Αποκαλυπτικά είναι τα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο και Δεκέμβριο 2021 από το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου του ΙΤΕ, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, και δημοσιεύθηκαν προ ολίγων ημερών.

Το δείγμα που εξετάστηκε αφορούσε 5.000 μαθητές ηλικίας 12 έως 18 ετών και τα στοιχεία απέδειξαν πως η πρακτική ανταλλαγής πολύ προσωπικών μηνυμάτων και φωτογραφιών, το λεγόμενο sexting, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε αυτές τις ηλικίες. Ένα στα τέσσερα παιδιά έχει λάβει προσωπικές φωτογραφίες άλλων ή έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση μέσω διαδικτύου, ενώ ένα ποσοστό συνομιλεί με αγνώστους και κάνει φίλους στο Internet.

Μάλιστα, το 6% αυτών παραδέχεται πως έχει στείλει προσωπικές φωτογραφίες. Το πλέον ανησυχητικό είναι πως όλα τα παραπάνω συνδυάζονται με το γεγονός ότι οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για το προφίλ που δημιουργούν στο διαδίκτυο και για τις φήμες που κυκλοφορούν για αυτούς.

Αναλυτικά τα στοιχεία της έρευνας

Το 6% των παιδιών δήλωσε πως κάποια στιγμή στη ζωή του έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού με τα κορίτσια να κερδίσουν το μεγαλύτερο ποσοστό. Το 13% δε των παιδιών έχει γίνει μάρτυρας περιστατικών εκφοβισμού άλλων συνομηλίκων του. Ωστόσο, το ενθαρρυντικό είναι πως η πλειοψηφία αυτών των παιδιών όταν παρατηρήσει πως κάποιος φίλος του εκφοβίζεται δεν αδιαφορεί αλλά προσπαθεί να στηρίξει το θύμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι μόνο το 35% των παιδιών που πέφτουν θύματα διαδικτυακού bullying απευθύνονται σε κάποιον ενήλικα για να ζητήσουν βοήθεια.

Παράλογο είναι πως παρόλο που όλα τα παιδιά θεωρούσαν την αποκάλυψη των προσωπικών τους δεδομένων στο διαδίκτυο και την επαφή με αγνώστους ως δύο από τους μεγαλύτερους κινδύνους, την ίδια στιγμή συνομιλούν με αγνώστους. Στην ερώτηση των ερευνητών «ποιος θεωρείς ότι είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο διαδίκτυο» το 26,1% απήντησε την αποκάλυψη προσωπικών δεδομένων, τα δύο μεγαλύτερα ακόμα ποσοστά συγκέντρωσαν ο διαδικτυακός εκφοβισμός (17,8%) και η επαφή με αγνώστους (15,8%), ενώ το sexting έρχεται τέταρτο (14,6%).

Τα ίδια φαίνεται να έχουν αναγνωρίσει τις περιπτώσεις που κάποιος τα προσέγγισε με κακόβουλο τρόπο. Όμως το 3% αυτών φαίνεται να έπιασε κουβέντα μαζί του ώστε να καταλάβει τις διαθέσεις του. Η έρευνα απέδειξε πως τα παιδιά και οι νέοι,  γενικότερα, δεν διστάζουν να μπλοκάρουν χρήστες που τους έχουν παρενοχλήσει στο διαδίκτυο δεν προχωρούν όμως τόσο εύκολα σε καταγγελία (report).

Το 62% των παιδιών δήλωσε πως αν συμβεί κάτι στο διαδίκτυο θα ζητήσει βοήθεια από τους γονείς του, το 21% από κάποιον φίλο και το 13% θα το αντιμετωπίσει χωρίς να ζητήσει βοήθεια, ενώ μόνο ένα 4% θα απευθυνθεί σε κάποιον εκπαιδευτικό. Θύμα διαδικτυακής απάτης φαίνεται να έχει πέσει το 10% των παιδιών και ένα στα δύο παιδιά να έχουν antivirus στις συσκευές τους.

Η χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά και ο διαδικτυακός εκφοβισμός

Πλέον όλο και περισσότερα παιδιά έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και μάλιστα από πολύ μικρές ηλικίες. Χρησιμοποιούν με άνεση τόσο ηλεκτρονικούς υπολογιστές και tablet, όσο και τα λεγόμενα έξυπνα τηλέφωνα.

Πράγματι το διαδίκτυο αποτελεί μία πηγή γνώσης και διασκέδασης τα παιδιά τα οποία όμως χρειάζονται επιτήρηση για να παραμένουν ασφαλή κατά τη διάρκεια της πλοήγησης τους. Οι περισσότεροι ειδικοί προτείνουν οι γονείς να είναι παρόντες όταν τα παιδιά τους είναι online, να ελέγχουν τις ιστοσελίδες που βλέπουν και να εγκαθιστούν στα ηλεκτρονικά τους προγράμματα antivirus ή παρεμπόδισης σε ακατάλληλες ιστοσελίδες.

Δυστυχώς τα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού η cyber bullying, όπως είναι ευρέως γνωστά, αυξάνονται συνεχώς. Ως όρος ο διαδικτυακός εκφοβισμός ορίζεται ως το φαινόμενο εκείνο το οποίο διακρίνεται από τον παραδοσιακό εκφοβισμό λόγω της ταχύτητας με την οποία διανέμονται οι πληροφορίες, η μονιμότητα του υλικού και προσέγγιση των θυμάτων.

Άλλες έρευνες που έχουν γίνει ανά τα χρόνια επάνω στο θέμα έχουν αποδείξει πως οι συναισθηματικές μεταπτώσεις, η μοναξιά, η εμπάθεια και η έλλειψη αυτοεκτίμησης ρύθμιζαν τα επίπεδα θυματοποίησης και διάπραξης διαδικτυακού εκφοβισμού. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι πιο πιθανό να γίνουν θύματα αυτού του είδους εκφοβισμού καθώς και εκείνα που είναι εμπαθή και ασταθή ψυχικά.

Χαρακτηριστικό είναι πώς το Cyber bullying έχει θεωρηθεί πρόβλημα Δημόσιας Υγείας εξαιτίας του διπλασιασμού των περιστατικών του από το 2007 έως το 2019. Οι διαδικτυακοί «νταήδες» ξεδιπλώνουν το ταλέντο τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στις εφαρμογές παιχνιδιών, σε forum και άλλα διαδικτυακά στέκια. Ειδικοί υποστηρίζουν πώς στηρίζεται σε πέντε συγκεκριμένα κριτήρια: πρόθεση, επανάληψη, ανισορροπία ισχύος, ανωνυμία και δημοσιότητα.

Οι προθέσεις

Οι εκφοβισμός γενικά επιθυμούν να προκαλέσουν βλάβη στο θύμα. Χρησιμοποιούν ενέργειες που θα είναι επιζήμιες για την ψυχική, αλλά πολλές φορές και για τη σωματική του υγεία.

Επανάληψη

Πρόκειται για το δεύτερο χαρακτηριστικό του διαδικτυακού εκφοβισμού. Αφορά επαναλαμβανόμενες ενέργειες που έχοντας στόχο να φοβίσουν, χρησιμοποιούν πρακτικές όπως η διάδοση φημών ή προσωπικού υλικού στο διαδίκτυο. Συνήθως αυτό ισχύει για την δημοσίευση φωτογραφιών ή άλλων προσωπικών δεδομένων που ενδέχεται να βλάψουν τον ιδιοκτήτη τους.

Ανισορροπία ισχύος

Το τρίτο στη σειρά, το οποίο σημαίνει ότι τα θύματα βρίσκονται σε κατώτερη θέση από εκείνη του θύτη. Εκείνος βρίσκεται ουσιαστικά σε μία κατάσταση εξουσίας και ελέγχου του θύματος το οποίο εάν είναι ανήλικο είναι και πιο επιρρεπές στο χειρισμό του.

Η προστασία της ανωνυμίας

Το προφίλ του θύτη είναι πολύ καλά προστατευμένο και εκείνος πίσω από την οθόνη έχει τον πλήρη έλεγχο των όσων συμβαίνουν. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα βοηθητικό χαρακτηριστικό για εκείνο που αναφέρθηκε προ ολίγου ως ανισορροπία ισχύος.

Δημοσιότητα

Αυτή είναι όπλο στα χέρια των εκφοβιστών. Με τη χρήση της ευτελίζουν τα θύματα σε χιλιάδες ανθρώπους δημοσιεύοντας υλικό που θα παραμείνει για πάντα στα άδυτα του διαδικτύου.

Μορφές διαδικτυακού εκφοβισμού

Τα είδη της διαδικτυακής παρενόχλησης που υπάρχουν είναι 7.

• Flaming: πρόκειται για την κρίση εμπρηστικού λεξιλογίου πού χρησιμοποιείται για να προσβάλει το θύμα με σκοπό, όμως, να προκαλέσει την αντίδραση του.
• Outing: εδώ ο ποιητής δημοσιοποιεί προσωπικές και επιβλαβείς πληροφορίες στο διαδίκτυο και πρόκειται για την πιο κοινή στρατηγική των θυτών
• Trolling: ειρωνικό περιεχόμενο Ναι σχόλια και αναρτήσεις ώστε να υποτιμήσουν ένα πρόσωπο ή μία κοινωνική ομάδα
• Χρήση υποτιμητικών ονομάτων: είναι τα λεγόμενα παρατσούκλια οι άλλες προσβλητικές εκφράσεις που αναφέρονται στο θύμα και διαδίδονται με σκοπό όλο το περισσότεροι άνθρωποι να το αποκαλούν κατά αυτόν τον τρόπο και όχι με το όνομά του
• Διάδοση ψευδών φημών: εν προκειμένω οι εκφοβιστές διαδίδουν ψεύτικες ιστορίες για άτομα με την τις οποίες σπιλώνουν τη φήμη τους και τα αποκλείουν από τον κοινωνικό περίγυρο
• Αποστολή ακατάλληλων εικόνων ή μηνυμάτων: εδώ οι εκφοβιστές στέλνουν στα θύματα ακατάλληλες εικόνες ή μηνύματα χωρίς να έχουν τη συγκατάθεσή τους
• Κυβερνοπαρακολούθηση, παρενόχληση και απειλές: είναι η πιο ακραία μορφή εκφοβισμού η οποία στοχεύει συνεχώς τα ίδια άτομα μέσω της παρακολούθησης και απειλεί τη σωματική τους ακεραιότητα ακόμα και τη ζωή τους.

Χαρακτηριστικά των θυτών και οι επιπτώσεις στα θύματα

Και οι θύτες με τη σειρά τους είναι άτομα με ασταθή προσωπικότητα και ψυχική ανισορροπία. Σίγουρα έχουν αρκετά ψυχολογικά προβλήματα τα οποία επιδεινώνουν την επιθετικότητα τους και την ανάγκη τους να βλάψουν τους άλλους. Βέβαια, δεν αποκλείεται να είναι ιδιαιτέρως ναρκισσιστικές και εγωπαθής φιγούρες που έχουν την ανάγκη να αισθανθούν όμορφα για τους εαυτούς τους μειώνοντας άλλους ανθρώπους.

Πολλές φορές είναι και οι ίδιοι θύματα bullying παραδοσιακού ή διαδικτυακού και αναζητούν έναν τρόπο να γίνουν σεβαστοί και να αναλάβουν τον έλεγχο. Μάλιστα, οι ίδιοι μπορεί να παρενοχλούν το άτομο που παλαιότερα παρενοχλούσε εκείνου προκειμένου να το εκδικηθούν για τη συμπεριφορά του.

Δεν αποκλείεται να αισθάνονται και οι ίδιοι άσχημα για τη ζωή που ζουν και να θέλουν να κερδίσουν το ενδιαφέρον με αυτόν τον τρόπο. Μπορεί δε, να είναι άνθρωποι περιθωριοποιημένοι ή πολύ μόνοι που έχουν ανάγκη να φοβίσουν τους άλλους για να αισθανθούν καλύτερα ή να μπουν στο επίκεντρο της κοινωνικής πραγματικότητας.

Παρ’ όλα αυτά το θύμα είναι εκείνο που χρειάζεται περισσότερη προσοχή και προστασία. Οι επιδράσεις του διαδικτυακού bullying μπορεί να είναι ισχυρότερες και πιο επιζήμιες από εκείνες του παραδοσιακού, αφού εγκλωβίζουν το θύμα στην κακοποιητική κατάσταση.

Μερικά από τα πιο κοινά συμπτώματα που εντοπίζονται στα θύματα είναι:

• Αίσθημα συνεχούς αγωνίας
• Κατάθλιψη και κυκλοθυμία
• Αυξημένο άγχος
• Ανήσυχος ύπνος ή αϋπνία
• Αυτοκτονικές σκέψεις ή απόπειρα αυτοκτονίας
• Διαρκές συναίσθημα φόβου
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση
• Ανάγκη απομόνωσης
• Αποφυγή από δραστηριότητες που παλαιότερα συνήθιζαν
• Πτώση των ακαδημαϊκών επιδόσεων
• Προβληματικές σχέσεις με μέλη της οικογένειας και φίλους
• Μετατραυματικό στρες
• Αυτοτραυματισμός
• Κατάχρηση ουσιών
• Οργή, ευερεθιστότητα και εκρήξεις θυμού

Έτσι πολλές φορές δεν είναι αρκετό για τα θύματα να αντιμετωπίζουν τους θύτες τους και να βρουν λύσεις στο πρόβλημα. Τους έχουν δημιουργηθεί τόσο βαθιά ψυχικά τραύματα που δυσκολεύονται να αντικρίσουν και να ζητήσουν βοήθεια. Τα παιδιά και οι έφηβοι ειδικά ακόμα μαθαίνουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους και να προσαρμόζονται στις κοινωνικές καταστάσεις.

Το cyberbullying είναι ικανό να διαταράξει αυτή την προσαρμογή και να μειώσει τις επιδόσεις τους και την ανάγκη τους μία ζωή. Για αυτό είναι θέμα της οικογένειας των δασκάλων Αλλά και της κοινωνίας συλλήβδην να βρει τρόπους να στηρίξει τα θύματα και να μειώσει τα περιστατικά εκφοβισμού.