Ρούλα Πισπιρίγκου: Πώς μια γυναίκα φτάνει στο σημείο να σκοτώσει το παιδί της; Την οδήγησε ψυχική νόσος ή η απουσία μητρικού φίλτρου;

Η έννοια του μητρικού φίλτρου δεν μπορεί να αποσαφηνιστεί πλήρως και μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν γύρω από αυτή. Σίγουρα το ένστικτο της μάνας και ο ρόλος της στην ζωή του παιδιού είναι αδιαμφισβήτητα. Αλλά δεν γνωρίζουμε εάν μια γυναίκα κατέχει εν γεννώς την ψυχική δυνατότητα να γίνει μητέρα. Μετέπειτα δεν γνωρίζουμε εάν μπορεί ψυχικά να είναι παρούσα στην διαμόρφωση των παιδιών, τα οποία πάντα ορίζουμε αυθαίρετα ως καλά και αθώα.

Η ταύτιση της γυναικείας φύσης με την μητρότητα

Η δυνατότητα μιας γυναίκας να είναι μια αρκετά καλή μητέρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την σχέση με τη δική της μητέρα ως παιδί. Η μητρότητα είναι ενός είδους εξουσία απέναντι σε ένα πιο αδύναμο ον που εξαρτάται καθ’ ολοκληρία από την μητέρα του. Εξ αιτίας αυτού, το μωρό δεν βιώνεται ως ανεξάρτητη οντότητα από την μητέρα που διαθέτει δικό του ψυχισμό. Ξεκινά να λειτουργεί το ναρκισσιστικό ένστικτο της ίδιας της μητέρας, η οποία συνειδητά ή ασυνείδητα αναζητά να το εξουσιάσει και του συμπεριφέρεται όπως θεωρεί πως την οφελεί.

Αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι πως ένα έγκλημα, όσο ειδεχθές κι αν είναι, δεν συνιστά αξιωματικά ένδειξη ψυχοπαθολογίας και ψυχικής νόσου. Η ατυχής ταύτιση της ψυχικής νόσου με την εγκληματικότητα είναι αποτέλεσμα της στιγματιστικής αντίληψης των ψυχικά ασθενών από το κοινωνικό σύνολο.

Τέτοιου είδους συσχετισμός δεν μπορεί να γίνει αφού κάθε άτομο που πράττει μια ανθρωποκτονία έχει το δικό του μοναδικό ιστορικό. Διαφέρει η ψυχική ταυτότητα, τα βιώματα και οι εμπειρίες που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του. Για όλα αυτά  αξιολογείται ξεχωριστά.

Το κοινό αίσθημα πληγώνεται γιατί αμφισβητείται ένας θεμελιώδης ανθρώπινος ρόλος αυτός της μητέρας. Η γονεϊκότητα και ειδικά η μητρότητα είναι βασικά στοιχειά της ζωής και μας φέρνουν αντιμέτωπους με πιο σκοτεινά και πρωτόγονα μέρη της ψυχής όταν σχετίζονται με τον θάνατο. Τόσο στην ιστορία του ανθρώπου όσο και στην φύση παρατηρούμε περιπτώσεις εγκατάλειψης ή φόνου αδύναμων απογόνων από τη μητέρα ή τον πατέρα τους.

Οι μορφές του ναρκισσισμού

Ο ναρκισσισμός είναι απαραίτητος για την διατήρηση της ζωής καθώς όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν ναρκισσιστικά στοιχεία. Εντοπίζεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό σε όλους τους ανθρώπους και η ανάπτυξή του συνδέεται με τα παιδικά χρόνια. Ανάλογα με τα βιώματα μπορεί το άτομο να διακρίνεται από καλοήθη ναρκισσισμό ή κακοήθη.

Όταν μία περίπτωση αφορά κακοήθη ναρκισσισμό το άτομο που τον έχει δεν μπορεί να συναναστρέφεται με άλλους ανθρώπους. Στην ακραία του μορφή δεν υπάρχει ενσυναίσθηση και κυριαρχεί η προσπάθεια χειραγώγησης των υπολοίπων. Όταν πρόκειται για την ανατροφή παιδιών, το ζητούμενο δεν είναι η κοινωνικοποίηση και η δημιουργία ανεξάρτητων προσωπικοτήτων με ελεύθερη σκέψη, αλλά η επικράτηση του ναρκισσιστή έναντι του άλλου και η καταστροφή του.

Στα παιδικά βιώματα κρύβεται ο τρόπος που το άτομο αλληλεπιδρά, με τον σύντροφο, με τα παιδιά και τους φίλους. Στην παιδική ηλικία ανάλογα με τον τρόπο που οι γονείς φέρονται στο παιδί και συνολικά από τις εμπειρίες που μοιράζονται μαζί του δομείται κατά κύριο λόγο η οπτική που θα αποκτήσουν απέναντι στις καταστάσεις και τους ανθρώπους στην μετέπειτα ζωή.

Είναι συχνό φαινόμενο σε κάποιον που γίνεται γονέας και ιδιαιτέρως στις μητέρες να αναδύονται πρώιμες εμπειρίες της δικής τους παιδικής ηλικίας οι οποίες θα καθορίσουν το πως θα αγκαλιάσει και θα συμπεριφερθεί στο δικό του παιδί. Στις νηπιακές και παιδικές εμπειρίες εμπεριέχεται ο λόγος που ο γονέας συμπεριφέρεται με συγκεκριμένο τρόπο στα παιδιά του.

Η παιδοκτονία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της άσχημης σχέσης των συζύγων;

 

Η σχέση μεταξύ του ζεύγους έχει τεράστια σημασία για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια ρόλος του πατέρα χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο ως σημαντικός και απαραίτητος για την ψυχική υγεία των παιδιών. Ο πατέρας παίζει σημαντικό στην πρακτική αλλά και την ψυχική υποστήριξή της νέας μητέρας μετά την γέννηση του παιδιού και τις καινούριες προκλήσεις που θα έχουν και οι δυο γονείς να αντιμετωπίσουν.

Η ποιότητα της σχέσης του συζύγων πριν τον ερχομό των παιδιών συμβάλει στην ποιότητα των ψυχικών αναπαραστάσεων τόσο του άνδρα, όσο και της γυναίκας που κυοφορεί το παιδί. Αυτή η σχέση είναι που θα καθορίσει και την ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που παρέχεται αρχικά από την μητέρα και στην συνέχεια από τον πατέρα. Σε πολλές μελέτες σχετικά με την παιδοκτονία, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην σημασία της σταθερής γονεϊκής σχέσης για την ομαλή διαβίωση γονέων και παιδιού.

Τζεφεράκος Γεώργιος

Ψυχίατρος, Διδάκτωρ

Ψυχιατροδικαστιής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Πρόεδρος Κλάδου Διπλής Διάγνωσης ΕΨΕ

Email: [email protected] 

Τηλ.: 2107257465

Σχετικά άρθρα