Μήπως οι σωματικές ασθένειες έρχονται για να μας θυμίσουν πως δεν είμαστε ψυχικά άτρωτοι;- Ο ψυχίατρος Σάββας Σαββόπουλος μιλά για τα τραύματα ψυχής στην Άννα Δρούζα

Τι μας δείχνει η εκδήλωση μιας ασθένειας; Όταν υποφέρει η ψυχή υποφέρει και το σώμα; Πώς συνδέονται;

Είναι ένα μεγάλο αίνιγμα το οποίο έχει απασχολήσει γενιές και γενιές φιλοσόφων από το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, και μέχρι σήμερα τους ψυχαναλυτές και άλλους επιστήμονες στη προσπάθεια τους να καταλάβουν αυτή τη σχέση σώματος και ψυχής.

Επιγραμματικά θα έλεγα ότι όταν η ψυχή σιωπά, τότε αρχίζει ο θόρυβος του σώματος. Δηλαδή όταν ο ψυχισμός μας δεν είναι ικανός να επεξεργαστεί όλα τα ερεθίσματα τα οποία έρχονται είτε από μέσα από τον ίδιο τον ψυχισμό, δηλαδή παλιά τραύματα τα οποία ίσως ενεργοποιούνται από καινούργιες οξείες καταστάσεις οι οποίες είναι πολύ ζόρικες. Παραδείγματος χάριν τώρα η πανδημία που υπάρχει μας έχει βάλει σχεδόν δύο χρόνια σε κάποια άλλη συνθήκη να ζούμε την ζωή μας. Αν δεν μπορεί να το επεξεργαστεί καλά ο ψυχισμός σε πρώτη φάση θα μπορούσε να εκδηλώσει ψυχιατρικά προβλήματα, ψυχικές δυσκολίες αν θέλετε ακόμα και δυσκολίες του χαρακτήρα η της συμπεριφοράς αλλά αν αυτά τα τρία επίπεδα δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά ούτως ώστε να μεταβολίσουν, η να εκ φορτίσουν αυτές τις διεγέρσεις από τον ψυχισμό και από το σώμα τότε η τελευταία λύση του ανθρώπου είναι να βάλει σαν μέσο για να τα αντιμετωπίσει το σώμα του. Είναι το τελευταίο αντικείμενο που έχει για να πει είμαι και εγώ εδώ και έτσι νιώσει το σώμα πολλές φορές.

Μέσα από το να παθαίνει το σώμα, βοηθάει αυτό την ψυχή;

Ακριβώς. Ξέρετε αυτό που μόλις βάζετε σαν θέμα σχετίζεται με τις πιο σοβαρές ασθένειες όπως είναι ο καρκίνος, τα αυτοάνοσα. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι πολλές φορές, επειδή από μικροί μπορεί να βρεθήκαμε σε πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής, ή οι γονείς μας να βρέθηκαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής, η η οικογένειά μας γενικότερα να βρέθηκαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες ζωής, τότε ήμασταν υποχρεωμένοι για να ανταπεξέλθουμε και να μπορέσουμε να βοηθήσουμε και την οικογένεια και εμάς τους ίδιους να διαψεύσουμε αυτό που συμβαίνει.

Παραδείγματος χάριν στο παρελθόν όταν η γιαγιά από τον πόνο και βλέποντας σκοτωμένο τον άντρα της, παίρνοντας τα παιδιά της τα ορφανά να φύγει για να σωθεί, είπε «μην κοιτάτε πίσω τελείωσε αυτό, μην ξανασκεφτείτε ποτέ αυτό». Αυτή δηλαδή η στάση ήταν ένας μηχανισμός, αν θέλετε, διάψευσης μιας ψυχικής τραυματικής εμπειρίας, ούτως ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος να επιζήσει. Δηλαδή βάζει τα ψυχικά του προβλήματα σε δεύτερη μοίρα, ούτως ώστε να μπορέσει να επιβιώσει, γιατί επικρατούσαν σ’ εκείνη τη φάση, τα ένστικτα της αυτοσυντήρησης όπως θα έλεγε ο Freud.

Και της επιβίωσης.

Και της επιβίωσης σε σχέση με τις ενορμήσεις του έρωτα, τη λίμπιντο. Είναι δηλαδή άλλα πράγματα που έχουν προτεραιότητα. Με αυτή, λοιπόν, τη συνθήκη βλέπετε ένα κομμάτι ολόκληρο του ψυχισμού παγώνει, νεκρώνεται. Αν συνεχίσει ένας άνθρωπος έτσι να κάνει στη ζωή του, δεν είναι απίθανο αργότερα, όταν θα νοσήσει από κάτι σοβαρό, όπως έναν καρκίνο, και γράφω τέτοιες περιπτώσεις στο βιβλίο μου, να πουν, βεβαίως με πόνο και με την αγωνία του θανάτου να συνειδητοποιεί και να λέει «τώρα καταλαβαίνω ότι ζω, τώρα καταλαβαίνω ότι ζούσα μία ψεύτικη ζωή, μία ζωή για να δείξω στους άλλους ότι τα καταφέρνω, αλλά δεν ζούσα με τον εαυτό μου». Έτσι λοιπόν βλέπετε καμιά φορά το σώμα έρχεται για να δηλώσει στην ύπαρξη ότι είμαι και εγώ εδώ πάρε με στα σοβαρά.

Έρχεται μια ασθένεια για να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούσαμε μια ψεύτικη ζωή; Δηλαδή υπάρχει ένας αληθινός εαυτός που τον έχουμε αποκόψει ή που δεν έχουμε γνωριστεί μαζί του?

Αυτή είναι μία βασική αρχή του Winnicott ο οποίος έλεγε, ότι πραγματικά δεν μπορούμε να ζήσουμε αυτό τον πραγματικό εαυτό, σιγά-σιγά προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον και περιβαλλόμεθα από έναν, αν θέλετε, όλο και πιο προσαρμοσμένο εαυτό, ούτως ώστε να τα βγάλουμε πέρα στη ζωή, που είναι κάπως ψεύτικος εαυτός. Αυτό ας το πάρουμε από την αρχή όπως είπατε. Παραδείγματος χάριν η περίπτωση του Σωκράτη, τον οποίο αναφέρω στο βιβλίο, στην οικογένεια του υπήρχε ένας παππούς από τη μητέρα ο οποίος ήταν δάσκαλος και ο οποίος δεν είχε κάνει και τίποτα ο άνθρωπος, δεν έχει σημασία τώρα σε ποια μεριά ήταν πολιτικά, και δολοφονήθηκε από κάποια από τις δύο εμπλεκόμενες ομάδες στον εμφύλιο. Και η οικογένειά τους είπαν στο χωριό «ξεχάστε ότι υπήρξε».

Οπότε φαντάζεστε, ούτε το πένθος δεν μπορούσαν να ζήσουν οι άνθρωποι. Η μητέρα του Σωκράτη, η κόρη αυτού του δολοφονηθέντος δασκάλου, μέσα στο πένθος και πάντα εμπνεόμενη από κάποια ιδανικά πολύ μεγάλα που είχαν να κάνουν με τις θεωρίες του μπαμπά της, τις μεγάλες ιδέες που είχε ο άνθρωπος για ένα κόσμο πιο όμορφο πιο αληθινό. Έτσι λοιπόν επεδίωξε τα παιδιά της να πετύχουν και να φτιάξουν αυτό που δεν μπόρεσε να φτιάξει η ίδια. Αυτό που δεν μπόρεσε να φτιάξει ο πατέρας της, το επένδυσε στα παιδιά της. Ο Σωκράτης το δεύτερο παιδί, δεν ήταν και το πιο αγαπημένο της γιατί είχε επενδύσει στο πιο μεγάλο, στον πρώτο γιο, ο οποίος δεν του άρεσαν ούτε τα γράμματα ούτε η πολλή δουλειά. Βρέθηκε λοιπόν το δεύτερο παιδί, το πιο καταπιεσμένο, ούτε πολύ αγαπημένο, να είναι υποχρεωμένο να πάρει, αν θέλετε, μία ανάθεση έργου που του έκαναν οι γονείς του. Ιδιαίτερα η μητέρα του, σαν να του είχε αναθέσει το καθήκον «εσύ να καθαρίσεις για όλους». Του ανέθεσαν δηλαδή ένα συμβόλαιο άγραφο.

Έτσι όπως καταλαβαίνετε μετά αυτό το παιδί ,έσβησε την ψυχική του ζωή, αν στεναχωριόταν, αν τον είχε ρίξει ο αδελφός του, αν η μητέρα του δεν τον αγαπούσε τόσο πολύ, αν ο πατέρας ήταν λίγο απόμακρος, όλα αυτά τα έσβηνε, γιατί είχε την μεγάλη επιθυμία να κάνει καλό στην οικογένειά. Δεν ένιωθε τον ψυχισμό του, ήταν αφιερωμένος σε αυτήν την επιδίωξη σε αυτή την επιτυχία της οικογένειας.

Έπρεπε λοιπόν να εμφανιστεί ένας καρκίνος των όρχεων, όπου εκεί άρχισε να συνειδητοποιεί ενώ ήταν πολύ υψηλό στέλεχος σε μία μεγάλη διεθνή εταιρεία, ότι αυτό δεν έφτανε στη μητέρα του. Του είχε πει αφού είχε γίνει εδώ το αφεντικό, στην πολυεθνική που δούλευε, «τώρα και στην Αμερική πρόεδρος της εταιρείας». Καταλαβαίνεται δηλαδή ότι ήταν τα ιδεώδη τόσο δυσθεώρητα οπότε ο φουκαράς πώς να αντέξει, παρόλο που ήταν από τα πιο άξια άτομα που έχω δει.

Δεν την ικανοποιούσε με τίποτα.

Γιατί δεν ήταν μόνο αυτό, μετά είπε «τώρα σε θέλω στα κεντρικά, να είσαι ο πρόεδρος». Δεν έφτανε δηλαδή να είναι ο πρόεδρος αυτής της τεράστιας εταιρίας στην Ελλάδα.  Βλέπετε, δηλαδή όλη η ψυχική ζωή του, έπρεπε να διαψευστεί, δηλαδή αν πόναγε, αν ένιωθε παράπονο, όλα έπρεπε να σβήσουν ούτως ώστε να διεκδικήσει αυτό το μεγαλειώδες. Σε αυτό το δρόμο το σώμα του με την αρρώστια του θύμισε «κάτσε να δεις κάπου υπάρχει μία κόκκινη γραμμή, δεν μπορείς να τα κάνεις όλα». Του θύμισε ότι υπάρχει και η ψυχή του αλλιώς δεν μπορεί να ζήσει έτσι. Τι θα είναι ένα μηχάνημα;

Με αυτή την έννοια, βλέπετε, το σώμα παραδόξως μέσα από τη νόσησή του και μετά τη συνακόλουθη αναπηρία που υπέστη, με τις θεραπείες, με την εγχείρηση, με την αναπηρία αυτή στους όρχεις, που κατά κάποιο τρόπο σε ευνουχίζει, εντούτοις, μέσα από αυτό το τραυματικό γεγονός μπόρεσε να συνεχίσει τη ζωή του μέσα από την ανάλυση. Γιατί είδε μέσα στην ανάλυση, βρήκαμε εκείνο το συγκινητικό κομμάτι, πως μπορούσε να ζήσει με τον αναλυτή πράγματα που δεν μπόρεσε να ζήσει ποτέ με τους γονείς του. Κάποια καλά πράγματα που έχει ζήσει με τον μπαμπά του μπόρεσε να τα ξαναζήσει μόνο με την ανάλυση, πράγματα τα οποία τα είχε διαψεύσει.

Τι ζητούσε από τον αναλυτή του, τι ζητούσε από το θεραπευτή;

Αγάπη, ούτε ώστε να ξανασυνδεθεί με τη ζωή του που είχε αφήσει πίσω του. Ζητούσε δηλαδή μία συνέχεια στη ζωή. Ζητούσε ο χρόνος να μην είναι, γραμμικός όπως λέμε στην ψυχοσωματική. Να μην δηλαδή αποτελεί μία πρόσθεση στιγμών σε μία γραμμική κατεύθυνση, αλλά να γίνει, δικτυωτός, δηλαδή να πάει και προς τα πίσω και αναδρομικά για να μπορέσουμε να κινητοποιήσουμε το παρελθόν με εμπειρίες τις οποίες έχουμε ζήσει και έχουμε διαψεύσει,. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αυτές οι εμπειρίες για να τις συνδέσουμε με άλλες εμπειρίες που επίσης τις έχουμε ξεχάσει, τρέχοντας στο δρόμο. Γιατί πόσες φορές κυρία Δρούζα δεν χάνουμε το ουσιώδες για να πετύχουμε να δούμε τον τάδε κύριο Υπουργό να δούμε εκείνο ή το άλλο. Και χάνουμε να δούμε τη μητέρα μας που είναι άρρωστη, που ίσως αύριο δεν ζει, ένα καλό φίλο που θα φύγει και ίσως δεν τον ξαναδούμε.

Αναφερθήκατε στον Winnicott και το γράφετε και μέσα στο βιβλίο, γιατί έχει μιλήσει για τον ψεύτικο εαυτό που είναι ουσιαστικά όπως λέει ένα λαμπερό περίβλημα που φτιάχνουμε μόνοι μας. Και μέσα μας αγνοούμε ότι υπάρχει ένα κομμάτι τραυματικό ίσως και συντετριμμένο.

Ακριβώς με αυτό το κομμάτι λοιπόν θέλει να συνδεθεί. Και υπάρχουν κάποια στοιχεία που αν νιώσει ο ασθενής μας, αν νιώσει ο άνθρωπος που δουλεύει με μας τους ειδικούς, ότι είμαστε εκεί να υποδεχτούμε αυτά τα κομμάτια, τότε ενδεχομένως θα τα ξεθάψει. Αλλιώς ξέρετε, θα τα αφήσει έτσι και θα πεθάνει με αυτά τα θαμμένα κομμάτια.

Ο μόνος τρόπος είναι να ξαναβρεί αυτά τα συντρίμμια. Όπως κάποια στιγμή όταν βρίσκουν ένα άγαλμα και είναι ένα κομμάτι από δω ένα κομμάτι από κει και σιγά-σιγά συνθέτουν ένα σημείο. Και ακόμα και αν λείπει, αυτό ήταν του γερμανικού ρομαντισμού, ακόμα και αν λείπει κάτι σου λέει «αυτό το έλλειμμα κάνει αυτό που έχουμε ακόμα πιο όμορφο». Είναι αυτό που έλεγαν οι Γερμανοί ρομαντικοί  για την Αφροδίτη της Μήλου. Το ότι της έλειπε το χέρι της, κάνει πιο όμορφο αυτό που υπάρχει. Δεν θα ήταν τόσο όμορφο αν υπήρχε το χέρι.

Είμαστε ελλιπείς όλοι αλλά εξίσου όμορφοι.

Έλεγε μία γαλλική όμορφη φράση στο βιβλίο του «Ο κύριος Τεστ» ο Πωλ Βαλερύ. «Η αδυναμία μου είναι η αφετηρία μου». Αυτό είναι πολύ σημαντικό που είπατε. Ότι όλοι είμαστε εν ελλείψει. Κάτι μας λείπει.

Ναι αλλά η κοινωνία μας δέχεται μόνο με το λαμπερό περίβλημα, ακόμα και η ίδια η οικογένεια όταν μας μεγαλώνει.

Ναι αλλά αυτό είναι το κούφιο γιατί δεν υπάρχει. Ο Ρεμπώ, πάλι σας ξαναπάω σε ένα Γάλλο ποιητή, έλεγε «ποια ψυχή ήταν χωρίς ελάττωμα?». Κορόιδο ήταν αυτός και εμείς οι έξυπνοι;

Όταν λέτε κούφιο εννοείται ότι υπάρχει το κενό μέσα στην ψυχή του ανθρώπου;

Ναι είναι κενό γιατί ξέρετε όλα είναι στην περιφέρεια. Και ενώ η περιφέρεια πάντοτε, ο φλοιός πάντοτε συνδέεται με ένα πυρήνα,  στο δικό μας ναρκισσιστικό πολιτισμό τείνουμε αυτόν τον πυρήνα όλο και πιο πολύ να τον απομονώσουμε από το φλοιό. Και τελικά μένει μόνο φλούδα. Γι’ αυτό παθαίνει το σώμα, αν μείνουμε μόνο φλούδα.

Ένας Γάλλος ψυχαναλυτής Ο Cazenave τον αναφέρω στο βιβλίο μου, ο οποίος ήταν καρκινοπαθής, θεωρούσε ότι ο καρκίνος είναι το αποτέλεσμα μιας βρεφικής αρρώστιας, δηλαδή ενός βρέφους που ποτέ δεν κοιτάχθηκε ή δεν αγαπήθηκε από τη μητέρα του, από το γονιό του γενικότερα.

Μπορούμε να εντάξουμε κι όλες τις άλλες ασθένειες;

Αυτό μπορούμε να το δούμε και σε άλλους ανθρώπους με αυτοάνοσα. Μπορούμε να το δούμε επίσης και σε ψυχικές διαταραχές. Αλλά επειδή μιλάμε συγκεκριμένα για τις σωματικές διαταραχές είναι, ότι το έλλειμμα αυτό, αυτές οι δυσκολίες της δόμησης του ψυχισμού, δεν βγαίνουν προς την μεριά της ψύχωσης. Γιατί αν έβγαιναν προς την μεριά της ψύχωσης δεν θα χρειαζόταν να αρρωστήσει σωματικά ο ασθενής.

Έχει το παραλήρημα του και κατά κάποιο τρόπο ζει την ψυχική του ζωή με τον τρόπο του, αλλά την ζει ψυχικά. Μπορεί να πιστεύει ότι τον κυνηγάει ο Μπιν Λάντεν ή τον  κυνηγάει η CIA. Αλλά έχει την αίσθηση ότι είναι πολύ σπουδαίος για να τον κυνηγάει.

Ο σωματικός ασθενής δεν έχει τίποτα στο μυαλό του. Μαραζώνει σιγά-σιγά, δουλεύει σαν το ρολόι όλη μέρα και κάποια στιγμή αυτό το ρολόι σμπαραλιάζεται. Πόσο να κρατήσει; Παίρνουμε τα καλύτερα ρολόγια για το χέρι μας, για το σπίτι μας και όλα κάποια στιγμή τα παίζουν.

Γιατί αποποιήθηκε το αληθινό κομμάτι του εαυτού του;

Γιατί το αληθινό κομμάτι ποιο είναι; Είναι οι ενορμήσεις μας, είναι οι ερωτικές ενορμήσεις όπως έλεγε ο Freud στην πρώτη θεωρία του, είναι η λίμπιντο. Δηλαδή πάντα λειτουργούσε με ζεύγη ενορμήσεων o Freud. Στην πρώτη θεωρία του έλεγε ότι υπάρχουν οι ενορμήσεις της αυτοσυντήρησης, της επιβίωσης όπως είπατε πριν. Δηλαδή το παιδί με το που βγαίνει από το σώμα της μητέρας έχει ανάγκη και βρίσκει το μαστό για να πιει το γάλα για να επιβιώσει, κάνοντας το όμως αυτό το παιδί, βυζαίνοντας τη μάνα του, παίρνοντας το γάλα, έχοντας τη ζεστασιά της μάνας του, τελικά αναπτύσσει και μία αγάπη για αυτό το μαστό εκείνη η λίμπιντο εκείνη η ενόρμηση η ερωτική δηλαδή, που μπορεί στο τέλος το παιδάκι να έχει χορτάσει και να θέλει μόνο να ξαπλώσει στο μαστό και να αποκοιμηθεί εκεί ή να ζητήσει αργότερα το μαστό μόνο και μόνο για τη ζεστασιά του, χωρίς να έχει ανάγκη το γάλα.

Τι συμβαίνει σε κάποιους ανθρώπους που κόβεται πρόωρα;

Αυτό λοιπόν το πράγμα αν κοπεί πρόωρα καταλαβαίνετε ότι η ψυχική ζωή που φτιάχνεται δεν έχει ενεργειακό παράγοντα, αυτή την ενέργεια, τη λίμπιντο. Αν κοπεί η ροή αυτής της ενέργειας και έχει πληγωθεί το «Εγώ» που φτιάχνει τα ψυχικά προϊόντα, δηλαδή φτιάχνει αναπαραστάσεις, φτιάχνει τα συναισθήματα, λιγότερο ή περισσότερο όμορφα, τότε χάνεται αυτός ο ψυχικός κόσμος. Και τι γίνεται το άτομο;

Είναι όπως τα πληγωμένα παιδιά που αναπτύσσουν όπως έλεγε ο Μισέλ Φαν ένα πρώιμο «Εγώ». Θα τα βλέπετε μερικά παιδάκια 5, 4, 6 χρονών επειδή οι γονείς είναι σε ανεπάρκεια στο ρόλο τους, αναλαμβάνουν ευθύνες ούτως ώστε να καλύψουν ή να αναπληρώσουν, να αντισταθμίσουν αυτό που δεν μπορούν οι γονείς.

Έτσι αυτά τα παιδιά θα σιωπήσουν μέσα τους, θα κάνουν τον εαυτό τους να σιγήσει εντελώς ούτως ώστε να μην κινδυνεύσει η μητέρα τους, να μην κινδυνεύσει ο πατέρας τους. Δεν θα τρέξουν σαν όλα τα άλλα τα παιδάκια να χαζέψουν. Θα δεις το παιδάκι, και έχω δει τέτοια, το κοριτσάκι να πηγαίνει 7, 8 χρόνων στο σούπερ μάρκετ με τη λίστα του για να αγοράζει ένα-ένα τα προϊόντα όπως δεν θα το κάνει η καλύτερη νοικοκυρά, ο καλύτερος νοικοκύρης. Αυτό το παιδί για να έχει γίνει τόσο νωρίς ενήλικας, κάτι κρύβει. Γιατί το άλλο το παιδάκι 6 χρονών είναι μες στην τρέλα του παιχνιδιού, δεν θα πάει στο Σκλαβενίτη για να αγοράσει με το δικό του μπλοκάκι ένα και να το σβήνει, 2, 3, 4, όπως κάνει ένας σαραντάρης ή μία σαραντάρα.

Κάτι έχει σιγήσει σε αυτό το παιδί. Αυτό, λοιπόν, το παιδί σιγά-σιγά θα αναπτύξει ένα πολύ ισχυρό  αντισταθμιστικά σε αυτόν τον εαυτό,  τραυματισμένο εαυτό. Μάλιστα  πολλές φορές παίρνει στοιχεία πανίσχυρου εαυτού, για αυτό ο Μισέλ Φαν που μιλούσε για όλα αυτά τα πράγματα το ονόμασε «φαλλικό ναρκισσισμό», δηλαδή «εγώ τα μπορώ όλα». Και θα κάνει έτσι τη ζωή του και θα προσπαθήσει, και αυτοί οι άνθρωποι πραγματικά καταφέρνουν εξαιρετικά πράγματα, αλλά πολλές φορές με τίμημα τη θυσία του ίδιου του εαυτού τους.

Πίσω από όλο αυτό κρύβεται βαθύτερα ή ασυνείδητα μία ανάγκη μήπως και κάποτε αγαπηθεί από αυτούς τους γονείς ή έστω από κάποιους;

Ή μήπως κάποια στιγμή αυτά τα κομμάτια, ίσως κάποιος μπορέσει και ασχοληθεί μαζί τους. Να ασχοληθεί κάποιος με αυτά τα κομμάτια με τα οποία ούτε το ίδιο το άτομο μπόρεσε να ασχοληθεί. Ούτε οι γονείς του, ούτε το περιβάλλον του, αλλά ελπίζει, επειδή είναι δικά του κομμάτια μήπως γίνει κάποια ανάσταση αυτών των κομματιών.

Βέβαια κάποιος που δεν έχει διαβάσει αρκετά την επιστήμη τη δική σας και την προσέγγιση την ψυχαναλυτική θα μπορούσε απλώς να αναρωτηθεί γιατί σιωπαίνουν, γιατί σιωπούν αντί να επαναστατήσουν;

Να πάει η μάνα του στο ψυχιατρείο; Έχει πάει στο ψυχιατρείο, σας λέω συγκεκριμένες ιστορίες, και μετά ήρθε ερείπιο. Να την κάνουν περισσότερο ερείπιο; Να ξαναπάει στο άσυλο και να μην την ξαναδούν ποτέ; Τι μου λέτε να φωνάξει το παιδί για τον πατέρα που έχει πάει φυλακή;

Υπάρχουν και λιγότερο ακραίες βέβαια καταστάσεις.

Και οι λιγότερο ακραίες είναι και πιο βαριές ξέρετε. Είναι εκεί που υπάρχει ψυχική σιωπή που έρχεται σιωπηλός ο πατέρας στο σπίτι και δεν μιλάει, που έρχεται η σιωπηλή η μητέρα και δεν μιλάει. Δεν μιλούν μεταξύ τους οι γονείς. Η μητέρα να έχει ένα πένθος, όπως είχε η μητέρα του Σωκράτη, είχε ένα πένθος το οποίο ποτέ δεν τελείωνε, για τον πατέρα της.

Αυτό το πένθος πόσες φορές δεν το κουβαλάνε τα παιδιά, πάρα πολλές φορές. Έχω δει τώρα ανθρώπους που πένθη του εμφυλίου, του Σωκράτη είναι μία τέτοια περίπτωση, ακόμα ταλαιπωρούν παιδιά μετά από τρεις γενιές χωρίς να το ξέρουν.

Κουβαλάμε την παιδική κατάθλιψη.

Κουβαλάμε δηλαδή μία κατάθλιψη την οποία ούτε ο παππούς που ήταν το θύμα ή η γιαγιά μπόρεσαν ποτέ να μιλήσουν. Ούτε μπόρεσαν στη συνέχεια τα παιδιά αυτών των θυμάτων να μιλήσουν και τώρα τα εγγόνια τρώνε αυτό το βάρος. Δηλαδή την αμίλητη κατάθλιψη, το αμίλητο παράπονο, τον αμίλητο διωγμό. Αυτά πως να τα εξηγήσει ένα παιδί. Του έρχονται μέσα του, θα τα κληρονομήσει θέλει δεν θέλει.

Πώς καταλαβαίνει ένας ενήλικας ότι έχει κατάθλιψη, πώς νιώθει;

Ξέρετε υπάρχουν πολλές μορφές κατάθλιψης, υπάρχουν καταθλίψεις και καταθλίψεις. Υπάρχει κατάθλιψη για την οποία όλοι μιλάνε, είναι αυτή που νιώθεις δυσφορία, νιώθεις στενοχώρια, κλαις, μπορεί στις βαριές περιπτώσεις να έχεις αυτοκτονικές ιδέες.

Υπάρχει κάποιες φορές μία κατάθλιψη που έχεις δυσφορία αλλά έχεις και κάποιες μικρές σωματοποιήσεις, πονοκέφαλος, τα έντερα σαν σπαστική κολίτιδα, είναι αυτό που έλεγαν τη δεκαετία του ‘80 μασκαρεμένη, κρυμμένη κατάθλιψη.

Υπάρχει όμως και μία άλλη και αυτή είναι πιο ύπουλη αν θέλετε. Για να σε πάει προς την πλευρά των σωματοποιήσεων να κάνεις κάποια αρρώστια και ειδικά να κάνεις σοβαρές αρρώστιες, δηλαδή εξελικτικές όπως η νόσος του ανοσοποιητικού ή οι κακοήθειες ή τέτοια πράγματα, η οποία λέγεται θεμελιώδης κατάθλιψη. Τι είναι αυτή;

Είναι μία κατάθλιψη, αν θέλετε, χωρίς τη θλίψη. Το άτομο το χαρακτηρίζει μία πτώση και μία μείωση δεξιοτήτων που είχε στο παρελθόν. Δηλαδή ας υποθέσουμε ότι ήμουν ζωηρός είχα μία όρεξη για ζωή, μία όρεξη για να κάνω πράγματα τα Σαββατοκύριακα. Δηλαδή σιγά-σιγά είναι σαν με κομμένα φτερά, δεν είμαι θλιμμένος. Θα σας πω λίγο κουρασμένος είμαι αλλά κυρία Δρούζα καλά είμαι, σας ευχαριστώ.

Είχα πολύ καλά όνειρα μία πλούσια ονειρική ζωή. Θα σας πει αυτός ο ασθενής δεν ονειρεύομαι ή είχα μία πλούσια φαντασιωσική ζωή θα κάνω και το ταξίδι, θα κάνω αυτό με τους φίλους μου. Δεν έχω κέφι. Τίποτα δηλαδή. Μειώνεται και ο φαντασιακός κόσμος και ο ονειρικός κόσμος και ο κόσμος κυρίως του συναισθήματος.

Εκεί βλέπετε δηλαδή ένα πάγωμα, μία συρρίκνωση του συναισθηματικά, όπως λέμε στην ψυχανάλυση και στην σύγχρονη ψυχιατρική. Κυρίως χαρακτηρίζεται αυτή η κατάθλιψη από αρνητικά συμπτώματα. Και αρνητικά συμπτώματα είναι η εμφάνιση αν θέλετε μιας απάθειας εκεί που υπήρχε ενδιαφέρον. Δηλαδή είναι πράγματα που σβήνουν εκεί που υπήρχε ένα πλούσιο και χρωματιστό συναίσθημα. Γίνεται πιο γκρίζο, γίνεσαι πιο απαθής. Εκεί που υπήρχε μία πλούσια φαντασιωσική ζωή, φτωχαίνει.

Εκεί που ήσουνα πιο πλούσιος και ζήταγες κοινωνικές σχέσεις, ουσιαστικές σχέσεις, συρρικνώνεσαι, κλείνεσαι στον εαυτό σου.

Αυτή λοιπόν είναι η θεμελιώδης κατάθλιψη και αυτή σε συνδυασμό με μία μηχανιστική σκέψη, οι Αμερικανοί, ο πατριώτης μας ο Σιφναίος στο Χάρβαρντ την είπε αλεξιθυμία. Σε συνδυασμό οι δύο αυτοί παράγοντες, ανοίγουν την όχθη, αν θέλετε, για το ποτάμι της σωματικής νόσου.

Σωματική νόσος, σε ποιες θα μπορούσαμε να αναφερθούμε εκτός από τα αυτοάνοσα και καρκίνους; Υπάρχουν και πιο απλές εκδηλώσεις;

Βεβαίως μπορούμε να αναφερθούμε σε κάθε νόσο εκτός από κάποιες που είναι οξείες χειρουργικές η από κάποιες ιώσεις που κολλάς. Πώς τις διακρίνουμε? Στην ψυχιατρική υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες. Είναι οι νόσοι που έρχονται κατά κρίσεις δηλαδή που εμφανίζεται περιοδικά οι οποίες έρχονται και παρέρχονται, χωρίς να αφήνουν καμία ανατομική η άλλη βαριά βλάβη, χωρίς να αφήνουν υπολείμματα, σκεφτείτε για παράδειγμα την κεφαλαλγία.

Στο βιβλίο σας αναφέρεστε και στο άσθμα.

Στο άσθμα, στην αλλεργία, σε μία αλλεργική δερματίτιδα, μία σπαστική κολίτιδα, σκεφτείτε μία οσφυαλγία χωρίς ιδιαίτερα ανατομικά θέματα. Είναι δηλαδή όλες αυτές οι καταστάσεις.  Μία τάση, να βγάλεις έναν επιχείλιο έρπη ή εναν έρπη των γεννητικών οργάνων. Βλέπετε κάποιες φορές το άτομο ξέρει ότι θα εμφανιστεί.  Λέει «ξέρεις θα βγάλω έρπη», «στεναχωρήθηκα, ένιωσα κάτι στο χείλος μου θα μου βγει» στο λέει.

Το συνδέουν και με το άγχος βέβαια.

Άμεσα, γιατί είναι ένα άγχος, ένα στρες το οποίο δεν μπορεί να μεταβολιστεί δεν μπορεί ψυχικά να εκπροσωπηθεί. Δεν μπορεί να γίνει δηλαδή εικόνα, λόγια και να το πεις.

Παραδείγματος χάριν στις κεφαλαλγίες, τις οποίες πρώτος μελέτησε από την ψυχοσωματική μεριά ο Martin στο Παρίσι τη δεκαετία του ’50, η δυσκολία η μεγάλη ήταν στο να εκφράσει ο άνθρωπος η κυρίως να σκεφτεί την επιθετικότητα ή τη σεξουαλικότητα. Τις επιθυμίες δηλαδή θανάτου, επιθετικές γενικότερα προς τους γονείς ή τις ερωτικές επιθυμίες. Ένας τρόπος λοιπόν για να μην τις σκεφτεί αυτές, είναι να έχει μία φοβερή κεφαλαλγία ούτως ώστε να μην σκεφτεί.

Θα σας αποκαλύψω ότι και προσωπικά μου συνέβη, μετά από κάποιο διάστημα ψυχοθεραπείας, εξαφανίστηκαν οι κεφαλαλγίες μου.

Ακριβώς έτσι είναι. Το βλέπεις όταν εκπροσωπηθούν πράγματα. Είναι η περίπτωση της Ανθής που αναφέρω στο βιβλίο μου. Είχε και επιχείλιο έρπη όταν είχε έρθει σε μένα και σοβαρότατες κεφαλαλγίες που είχαν γενετική βάση. Δηλαδή τρομερούς πονοκεφάλους που είχε η γιαγιά της και είχε και η μαμά της. Σε βαθμό που έδεναν λέει στο χωριό το κεφάλι τους για να μην το χτυπήσουν στον τοίχο με μία βρεγμένη πετσέτα. Και βλέπετε μετά από μερικά χρόνια θεραπείας εξαφανίστηκαν. Για ποιο λόγο μετά εμφανίστηκε ένας καρκίνος είναι πολύ πιο σοβαρά πράγματα που έτυχαν στη ζωή της. Και ξέρετε το να κάνουμε μία πρόοδο στη ζωή μας ποτέ δεν είναι αρκετό, και δεν σημαίνει ότι είναι αρκετό για κάτι απερχόμενο το οποίο μπορεί να είναι τόσο έντονο που να μας παρασύρει και μας.

Σας ευχαριστώ πολύ.

 

 

 

 

 

 

 

Σχετικά άρθρα