Οι διατροφικές διαταραχές είναι από τις πιο σοβαρές και προκλητικές ψυχικές ασθένειες που επηρεάζουν τα παιδιά και τους εφήβους της εποχής μας. Ειδικά μετά την πανδημία οι διατροφικές διαταραχές αυξήθηκαν. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η παρουσία ανθυγιεινών ή ακραίων συνηθειών που επηρεάζουν το βάρος και την εμφάνιση, που οδηγούν το νεαρό άτομο σε επικίνδυνες διατροφικές και άλλες συμπεριφορές. Αυτές οι διαταραχές επηρεάζουν σοβαρά τη ζωή του νέου ατόμου, την ικανότητά του να λειτουργεί στο σχολείο, στην οικογένεια και στις σχέσεις του.

Ποια είναι τα είδη των διατροφικών διαταραχών;

Υπάρχουν διάφοροι τύποι διατροφικών διαταραχών, με πιο αναγνωρισμένες τη νευρική ανορεξία και τη νευρική βουλιμία. Η νευρική ανορεξία χαρακτηρίζεται από σημαντική απώλεια βάρους, κάτω από αυτό που θα αναμενόταν για την ηλικία και το ύψος του ατόμου. Συνοδεύεται από έντονο φόβο και άγχος απέναντι στην πιθανότητα των επιπλέον κιλών. Τα άτομα με νευρική ανορεξία βλέπουν το σώμα τους με παραμορφωμένο τρόπο, νιώθοντας πως είναι παχείς ακόμα και όταν είναι εξαιρετικά λιποβαρείς.

Η νευρική βουλιμία, από την άλλη, χαρακτηρίζεται από φαινομενικά ανεξέλεγκτα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού. Αυτά ακολουθούν συμπεριφορές που στοχεύουν να απαλλάξουν το σώμα από τις θερμίδες που προσλαμβάνει, όπως η υπερβολική άσκηση, η λήψη καθαρτικών και ο έμετος. Τα άτομα με βουλιμία τις περισσότερες φορές αισθάνονται μεγάλο αίσθημα ενοχής και ντροπής και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να κρύψουν τις ανασφάλειές τους.

Και οι δύο διαταραχές είναι οι πιο αναγνωρισμένες διατροφικές διαταραχές. Υπάρχει όμως και μία πιο κοινή διατροφική διαταραχή που δεν προσδιορίζεται με κάποιο συγκεκριμένο όρο. Ένα άτομο που ζει με αυτή παρουσιάζει συνήθως μια παραμορφωμένη άποψη για το βάρος και το σχήμα του, έναν έντονο φόβο να πάρει βάρος και διαταραγμένα πρότυπα διατροφής. Δεν παρουσιάζει, βέβαια, τόσο έντονους φόβους και άγχος όπως με την νευρική ανορεξία ή την βουλιμία, αλλά για τους ειδικούς είναι μία διαταραχή το ίδιο σοβαρή .

Ποιοι παράγοντες προκαλούν τις διατροφικές διαταραχές;

Δύο σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μιας διατροφικής διαταραχής στους εφήβους είναι:

• Διαταραγμένα διατροφικά πρότυπα π.χ. εξαντλητικές και συνεχείς δίαιτες, νηστεία, αποφυγή συγκεκριμένων τροφών
• Σωματική δυσαρέσκεια όπως αισθήματα ντροπής και θυμού για το σώμα κάποιου, ενασχόληση με το σχήμα του σώματος, παραμορφωμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος

Άλλες αιτίες των διατροφικών διαταραχών μπορεί να είναι γενετικές ευπάθειες, πολιτισμικοί παράγοντες (π.χ. μια κουλτούρα που προωθεί το αδυνάτισμα και τη δίαιτα), το άγχος και κυρίως η ψυχολογία.

Για τους εφήβους η διατροφή είναι ένα όπλο για να εκφράσουν εκτός από την κακή τους ψυχολογία και άλλες ιδεολογικές τους πεποιθήσεις. Οι διατροφικές διαταραχές χρησιμεύουν ως τρόπος έκφρασης συναισθημάτων και συμπεριφορών που δεν μπορούν απαραίτητα να εκφραστούν με λόγια.

Στην εφηβεία είναι πολύ συνηθισμένο το άτομο να εσωτερικεύει τις καταστάσεις και τα προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Ωστόσο, όταν οι έφηβοι εκφράζουν αυτά τα ζητήματα μέσω μιας διατροφικής διαταραχής, τότε η επικοινωνία μετατρέπεται σε μία ανθυγιεινή και αυτοκαταστροφική ανάγκη.

Αυτά τα συμπτώματα είναι ένας συμπεριφορικός τρόπος έκφρασης αυτού που δεν μπορεί ή δεν εκφράζεται συναισθηματικά. Ένας τυπικός έφηβος που είναι θυμωμένος με έναν γονιό μπορεί να του χτυπήσει την πόρτα ή να κλάψει. Κάποιος, όμως, με διατροφική διαταραχή μπορεί να επιλέξει να μην φάει ή να κάνει εμετό για να δείξει την δυσαρέσκειά του. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται μερικές τρομακτικές συνέπειες για την ψυχολογία και στην συμπεριφορά.

Πώς μπορεί ο γονέας να καταλάβει εάν το παιδί του έχει κάποια διατροφική διαταραχή;

Από όλα τα σημάδια που προδίδουν τις διατροφικές διαταραχές, τα πιο χαρακτηριστικά είναι η αυστηρή δίαιτα, η παρατεταμένη νηστεία, η αποστασιοποίηση από συγκεκριμένες τροφές, η υπερφαγία, η χρήση καθαρτικών που προκαλούν έμετο και η χρήση χαπιών αδυνατίσματος.

Τα πρόσθετα σημάδια περιλαμβάνουν:

• Σωματικές αλλαγές στο βάρος και απώλεια αυτού, διαταραχή της εμμήνου ρύσεως στις γυναίκες, γενική ατονία, χλωμή και ημιλιπόθυμη εμφάνιση, αισθήματα ζάλης, αφυδάτωση, αϋπνίες, οδοντικά προβλήματα
• Αλλαγές συμπεριφοράς που περιλαμβάνουν συχνό ζύγισμα και αρνητικό σχολιασμό, κρυφές διατροφικές συνήθειες, ντύσιμο με φαρδιά ρούχα που κρύβουν το σώμα, άρνηση ύπαρξης προβλήματος, προσπάθεια σωματικής βλάβης και αυτοχειρίας, απόσυρση από την κοινωνική και οικογενειακή ζωή
• Ψυχολογικά σημάδια, όπως έκφραση φόβου για την αύξηση βάρους, τροφικές και σωματικές αλλαγές, εκφράσεις ενοχής, αλλαγές στη διάθεση και απώλεια κινήτρων και ενθουσιασμού για την ζωή

Πως η πανδημία αύξησε τις διατροφικές διαταραχές των εφήβων;

Υπάρχουν πολλές πιθανές εξηγήσεις για αυτό το τσουνάμι των διατροφικών ανησυχιών στους εφήβους. Με την αρχή της πανδημίας, οι έφηβοι έχασαν τον γνωστό ρυθμό της ημέρας τους και απομακρύνθηκαν από τους φίλους τους. Το στρες και ο φόβος έγιναν καθημερινότητα και ο εγκλεισμός τα επιβάρυνε συνεχώς.

Οι διατροφικές διαταραχές, όμως, έχουν συνδεθεί εδώ και καιρό με τις υψηλές επιδόσεις στο σχολείο. Οι έφηβοι που προσπαθούν για αυτές τις επιδόσεις θα μπορούσαν κανονικά να είχαν ρίξει την ενέργειά τους στις ακαδημαϊκές, αθλητικές ή εξωσχολικές τους ασχολίες. Ξαφνικά βρέθηκαν με άπλετο ελεύθερο χρόνο στα χέρια τους. Έτσι, αυτομάτως στράφηκε η προσοχή τους στη σωματική υγεία ή την εμφάνιση ως τρόπο να αντιμετωπίσουν το άγχος και να περάσουν παραγωγικά τον χρόνο τους.

Για ορισμένους, η αύξηση της συναισθηματικής κατανάλωσης φαγητού στην πανδημία ήταν μέρος του προβλήματος. Η φοίτηση στο σχολείο από το σπίτι όπου το φαγητό είναι διαρκώς διαθέσιμο οδήγησε πολλούς νέους να τρώνε περισσότερο από το συνηθισμένο ως τρόπο διαχείρισης της πλήξης ή του στρες. Συγχρόνως, αυξήθηκε και ο χρόνος χρήσης του Instagram και των υπόλοιπων κοινωνικών δικτύων.

Αν και αυτό μπορεί να είναι ίδιον της σημερινής ζωής, η καθημερινή επαφή με εικόνες συνομηλίκων φτιαγμένες και ρετουσαρισμένες παίζει μεγάλο ρόλο στη δυσαρέσκεια του σώματος και τη διαταραγμένη διατροφή. Δημιουργείται σύγκριση και αυτή με την σειρά της δημιουργεί μια καθοδική σπείρα όσον αφορά την εικόνα του σώματος και την αυτοεκτίμηση. Έτσι γίνεται πιο πιθανό να υιοθετήσουν ανθυγιεινές συμπεριφορές σχετικά με το βάρος. Όταν οι έφηβοι ενδιαφέρονται για τη διαχείριση του βάρους τους, συχνά αναζητούν καθοδήγηση στο διαδίκτυο.

Πως μπορούν οι έφηβοι να αντιμετωπίσουν τις διατροφικές διαταραχές;

Οι διατροφικές διαταραχές που δεν αντιμετωπίζονται μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικές ιατρικές επιπλοκές και περαιτέρω φοβίες. Ως εκ τούτου, η λήψη φροντίδας από προγράμματα θεραπείας και ψυχολογικής υποστήριξης είναι εξαιρετικά σημαντική. Οι οικογένειες παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία και την αποκατάσταση.

Ο πρώτος στόχος είναι να αντιληφθούν οι έφηβοι την σημασία του υγιούς σωματικού βάρους αλλά και της αντιμετώπισης της αρνητικής ψυχολογίας. Οι διατροφικές διαταραχές μπορεί να βλάψουν τον εγκέφαλο, την καρδιά, τα οστά, τα νεφρά και το συκώτι. Οι ψυχολόγοι ή οι θεραπευτές είναι εκείνοι που βοηθούν με τις διατροφικές διαταραχές να αντιμετωπίσουν αρνητικές συμπεριφορές. Επίσης, συμβάλλουν στην απομυθοποίηση των παραμορφωμένων προτύπων σκέψης και τυχόντων υποκειμένων ζητημάτων που μπορεί να έχουν πυροδοτήσει την διαταραχή.

Με τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, οι έφηβοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν καταστάσεις που προκαλούν συμπεριφορές διατροφικής διαταραχής και στη συνέχεια εργάζονται για να αναπτύξουν θετικές τεχνικές αντιμετώπισης.