Ο θυμός διαθέτει κυρίως αρνητική φήμη σε σύγκριση με θετικά συναισθήματα όπως η ευτυχία, η χαρά και η ελπίδα. Ίσως η δαιμονοποίηση του θυμού να έχει τις ρίζες της σε κοινωνικούς, πολιτιστικούς και θρησκευτικούς λόγους, καθώς και στην προφανή εκδήλωση των συχνά καταστροφικών αποτελεσμάτων του, όπως η επιθετικότητα και η βία.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι θα ήμασταν καλύτερα χωρίς τον θυμό ως συναίσθημα. Ωστόσο, πολλοί είναι και οι ψυχολόγοι, επιστήμονες του εγκεφάλου και επαγγελματίες ψυχικής υγείας που προτείνουν ότι ο θυμός έχει πολύτιμες ιδιότητες. Τονίζοντας, παράλληλα, πως ενδέχεται να είναι ευεργετικός για την ανθρώπινη κατάσταση.

Όλα τα συναισθήματα είναι χρήσιμα

Από μια εξελικτική σκοπιά, όλα τα συναισθήματα είναι κατάλληλα σε ορισμένες περιπτώσεις όταν βιώνονται στον βέλτιστο βαθμό, παρέχοντας τους πόρους για να λειτουργήσουμε αποτελεσματικά προς τον επιθυμητό στόχο. Για παράδειγμα, ορισμένα επίπεδα στρες και άγχους μας ωθούν να αποδίδουμε σε υψηλό επίπεδο.

Η θλίψη μπορεί να είναι καθαρτική, κάνοντάς να βλέπουμε με εκτίμηση για όσα χάσαμε, ενώ σηματοδοτεί την ανάγκη μας για υποστήριξη ώστε να ανακάμψουμε και να θεραπευτούμε. Ομοίως, ο ήπιος έως μέτριος θυμός μπορεί να μας βοηθήσει να κινηθούμε θετικά προς τα εμπρός. Ωστόσο, φυσικά, ο ακραίος ή χρόνιος θυμός μπορεί να είναι επιζήμιος για την ευημερία μας.

Η θεώρηση πως ο θυμός είναι απλώς μία επιθετική αντίδραση είναι τρομερά επιφανειακή. Συχνά μας παρέχει πληροφορίες που μας επιτρέπουν να εμπλακούμε καλύτερα με τον κόσμο γύρω μας, ενώ παράλληλα κατανοούμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Εάν βλέπουμε τον θυμό ως κάτι που μας κάνει πιο ενημερωμένους σχετικά με ό,τι συμβαίνει γύρω μας, μπορούμε να προσαρμόσουμε την συμπεριφορά μας ανάλογα.

Ο θυμός ως ένστικτο επιβίωσης

Τα συναισθήματα εξελίχθηκαν και συνεχίζουν να εξελίσσονται για να μας κρατούν ασφαλείς. Η ανταπόκριση στις διάφορες περιστάσεις εξελίχθηκε έτσι ώστε να μπορούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας από έναν εχθρό ή έναν κίνδυνο και πηγάζει από τον θυμό. Ο θυμός είναι ενσωματωμένος στην πρωτόγονη ανάγκη των ανθρώπων να επιβιώσουν και να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες καταστάσεις.

Ο θυμός ωθεί τους ανθρώπους να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί απέναντι στις απειλές και οξύνει την εστίασή μας. Όταν απειλούμαστε ο θυμός ενεργοποιείται αυτόματα και μας ωθεί να αντεπιτεθούμε και να δράσουμε γρήγορα και δυναμικά για να προστατευτούμε.

Από την άποψη της επιβίωσης, υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας όταν ανταποδίδουμε και κάνουμε τους άλλους να μας φοβούνται. Ο θυμός μας προστατεύει όταν κάποιος θέλει να μας πληγώσει. Μας δίνει τη δύναμη και την επιθετικότητα για να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε έναν ισχυρότερο εχθρό. Σε καθημερινές καταστάσεις, ο θυμός χρησιμεύει ως θετική δύναμη που μας παρακινεί να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και να βρούμε δημιουργικά λύσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.

Στην συνέχεια, επέρχεται η ανάγκη ηρεμίας και αποφόρτισης από την ένταση του θυμού. Αυτή η ένταση μπορεί να σωματοποιείται μεταφραζόμενη σε σωματικό και συναισθηματικό πόνο. Όταν αντιμετωπίζουμε σωματική και συναισθηματική δυσφορία, ο θυμός μας παρακινεί έντονα να κάνουν κάτι για αυτό. Ως εκ τούτου, βοηθά να αντιμετωπίσουμε το στρες εκτονώνοντας πρώτα την ένταση στο σώμα και με αυτόν τον τρόπο ηρεμεί τα «νεύρα». Γι’ αυτό μπορεί μετά από μια έκρηξη θυμού και να νιώθουμε ηρεμία.

Συγχρόνως, ο θυμός αποδεικνύει μια βαθιά ανθρώπινη ανάγκη για έλεγχο. Ο θυμός προστατεύει τα κεκτημένα μας, βοηθώντας μας να νιώθουμε υπεύθυνοι και όχι αβοήθητοι. Η λειτουργία του θυμού είναι να προκαλεί συνέπειες ή να αποκρύπτει οφέλη από τους άλλους για να αυξήσει την ευημερία μας.

Για αυτό και τα άτομα που βιώνουν και εκδηλώνουν το θυμό τους κατάλληλα είναι σε καλύτερη θέση να εκπληρώσουν τις ανάγκες τους και να ελέγξουν τη μοίρα τους από εκείνα που καταπιέζουν το θυμό τους. Τούτου λεχθέντος, είναι σημαντικό να προφυλαχτούμε από την εμμονή μας από την αίσθηση δύναμης που μπορεί να προκαλέσει ο θυμός.

Κίνητρο για την επίλυση προβλημάτων 

Εάν τα πράγματα δεν είναι ή δεν προσανατολίζονται προς την κατεύθυνση που θέλουμε πρέπει να αλλάξουν. Την αναγκαία παρακίνηση για αυτή την αλλαγή μας την προσφέρει ο θυμός αφού μας ωθεί να κάνουμε με σκοπό να βρούμε λύσεις στα προβλήματά μας. Ο θυμός πυροδοτείται όταν αντιμετωπίζουμε ένα εμπόδιο ή ένα άτομο που μπλοκάρει τις ανάγκες μας.

Είναι ο μόνος τρόπος για διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας και να βρεθεί μία δίκαιη λύση. Χρησιμεύει, δηλαδή ως ένα εσωτερικό σύστημα καθοδήγησης που δείχνει ότι κάτι δεν είναι πολύ σωστό ή ότι κάποιος μας φέρθηκε άδικα. Σε αυτή την διαδικασία διευκολύνει και την επικοινωνία με τους άλλους, καθώς καθιστά σαφές πως αν δεν μας φερθούν δίκαια θα υπάρξει κόστος. Αυτός ο τύπος θυμού μπορεί να επιφέρει θετικές αλλαγές στην κοινωνία και να αυξήσει το κοινωνικό κόστος της κακής συμπεριφοράς.

Με λίγα λόγια μας οδηγεί εν τέλει στην επίτευξη των επιθυμητών μας στόχων και στην ανταμοιβή για την προσπάθεια που κάναμε. Με την βοήθεια του θυμού εξαλείφεται οτιδήποτε μας εμποδίζει να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμίες μας. Μας δίνεται ώθησε για να ενεργούμε προς τα ιδανικά μας.

Τελικά ο θυμός προσφέρει δείχνει αισιοδοξία

Παραδόξως, ο θυμός μπορεί να προκαλέσει αισιοδοξία, αλλά και να αποδείξει την ύπαρξη αυτής. Μπορεί να μας ενθαρρύνει να επικεντρωθούμε σε αυτό που ελπίζουμε να πετύχουμε, αντί να εστιάζουμε απλώς στον πόνο, την προσβολή ή τη θυματοποίηση. Το σύστημα θυμού είναι προσανατολισμένο προς αυτό που είναι εφικτό, όχι προς το αδύνατο.

Για αυτό πολλές φορές αισθανόμαστε θετικά για την ικανότητά μας να αλλάξουμε την κατάσταση, δίνοντάς μας τη δύναμη να αναλάβουμε δράση και να μετακινηθούμε από μια ανεπιθύμητη θέση σε μια επιθυμητή. Ο θυμός λειτουργεί ως δείκτης και ρυθμιστής κοινωνικής και προσωπικής αξίας. Ενεργοποιείται όταν διαταράσσεται η αρμονία μας με την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε. Αντίστοιχα, μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τις βαθιές πεποιθήσεις μας και το τι πρεσβεύουμε.

Ο θυμός ξεσπά τελικά όταν κάποιος μας τοποθετεί σε χαμηλότερη θέση από εκείνη που μας αξίζει. Άρα η υποτίμηση αυτή επιδρά στην ευημερία μας σε σχέση με τους γύρω μας. Ο θυμός έχει σχεδιαστεί για να βαθμονομεί εκ νέου την κατάσταση και έτσι να αυξάνει την αξία μας, ενώ επιβεβαιώνει δυναμικά τη θέση μας και μπορεί να οδηγήσει σε συμμόρφωση των άλλων.

Ο θυμός μας οδηγεί να ανταποκρινόμαστε στη σύγκρουση με τρόπο που μας βοηθά να διαπραγματευόμαστε προς όφελός μας. Αναγκάζει τους άλλους να επανεξετάσουν τις θέσεις τους σε σχέση με τη θέση μας. Προωθώντας, έτσι την ομαλή συνεργασία και αφού ομαλοποιεί τις παρεξηγήσεις εποικοδομητικά. Άλλωστε οι εκρήξεις βλάπτουν περισσότερο τον ψυχισμό και φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα στην αλληλεπίδραση με τους άλλους.