Όταν η απώλεια βάρους δεν θεραπεύει την ψυχή, αλλά την μπερδεύει ακόμα περισσότερο. Χάνοντας κιλά, είναι σαν να χάνεις κι ένα κομμάτι του εαυτού σου.
Ένας άνθρωπος που έχασε 32 κιλά με φάρμακο τύπου GLP-1 (όπως Ozempic) περιέγραψε ότι, κατά την απότομη αλλαγή στο σώμα του, άρχισε να δέχεται προσοχή που δεν είχε πριν, όπως κομπλιμέντα, να του κρατούν την πόρτα, ακόμα και δωρεάν πράγματα σε καταστήματα.
Αυτή η εμπειρία προκαλεί ευγνωμοσύνη αλλά και εκνευρισμό. Γιατί ξαφνικά αλλάζει η συμπεριφορά των άλλων; Πίσω από τα περιστατικά αυτά κρύβονται κοινωνικές και εσωτερικές διεργασίες που αξίζουν μια διερεύνηση.
Τι συμβαίνει στην επιφάνεια: κοινωνική ανταμοιβή και στίγμα
Στην κοινωνία μας υπάρχει ένα σαφές στίγμα απέναντι στην παχυσαρκία· αντίθετα, η λεγόμενη «ελκυστικότητα» συχνά επιβραβεύεται με καλύτερη προσοχή και προνόμια. Όταν το σώμα αλλάζει γρήγορα, αλλάζει και ο τρόπος που σε βλέπουν οι άλλοι, όχι πάντα για τους λόγους που ελπίζουμε.
Η προσοχή που αρχίζει να δέχεται ένα άτομο μετά την απώλεια βάρους μπορεί αρχικά να το κάνει να νιώσει όμορφα και πιο σίγουρο για τον εαυτό του. Όταν βλέπεις τους άλλους να σου χαμογελούν περισσότερο ή σου φέρονται καλύτερα, ανεβαίνει η διάθεσή σου.
Ωστόσο, αυτή η αλλαγή μπορεί να δημιουργήσει και μπερδεμένα συναισθήματα. Πολλοί νιώθουν αμηχανία ή ακόμα και στεναχώρια, γιατί καταλαβαίνουν πως η θετική συμπεριφορά των άλλων ίσως δεν έχει να κάνει με τον χαρακτήρα τους, αλλά μόνο με την εμφάνιση.
Έτσι, η χαρά για την απώλεια βάρους μπορεί να γίνει πιο «εύθραυστη», γιατί συνοδεύεται από την επίγνωση ότι ο τρόπος που σε βλέπει ο κόσμος αλλάζει όχι επειδή εσύ άλλαξες ως άνθρωπος, αλλά επειδή άλλαξε το σώμα σου.
Ευχαρίστηση, ενοχή και αμφιθυμία
Η προσοχή που παίρνει κάποιος μετά την απώλεια βάρους μπορεί να τον κάνει να νιώσει όμορφα, γιατί λειτουργεί σαν «επιβράβευση», σαν να τον επιδοκιμάζει ο κόσμος. Όμως, αυτή η θετική αίσθηση μπορεί να φέρει και ενοχές. Κάποιοι αρχίζουν να αναρωτιούνται: «Μου φέρονται καλύτερα επειδή έγινα πιο αποδεκτός εμφανισιακά; Είναι σωστό να χαίρομαι γι’ αυτό;».
Αυτές οι σκέψεις γίνονται πιο έντονες όταν το άτομο ξέρει ότι η απώλεια βάρους προήλθε από φάρμακο, γιατί πολλοί έχουν μέσα τους βαθιά ριζωμένες ιδέες ότι «πρέπει να τα καταφέρνεις μόνος σου» ή ότι «μόνο οι δυνατοί έχουν αυτοέλεγχο».
Επιπλέον, η αλλαγή στο σώμα μπορεί να προκαλέσει μια εσωτερική σύγκρουση. Το σώμα που είχε κάποτε κάποιος είναι συνδεδεμένο με αναμνήσεις, εμπειρίες και έναν συγκεκριμένο τρόπο που έβλεπε τον εαυτό του. Όταν αυτό αλλάζει απότομα, μπορεί να νιώσει οτι χάνει ένα κομμάτι της ταυτότητάς του. Και η προσοχή που τώρα του δείχνουν οι άλλοι, αντί να τον κάνει πάντα χαρούμενο, μπορεί καμιά φορά να του δημιουργεί άγχος ή αμηχανία, γιατί του θυμίζει πόσο διαφορετικά τον αντιμετωπίζουν πια.
Το βλέμμα, ο καθρέφτης και το «κρατημένο» σώμα
Ο τρόπος που μας κοιτάζουν οι άλλοι παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς βλέπουμε κι εμείς τον εαυτό μας. Όταν η εικόνα μας αλλάζει απότομα, το «εγώ» μας – δηλαδή η αίσθηση του ποιοι είμαστε – χρειάζεται να προσαρμοστεί. Αυτό μπορεί να φέρει και ανακούφιση αλλά και αναστάτωση, γιατί νιώθουμε ότι πρέπει να ξαναβρούμε ποιοι είμαστε μέσα σε ένα καινούργιο σώμα.
Ο ψυχαναλυτής Winnicott έλεγε ότι το σώμα μας δίνει μια αίσθηση ασφάλειας, σαν ένα «δοχείο» που κρατά τα συναισθήματά μας. Όταν χάνεται απότομα πολύ βάρος, αυτή η αίσθηση σταθερότητας μπορεί να χαθεί για λίγο και το άτομο μπορεί να νιώθει «εκτεθειμένο», σαν να μην ξέρει πού ακριβώς βρίσκεται μέσα στο σώμα του.
Επίσης, η αυξημένη προσοχή από τους άλλους μπορεί να γίνει ένας τρόπος να «τραφεί» το εγώ, δηλαδή να νιώσει κανείς σημαντικός και αποδεκτός. Όμως αυτή η τροφοδοσία είναι εξωτερική, γεμίζει προσωρινά το κενό, χωρίς να το θεραπεύει πραγματικά.
Τέλος, όταν οι άλλοι αρχίζουν να φέρονται διαφορετικά – να σου κάνουν δώρα, να σε κοιτούν ή να σου δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον – μπορεί να νιώσεις ότι δεν σε βλέπουν σαν άνθρωπο, αλλά σαν εικόνα ή «αντικείμενο». Αυτή η εμπειρία δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα, αμφιθυμία θα λέγαμε: από τη μια χαρά που επιτέλους σε προσέχουν, κι από την άλλη μια κρυφή λύπη ή θυμό, γιατί η προσοχή αυτή φαίνεται επιφανειακή και εύθραυστη.
Συνέπειες και τρόποι αντιμετώπισης: έξυπνες πρακτικές ψυχολογικής φροντίδας
Η πιο υγιής οδός δεν είναι να απορρίψουμε την προσοχή ούτε να την ακολουθήσουμε τυφλά, αλλά να την ξαναβάζουμε στο πλαίσιο της εσωτερικής μας αυτοεκτίμησης. Αυτό σημαίνει να δουλέψουμε πάνω στην αυτάρκεια, να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να εσωτερικεύουμε φωνές αξιολόγησης που μας στηρίζουν, αντί να είμαστε εξαρτημένοι μόνο από την επιβεβαίωση των άλλων.
Σε πρακτικό επίπεδο, η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση αμφιθυμικών συναισθημάτων, στην επεξεργασία ντροπής και στην επαναοριοθέτηση της ταυτότητας. Ομαδικές συζητήσεις και υποστηρικτικές κοινότητες μπορούν επίσης να προσφέρουν χώρο για να μοιραστεί κανείς αυτές τις αντιφατικές εμπειρίες χωρίς στιγματισμό.
Σημαντικό είναι επίσης το σώμα: η άσκηση, η ενδυνάμωση και η διατροφή που υποστηρίζουν την ψυχική ισορροπία βοηθούν στη σταθεροποίηση της εικόνας του εαυτού. Η φροντίδα από ειδικούς (ιατρική παρακολούθηση για παρενέργειες, συμβουλευτική για τη διαχείριση της εικόνας σώματος) συμπληρώνει την ψυχοθεραπευτική δουλειά.
Η ξαφνική αλλαγή στην εμφάνιση δεν είναι μόνο κάτι που συμβαίνει στο σώμα. Είναι και μια ψυχική και κοινωνική αλλαγή, γιατί επηρεάζει το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και το πώς μας βλέπουν οι άλλοι.
Η προσοχή που αρχίζουμε να δεχόμαστε μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε όμορφα και πιο αποδεκτοί, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να μας ταράξει. Γιατί συχνά αυτή η προσοχή δεν αγγίζει τα βαθύτερα θέματα που ίσως υπήρχαν πίσω από το βάρος, όπως φόβους, ανασφάλειες ή ανάγκη για αγάπη και αποδοχή.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό το άτομο να φροντίσει τον εαυτό του με υπομονή, καλοσύνη και στήριξη, μέσα από συζήτηση, θεραπεία ή άλλες μορφές αυτοφροντίδας. Έτσι, η αλλαγή δεν μένει μόνο «εξωτερική», αλλά γίνεται και εσωτερική, οδηγώντας σε μια πιο σταθερή και ουσιαστική αίσθηση ελευθερίας.
