και τα μελανώματα συχνά αποκλίνουν από αυτό το κοινό πρότυπο.

Με τη δερματοσκόπηση, δηλ. την εξέταση του σπίλου από δερματολόγο με κατάλληλο όργανο (δερματοσκόπιο), αυξάνεται η ευαισθησία και η ειδικότητα της εξέτασης. Σε επιλεγμένους ασθενείς, όπως οι υψηλού κινδύνου, η παρακολούθηση των βλαβών με τη βοήθεια ψηφιακής δερματοσκόπησης μπορεί να βελτιώσει περαιτέρω την ακρίβεια της εξέτασης.

Σε ποιες κατηγορίες χωρίζεται το μελάνωμα;

Σε γενικές γραμμές, το δερματικό μελάνωμα κατηγοριοποιείται ως εξής:

τοπική νόσος (χωρίς ενδείξεις μετάστασης, στάδια Ι – ΙΙ),
επιχώρια νόσος (περιορίζεται σε γειτονικούς λεμφαδένες, στάδιο ΙΙΙ)
μεταστατική νόσος (με απομακρυσμένες εστίες, στάδιο IV).

Στο 85% – 90% των περιπτώσεων, η διάγνωση της νόσου γίνεται σε τοπικό στάδιο, οπότε η πρόγνωση είναι ευνοϊκότερη (10ετής επιβίωση 75% – 85%). Στα 2/3 των περιπτώσεων όπου υπάρχει μετάσταση, αυτή περιορίζεται σε γειτονικούς λεμφαδένες (επιχώρια νόσος). Επιπλέον, ακόμα και μεταξύ των ασθενών με απομακρυσμένες εστίες, ορισμένοι εμφανίζουν μια ήπια κλινική εξέλιξη, εντελώς διακριτή από βιολογική άποψη σε σχέση με την πλειονότητα των ασθενών με προχωρημένη νόσο.

Ποιες είναι οι βασικές εξετάσεις που πρέπει να γίνουν;

Κάθε ύποπτος σπίλος που αφαιρείται υπόκειται σε παθολογοανατομική εξέταση για τον έλεγχο παρουσίας καρκινικών κυττάρων. Στη σχετική έκθεση που συντάσσεται και εφόσον πρόκειται για κακοήθη νεοπλασία, περιγράφονται συγκεκριμένα ιστολογικά και ανατομικά χαρακτηριστικά τα οποία σχετίζονται με το στάδιο της νόσου. Αυτό καθορίζει τα περαιτέρω βήματα που θα πρέπει να ακολουθηθούν.

Ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών με μελάνωμα (περίπου οι μισοί από τους ασθενείς με μεταστατική νόσο), φέρουν μετάλλαξη σε ένα συγκεκριμένο γονίδιο, το ογκογονίδιο BRAF. Οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν την πραγματοποίηση διαγνωστικού γενετικού ελέγχου για την ανίχνευση της μετάλλαξης, σε όλους τους ασθενείς με προχωρημένη νόσο (ασθενείς σταδίου IV και ασθενείς σταδίου III των οποίων ο όγκος δε μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά) και επιπλέον στους ασθενείς με πιο πρώιμη νόσο που θεωρούνται, ωστόσο, υψηλού κινδύνου.

Πως αντιμετωπίζεται το μελάνωμα;

Για την πρώιμη νόσο, η χειρουργική εξαίρεση αποτελεί την καθιερωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Για τη νόσο σταδίου III που υπόκειται σε χειρουργική αφαίρεση, υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης επικουρικής αγωγής, στους ασθενούς που θεωρούνται υψηλού κινδύνου, με στόχο την πρόληψη της επανεμφάνισης της νόσου.

Μέχρι τις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας, πολύ λίγες θεραπευτικές επιλογές για το προχωρημένο μελάνωμα ήταν διαθέσιμες. Επιπλέον, το κλινικό όφελος που μπορούσαν να προσφέρουν οι θεραπείες αυτές ήταν εξαιρετικά περιορισμένο ή/ και συνοδευόταν από υψηλή τοξικότητα. Ξεκινώντας από το 2011, μια σειρά από νέους φαρμακευτικούς παράγοντες έχουν εγκριθεί από τις αρχές υγείας και έχουν ήδη ενσωματωθεί στην κλινική πράξη, χρησιμοποιούμενοι είτε μεμονωμένα, είτε σε συνδυασμούς. Όπως έχουν δείξει διεθνείς, τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές, τέτοιες προσεγγίσεις μπορούν να βελτιώσουν την ανταπόκριση των ασθενών και να επιμηκύνουν την επιβίωση.

Οι νέες θεραπείες στο μελάνωμα μπορούν να χωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες, ανάλογα με το μηχανισμό δράσης.

Στη μία κατηγορία, ο τελικός στόχος είναι η ενεργοποίηση κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού, ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες αναγνώρισης και στόχευσης των καρκινικών κυττάρων.
Στην άλλη κατηγορία, τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα γίνονται άμεσα στόχος της δράσης του φαρμάκου, εξαιτίας της ιδιότητάς τους να στηρίζονται στη δράση του ογκογονιδίου BRAF για τον πολλαπλασιασμό τους. Ο άμεσος και ειδικός χαρακτήρας της στόχευσης οφείλεται στην εκλεκτική δραστικότητα του φαρμάκου έναντι των κυττάρων που φέρουν τη μετάλλαξη BRAF.

Η έρευνα γύρω από το μελάνωμα συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς, οδηγώντας στη βελτίωση της κατανόησής μας σχετικά με μηχανισμούς εξέλιξης της νόσου και την ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων θεραπευτικής αντιμετώπισης. Το ίδιο σημαντική είναι και η ωρίμανση των δεδομένων που αφορούν σε ήδη εγκεκριμένα φαρμακευτικά σκευάσματα, γεγονός που επιτρέπει τη χρησιμοποίησή τους στις κατάλληλες ομάδες ασθενών.