Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι μια διαταραχή ψυχικής υγείας που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών και κοινωνικών στρωμάτων και εμφανίζεται όταν ένα άτομο αποκτά εμμονές και καταναγκασμούς που αδυνατεί να αποδιώξει. Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες, ενοχλητικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που προκαλούν έντονα και ανησυχητικά συναισθήματα. Οι καταναγκασμοί είναι αποτέλεσμα των εμμονών και πρόκειται για συμπεριφορές στις οποίες επιδίδεται το άτομο πιστεύοντας πως θα απαλλαγεί από τις εμμονές και θα μειώσει την αγωνία του.
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ιδεοληψίες ή/και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές κάποια στιγμή στη ζωή τους χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όλοι έχουμε «λίγη OCD». Για να γίνει η διάγνωση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, αυτός ο κύκλος ιδεοληψιών και καταναγκασμών γίνεται τόσο ακραίος που καταναλώνει πολύ χρόνο και παρεμποδίζει σημαντικές δραστηριότητες που συνήθιζει να κάνει το άτομο.
Ποιες είναι οι τρεις σκέψεις που πυροδοτούν την διαταραχή
- Η παγίδα των ενοχλητικών σκέψεων
Οι περισσότερες περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής ξεκινούν με ενοχλητικές σκέψεις που προκαλούν αγωνία και ανησυχία. Αυτές οι σκέψεις επικεντρώνονται μεταξύ άλλων σε φοβίες βλάβης, κινδύνου, ανηθικότητας και σεξουαλικότητας. Παρεμβάλλονται στην ροή των σκέψεων και έχουν ως στόχο τον αποπροσανατολισμό του ατόμου, τον φόβο και τελικά την απογοήτευση του γύρω από συγκεκριμένα θέματα.
Αυτό που κάνει το άτομο να συνειδητοποιήσει πως βρίσκεται σε μία επιζήμια για την ψυχολογία του κατάσταση είναι οι προσπάθειες που κάνει για να καταστείλει όλες αυτές τις φοβίες. Ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστούν αυτές οι σκέψεις είναι αρχικά να τις αποδεχθεί το άτομο. Αυτό γίνεται αρχικά από την αποδοχή πως αυτές οι σκέψεις είναι φυσιολογικές. Στην συνέχεια έρχεται η κατανόηση τους ως παρεμβατικές σκέψεις χωρίς ουσιαστικό νόημα. Τέλος, το άτομο καλείται να καταλάβει πως δεν μπορεί μόνο του να τις ελέγξει και θα χρειαστεί βοήθεια. Άρα η αποδοχή είναι το πρώτο βήμα.
- Η απάντηση των καταναγκασμών
Η αγωνία που γεννάται από τις ενοχλητικές σκέψεις οδηγεί το πάσχον άτομο σε ορισμένες ενέργειες προκειμένουν να ανακουφιστεί. Αυτές δεν είναι άλλες από τους καταναγκασμούς. Λειτουργούν ως στρατηγική ανακούφισης και επιβεβαίωσης προς το άτομο πως όλα θα πάνε καλά. Το να γίνονται μερικές «καλές» σκέψεις βοηθά το άτομο να ανεβαίνει ψυχολογικά και να αντικαθιστά τις επιζήμιες σκέψεις. Μειώνουν το άγχος, τις εμμονές και την αγωνία.
Παρακάτω θα αναφερθεί αναλυτικότερα τι ακριβώς είναι οι καταναγκασμοί και τι σημαίνουν οι εμμονές.
- Οι εκτιμήσεις για την OCD ως φίλτρο
Ο τρίτος τύπος σκέψης είναι πολύ σημαντικός για την πορεία της διαταραχής αλλά πολύ συχνά παραβλέπεται. Αντιπροσωπεύει τον τρόπο που ερμηνεύει το άτομο τις ενοχλητικές σκέψεις και στους οποίους παραπέμπουν τακτικά και οι θεραπευτές. Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο αξιολόγησεις των σκέψεων αφού αν κάποια από αυτές κριθεί ως επικίνδυνη τότε το άγχος θα οξυνθεί. Αλλά αν αξιολογηθούν ως τυχαίες και μη σημαντικές τότε θα παραβλεφθούν χωρίς συνέπειες.
Τα «φίλτρα» των σκέψεων, συλλήβδην, είναι πεποιθήσεις που το άτομο μπορεί να έχει πρόσβαση και να ελέγξει αν προσπαθήσει. Είναι το κίνητρο που θα σπρώξει το άτομο να αναζητήσει τον θεραπευτή για να εντοπίσει και να εξουδετερώσει το πρόβλημα.
Κοινές εμμονές της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Οι εμμονές είναι σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εμφανίζονται συνεχώς και κάνουν το άτομο να χάνει τον έλεγχο. Τα άτομα με OCD δεν θέλουν να κάνουν αυτές τις σκέψεις και τις βρίσκουν ενοχλητικές, αλλά δεν μπορούν και να τις αποτρέψουν. Οι εμμονές συνήθως συνοδεύονται από έντονα συναισθήματα όπως φόβο, αηδία, αμφιβολία ή ένα αίσθημα ότι τα πράγματα πρέπει να γίνουν με συγκεκριμένο τρόπο. Οι εμμονές διαρκούν πολύ και εμποδίζουν σημαντικές δραστηριότητες και συνήθειες της καθημερινότητας. Όταν ξεκινήσει να υπάρχει αυτή η δυσλειτουργία τότε είναι χαρακτηριστικό δείγμα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Φοβίες μόλυνσης για:
- Σωματικά υγρά (παραδείγματα: ούρα, κόπρανα)
- Μικρόβια/ασθένειες (παραδείγματα: έρπης, HIV)
- Περιβαλλοντικοί ρύποι (παραδείγματα: αμίαντος, ακτινοβολία)
- Οικιακές χημικές ουσίες (παραδείγματα: καθαριστικά, διαλύτες)
- Βρωμιές
Φοβίες γύρω από τον έλεγχο:
- Φόβος για τις παρορμήσεις γιατί μπορεί να βλάψουν τον εαυτό του
- Φόβος για τις παρορμήσεις για να μην βλάψουν τους άλλους
- Φόβος για βίαιες ή φρικτές σκέψεις
- Φόβος μήπως θολώσει τις αισχρότητες ή τις προσβολές
- Ο φόβος της κλοπής πραγμάτων
Φοβίες πως θα προκληθεί κάποιο κακό:
- Φόβος πως το άτομο ευθύνεται για κάτι τρομερό που ενδεχομένως συμβαίνει (όπως πυρκαγιά, διάρρηξη)
- Φόβος πως θα βλάψει τους άλλους επειδή δεν είστε αρκετά προσεκτικοί (όπως πέσει κάτι στο έδαφος που μπορεί να προκαλέσει γλίστρημα σε κάποιον και να βλάψει τον εαυτό του)
Ανεπιθύμητες σεξουαλικές επιθυμίες:
- Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές σκέψεις ή φαντασιώσεις
- Απαγορευμένες ή διεστραμμένες σεξουαλικές παρορμήσεις για τους άλλους
- Σεξουαλικές εμμονές που αφορούν παιδιά ή αιμομιξία
- Εμμονές για επιθετική σεξουαλική συμπεριφορά προς τους άλλους
Θρησκευτικές εμμονές (σχολαστικότητα):
- Ανησυχία για την προσβολή του Θεού ή ανησυχία για βλασφημία
- Υπερβολική ανησυχία για το σωστό/λάθος ή την ηθική
Εμμονές που σχετίζονται με την τελειομανία:
- Ανησυχία για την ομοιομορφία ή την ακρίβεια
- Ανησυχία για την ανάγκη να γνωρίζει ή να θυμάται τα πάντα
- Φόβος μήπως χάσετε ή ξεχάσετε σημαντικές πληροφορίες όταν πετάτε κάτι έξω
- Αδυναμία να αποφασίσετε αν θα κρατήσετε ή θα απορρίψετε πράγματα
- Φόβος να χάσεις πράγματα
Γενικές εμμονές
- Εμμονές γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό κάποιου
- Ανησυχία για την εμφάνιση σωματικής ασθένειας (π.χ. καρκίνου)
- δεισιδαιμονικές ιδέες για τους τυχερούς/άτυχους αριθμούς δίνουν ορισμένα χρώματα
Κοινοί καταναγκασμοί
Το δεύτερο μέρος της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής περιλαμβάνει τους καταναγκασμούς. Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή σκέψεις που χρησιμοποιεί ένα άτομο με σκοπό να αντιμετωπίσει ή να εξαφανίσει τις εμμονές του. Τα άτομα με OCD συνειδητοποιούν ότι αυτή είναι μόνο μια προσωρινή λύση, αλλά αφού δεν βρίσκουν καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης βασίζονται στον καταναγκασμό για να καθησυχάσουν τις εμμονές και τις σκέψεις τους. Οι καταναγκασμοί μπορεί επίσης να περιλαμβάνουν την αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν εμμονές. Οι καταναγκασμοί είναι χρονοβόροι και εμποδίζουν σημαντικές δραστηριότητες που εκτιμά το άτομο.
Υπερβολικός καθαρισμός σπιτιού και σώματος
- Το υπερβολικό πλύσιμο των χεριών
- Το υπερβολικό ντους, μπάνιο, βούρτσισμα των δοντιών, περιποίηση
- Καθαρισμός οικιακών αντικειμένων ή άλλων αντικειμένων υπερβολικά
- Άλλα πράγματα για την αποτροπή των ρύπων
Ψυχικοί Καταναγκασμοί:
- Διανοητική ανασκόπηση των γεγονότων για την αποφυγή βλάβης
- Προσευχή για να αποτρέψει το κακό
Συνεχής έλεγχος:
- Έλεγχος ότι το άτομο δεν έβλαψε ή δεν θα βλάψει άλλους
- Έλεγχος ότι δεν έβλαψε ή δεν θα βλάψει τον εαυτό του
- Έλεγχος ότι δεν συνέβη τίποτα κακό
- Έλεγχος ότι δεν έγινε κανένα λάθος
- Έλεγχος της φυσικής κατάστασης ή του σώματος
Πολλές επαναλήψεις:
- Ξαναδιάβασμα ή γράψιμο όσων έχουν ήδη γραφτεί ή ειπωθεί
- Επαναλήψεις στις συνήθειες της καθημερινότητας όπως το άναμμα του διακόπτη ή το κλείσιμο μιας πόρτας
- Επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος
- Επαναλήψεις εργασιών που έχουν ήδη γίνει π.χ το σκούπισμα του σπιτιού τρεις φορές επειδή το τρία θεωρείται τυχερός αριθμός
Γενικοί καταναγκασμοί:
- Τακτοποίηση των αντικειμένων και το επίπλων όσες φορές το άτομο νιώθει ότι θα γίνουν σωστά
- Συνεχής αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους άλλους
- Αποφυγή καταστάσεων που θεωρείται που θα προκαλέσουν τις εμμονές
