Πώς σχετίζεται το στρες με το μελάνωμα; Ποιοι άνθρωποι κινδυνεύουν;

17/10/2013
Ομάδα Σύνταξης
Δερματολογία

Γράφει η Παθολογοανατόμος, Κωνσταντίνα Φραγκιά-Τσίβου:
<img src="/contentfiles/photos/diafora-alla-oxi-adiafora/tsivou.jpg" alt="" width="105" height="140" />
Ποιά η σχέση του στρες με το μελάνωμα;
Το στρες αποτελεί μια βασική προστατευτική διαδικασία, που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος αλλά και καθένα από τα κύτταρά του, στα πλαίσια προσαρμογής τους και αντιμετώπισης προβληματικών καταστάσεων που απειλούν τη σωστή λειτουργία τους ή και την ακεραιότητά τους.
Ερευνητικές μελέτες όμως τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αποδείξει ότι το χρόνιο και παρατεταμένο στρες που οφείλεται σε περιβαλλοντικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, φαίνεται να σχετίζεται όχι μόνον με τη γένεση του μελανώματος ή και άλλων καρκίνων αλλά και με την επέκτασή του κακοήθους όγκου στο ανθρώπινο σώμα, με τη μορφή μεταστάσεων.
Άλλη ερευνητική μελέτη, έχει δείξει ότι το χρόνιο στρες, πυροδοτεί την υπερβολική ανάπτυξη των μελανοκυττάρων, όταν το δέρμα εκτίθεται στην υπεριώδη [UV] ακτινοβολία. Η συγκεκριμένη δράση είναι αθροιστική με τα χρόνια, μέχρις ότου γίνει ορατή με την ανάπτυξη του δερματικού μελανώματος.
Ο ελληνικός λαός, πάνσοφος αν και όχι απαραίτητα εγκυκλοπαιδικά ενημερωμένος, προ πολλών ετών, έχει καταγράψει τις καθημερινές παρατηρήσεις του επί των γεγονότων που διαδραματίζονται γύρω του και που σχετίζονται με τα παραπάνω, στη φράση «έβγαλε το κακό σπυρί (καρκίνο) από τη στεναχώρια του».
Πώς σχετίζεται το στρες με το μελάνωμα;
Είναι γνωστό ότι στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν συνεχείς αμφίδρομες αλληλοεπιδράσεις μεταξύ του εγκεφάλου [Κεντρικό Νευρικό Σύστημα], των ενδοκρινών αδένων [ενδοκρινικό σύστημα] και του αμυντικού συστήματος. Μελέτες στον τομέα της ψυχονευροανοσολογίας έχουν αποδείξει ότι το στρες, μέσω του υποθαλαμο-υποφυσιακού-επινεφριδιακού άξονα, που συνδέει λειτουργικά τον εγκέφαλο με τα επινεφρίδια, ενδοκρινείς αδένες που παράγουν την κορτιζόλη, μπορεί να επηρεάσει την άμυνα του οργανισμού. Το στρες, ενεργοποιεί το κεντρικό και το περιφερικό νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα την έκκριση ορμονών ή και άλλων ουσιών [νευροπεπτιδίων και νευροδιαβιβαστών] που επηρεάζουν κατασταλτικά το αμυντικό σύστημα αλλά και άλλα βιολογικά μονοπάτια. Αρνητικά συναισθήματα που πυροδοτεί το στρες, απελευθερώνουν μαζικά ποσά ορμονών που καταστρέφουν το φυσιολογικό κυτταρικό κύκλο προάγοντας την ανάπτυξη των μελανοκυττάρων και οδηγούν συχνά τον ασθενή σε θάνατο.
Ουσίες, μεταβιβαστές του στρες, οι κατεχολαμίνες, παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα σε μελανοπαθείς και προκαλούν την αύξηση ουσιών που διευκολύνουν την επέκταση του μελανώματος. Υπάρχουν μελέτες σε καλλιέργειες μελανοκυττάρων που τα αποτελέσματά τους στηρίζουν την υπόθεση ότι οι κατεχολαμίνες, μπορούν να προκαλέσουν την επιθετική συμπεριφορά των κυττάρων του μελανώματος, αντιδρώντας με ειδικούς υποδοχείς που έχουν τα συγκεκριμένα κύτταρα.
Το 2010, ερευνητική ομάδα κατέδειξε σε μελέτη της ότι η ορμόνη του στρες νορεπινεφρίνη, αυξάνει τον αριθμό των πρωτεϊνών που είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη του όγκου. Μικρά τμήματα του RNA των μελανοκυττάρων που υπό φυσιολογικές συνθήκες μπλοκάρουν αυτές τις πρωτείνες, σταματούν να λειτουργούν σε συνθήκες στρες, με αποτέλεσμα την προαγωγή της εξέλιξης του μελανώματος.
Ποιός άνθρωπος κινδυνεύει να πάθει μελάνωμα; 
Οι άνθρωποι που απειλούνται περισσότερο από την εμφάνιση μελανώματος ή και άλλης μορφής καρκίνου, έχουν συχνά –ανεξάρτητα φωτότυπου δέρματος- προσωπικότητα τύπου C. Είναι ευχάριστοι, ευαίσθητοι, ήρεμα άτομα, συχνά με απαθή συμπεριφορά σε ιδιαίτερα δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας και πάντα φιλικά προς τους άλλους. Αποτελούν προσωπικότητες στις οποίες βασίζονται επί σειρά ετών άλλοι άνθρωποι του οικογενειακού, συγγενικού, φιλικού ή και εργασιακού περιβάλλοντος, προς επίλυση διαφόρων προβλημάτων τους. Ο μελανοπαθής, έχει συνεχή διάθεση να τους βοηθήσει ή και να προασπισθεί τα δικαιώματά τους, συχνά με αυτοθυσία, ενώ δεν μπορεί να διαχειριστεί με τον ίδιο τρόπο τα προσωπικά του προβλήματα. Πνίγει τα συναισθήματά του και τα ‘θέλω’ του για να συμμορφωθεί σε κανόνες και συμβατικές συμπεριφορές που εξυπηρετούν τις επιθυμίες των άλλων. Υποχωρεί συχνά, αποφεύγοντας τις συγκρούσεις με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του [οικογενειακού, επαγγελματικού και κοινωνικού].
Αποφεύγει γενικά τις υπερβολές και κάνει έμβλημά του τις έννοιες της ηθικής τάξης, του καθήκοντος και της δικαιοσύνης, με αποτέλεσμα ο ίδιος να βρίσκεται συνεχώς σε συνθήκες ψυχολογικής καταπίεσης, απόγνωσης ή και κατάθλιψης.
Θα μπορούσε κανείς να τον παρουσιάσει με τον ‘κλόουν’ του κοινωνικού του κύκλου. Καταστέλλει συνεχώς τα προσωπικά του προβλήματα, δεν εκφράζει ποτέ τις αντιρρήσεις του και υποχωρεί πάντα, παρουσιάζοντας στους γύρω του ένα προσωπείο ήρεμου, ευχαριστημένου ή και χαρούμενου ατόμου, ακόμα και όταν εσωτερικά είναι δυστυχισμένος ή οργισμένος, ακόμα και όταν βιώνει την αίσθηση ότι το στρές ‘τρώει τα σωθικά του’.
Συνηθίζει τόσο πολύ αυτό το ρόλο που τελικά έχει την τάση να υποβαθμίζει συνεχώς το βαθμό συναισθηματικής φόρτισης που του προκαλούν τα διάφορα γεγονότα της καθημερινότητας.
Το άγχος του επιδεινώνεται και από τη διάθεσή του να είναι τέλειος σε όποιο τομέα ασχοληθεί, συμπεριφορά που απορρέει από την προσπάθειά του να ακολουθεί κανόνες.
Ερευνητικές μελέτες σε ασθενείς με μελάνωμα έχουν καταδείξει ότι οι μελανοπαθείς είχαν λίγη ή και καθόλου επίγνωση του στρες τους, όπως εκτιμήθηκε από μετρήσεις ορμονών στρες και από ηλεκτρικές αντιδράσεις του δέρματος, που εκφράζουν ψυχολογικό στρες.
Η άλλη προσωπικότητα που μπορεί επίσης να αναπτύξει μελάνωμα, είναι η τύπου D. Αφορά σε άτομα που βρίσκονται σε συνεχή συνθήκη καταπόνησης, έντασης, στεναχώριας αβεβαιότητας ή και δυστυχίας. Έχουν συχνά αρνητικά συναισθήματα, υποτιμούν τον εαυτό τους και εκφράζουν πολύ εύκολα θυμό, άγχος ή και επιθετικότητα απέναντι στους άλλους. Τελικά αναπτύσσουν κατάθλιψη και βρίσκονται συνεχώς σε ετοιμότητα αντιμετώπισης θεωρητικά επικείμενων προβλημάτων, με αποτέλεσμα να αντιδρoύν υπερβολικά σε καταστάσεις που προκαλούν στρες.
Θα πρέπει να διευκρινισθεί, ότι θεωρείται δεδομένη βιβλιογραφικά η εμπλοκή και εξωτερικών πυροδοτικών παραγόντων στην ανάπτυξη του μελανώματος, σε παρόμοιας προσωπικότητας άτομα που βιώνουν χρόνιο στρες.
Η απώλεια ή βαρειά και μακροχρόνια νόσος αγαπημένου ανθρώπου, ο χωρισμός από αγαπημένα άτομα, το διαζύγιο, οι συγκρούσεις στο οικογενειακό ή στο εργασιακό περιβάλλον και τα έντονα οικονομικά προβλήματα, αποτελούν τους κυριότερους πυροδοτικούς παράγοντες, που αναφέρουν έλληνες μελανοπαθείς στην καθημερινή ιατρική πράξη.
Μπορεί κανείς να ‘παγώσει’ το μελάνωμα και να σταματήσει την εξάπλωσή του;
Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου σχετίζεται όχι μόνον με τη γένεση του μελανώματος αλλά και με την εξέλιξη της νόσου ή και τη θνησιμότητα που προκαλεί.
Είναι προφανές ότι στην ενήλικη ζωή ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει προσωπικότητα. Είναι όμως σίγουρο, ότι συνειδητοποιώντας τον αρνητικό ρόλο του στρες στη ζωή του και τί συνέβαλε στην ανάπτυξη του μελανώματος, μπορεί να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του απέναντι σε καταστάσεις που τον επιβαρύνουν ψυχολογικά. Η μεταβολή της στάσης του απέναντι σε γεγονότα που δημιουργούν στρες, θα πρέπει να γίνει ήρεμα και αποφασιστικά και αναμένεται να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του και να ενδυναμώσει το αμυντικό του σύστημα, με αποτέλεσμα το ‘πάγωμα’ της εξέλιξης του μελανώματος.
Από την προσωπική μου εμπειρία ο μελανοπαθής, βρίσκει σε πολλές περιπτώσεις δικούς του μηχανισμούς καταπολέμησης του άγχους, ενώ ορισμένοι, ιδιαίτερα εκείνοι με προσωπικότητα τύπου D, μπορεί να χρειαστούν ψυχολογική ή και ψυχιατρική υποστήριξη για την επίλυση των προβλημάτων τους.
Το σίγουρο είναι ότι συνειδητοποιώντας κάποιος ότι μπορεί και ο ίδιος να συμβάλλει στον έλεγχο της νόσου του, σε πολλές περιπτώσεις υιοθετεί καινούργιους τρόπους ζωής, μεταβάλλει προσωπικές ή και εργασιακές σχέσεις και αρχίζει να βελτιώνει την καθημερινότητά του, συνοψίζοντας τα παραπάνω στη φράση ‘η ζωή μου ομόρφηνε μετά το μελάνωμα”. Και το σημαντικότερο όλων, σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα όταν συνυπάρχουν παράμετροι που εκτιμώνται από τους ανθρώπους ως κίνητρα ζωής [πχ παιδιά και υποχρεώσεις] μεταβάλλει τα δεδομένα της νόσου του υπέρ του, καταρρίπτοντας στατιστικές που σχετίζονται με την υποτροπή ή τη μεταστατική επέκταση του μελανώματος και με την επιβίωσή του.
Τέλος, κρίνεται απαραίτητο να επισημανθεί ότι ο μελανοπαθής, μετά τη διάγνωση του μελανώματος, οφείλει να μη στερεί τον εαυτό του ή τα παιδιά του από την ευεργετική δράση του ήλιου. Θα πρέπει να γνωρίζει ότι η ηλιακή ακτινοβολία του προσφέρει πολλά ευεργετήματα και ιδιαίτερα ψυχική ευεξία και εφορία μέσα από τη δράση της UVA, γεγονός που ενδυναμώνει την άμυνά του απέναντι στο μελάνωμα. Η σωστή τήρηση των κανόνων ηλιοπροστασίας θα συμβάλλει στον άριστο συνδυασμό ‘του τερπνού μετά του ωφελίμου’.
Πώς μπορεί το ιατρικό ή το εκπαιδευτικό σύστημα να αξιοποιήσει τη γνώση συσχέτισης του στρες με το μελάνωμα, σε όφελος του ασθενούς;
Φαρμακευτική αγωγή με παράγοντες που περιορίζουν ή και σταματούν τη δράση των ουσιών που υπερπαράγονται σε συνθήκες στρες και προάγουν την ανάπτυξη αλλά και εξέλιξη του μελανώματος, είναι δυνατόν να αποτελούν αξιόλογες θεραπευτικές προσεγγίσεις στη θεραπεία μελανοπαθών όχι μόνον σε προχωρημένο στάδιο μεταστατικού μελανώματος, αλλά και σε ενωρίς φάση της νόσου.
Είναι προφανές επίσης ότι η παρουσία ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης του μελανοπαθούς αλλά και της οικογενείας του, είναι απαραίτητες σε ογκολογικές μονάδες και κλινικά τμήματα που εμπλέκονται στη θεραπευτική αντιμετώπιση του μελανώματος και του καρκίνου γενικότερα. Ο ρόλος των συγκεκριμένων ομάδων δεν υπολείπεται σε τίποτα της σημαντικότητας των χειρουργικών επεμβάσεων, των χημειοθεραπευτικών θεραπευτικών σκευασμάτων και των ακτινοθεραπευτικών συνεδριών, αφού έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με καλύτερη ποιότητα ζωής και με καλύτερη απαντητικότητα στις θεραπείες, με ελαττωμένα ποσοστά κλινικής επανεμφάνισης της νόσου [κλινική υποτροπή], μεταστατικής επέκτασης του όγκου ή και θανάτου του πάσχοντος.
Τέλος, προγράμματα αγωγής του πληθυσμού σε σχέση με το ρόλο του στρές με τον καρκίνο, μπορεί να συμβάλλουν εποικοδομητικά στην πρόληψη του μελανώματος και άλλων καρκίνων, ιδιαίτερα με την εκπαίδευση μαθητών, γονιών, εκπαιδευτικών και επαγγελματιών υγείας.