Η Σαρδηνία, ένα από τα ομορφότερα νησιά της Μεσογείου, αδειάζει. Παρά την τουριστική της λάμψη, οι μόνιμοι κάτοικοι λιγοστεύουν: ο πληθυσμός έπεσε σε 1,57 εκατομμύρια από 1,64 πριν τρεις δεκαετίες, με τους μισούς να ζουν στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα.

Παρότι τα κίνητρα που δίνονται είναι γενναιόδωρα, φαίνεται να μην αποδίδουν όσο θα ήθελαν οι τοπικές αρχές.

Μικρά χωριά που μαραζώνουν

Τα μικρά χωριά της ενδοχώρας εγκαταλείπονται σταδιακά, καθώς οι γεννήσεις καταρρέουν και οι νέοι φεύγουν για δουλειές αλλού.

Σύμφωνα με το Politico, η Ιταλία έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας στην Ευρώπη (1,18 παιδιά ανά γυναίκα), ενώ η Σαρδηνία βρίσκεται ακόμη χαμηλότερα, στο 0,91. Πολύ κάτω από το 2,1 που απαιτείται για σταθερό πληθυσμό.

«Το τελευταίο παιδί γεννήθηκε πριν από δέκα χρόνια»

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μικρότερο χωριό του νησιού, το Baradili, με μόλις 76 κατοίκους.

«Το τελευταίο παιδί γεννήθηκε πριν από δέκα χρόνια», λέει η δήμαρχος Μαρία Άννα Καμέντα. Το μονοθέσιο δημοτικό έκλεισε πριν 30 χρόνια, ενώ τα παιδιά μετακινούνται σε τρία γειτονικά χωριά με δωρεάν λεωφορείο. Λύκειο και νοσοκομείο βρίσκονται πάνω από 30 χιλιόμετρα μακριά.

Κίνητρα πολλών ταχυτήτων

Η Περιφέρεια επιχειρεί να κρατήσει ζωντανή την ενδοχώρα, προσφέροντας:

• έως 15.000€ για αγορά ή ανακαίνιση σπιτιού σε χωριά με κάτω από 3.000 κατοίκους,
• έως 20.000€ για ίδρυση μικρής επιχείρησης,
• και μηνιαίο επίδομα 600€ για το πρώτο παιδί (400€ για κάθε επόμενο έως 5 ετών).

Κάποιοι δήμοι προσθέτουν και επιπλέον κίνητρα, όπως το Baradili που δίνει 10.000€, ενώ το Ollolai έγινε διάσημο για τα “σπίτια του 1 ευρώ”. Παρ’ όλα αυτά, οι νέες αφίξεις είναι ελάχιστες: οι αλλοδαποί κάτοικοι αποτελούν μόλις το 3,3% του πληθυσμού, έναντι 8,9% σε εθνικό επίπεδο.

«Σχέδιο ευπρεπούς θανάτου» ή σκληρή πραγματικότητα;

Το εθνικό στρατηγικό σχέδιο για τις «Εσωτερικές Περιοχές» αναγνωρίζει ότι ορισμένα μέρη ίσως δεν μπορούν να αντιστρέψουν τη δημογραφική κατάρρευση και προτείνει «στοχευμένη υποστήριξη σε χρόνιο μαρασμό».

Η φράση αυτή προκάλεσε κατακραυγή, ακόμη και από 140 εκπροσώπους της Καθολικής Εκκλησίας, οι οποίοι την χαρακτήρισαν «σχέδιο ευπρεπούς θανάτου των χωριών».

«Απλώς γράφτηκε αυτό που γίνεται εδώ και δεκαετίες», απαντά νηφάλια η δήμαρχος του Baradili.

Οι «αντίστροφοι μετανάστες» που επιστρέφουν

Κόντρα στο ρεύμα, λίγοι ξένοι και Σαρδηνοί που επιστρέφουν δίνουν ελπίδα:

• Ο Ισπανός φωτογράφος Ίβο Ροβίρα «ερωτεύτηκε» την Armungia (<400 κάτοικοι), αγόρασε πέτρινο σπίτι, το ανακαίνισε και άνοιξε μικρό εστιατόριο.
• Η Αυστραλή με ιταλικές ρίζες Μπιάνκα Φοντάνα αγόρασε σπίτι στη Nulvi (~2.500 κάτ.) και μοιράζεται στο YouTube τη νέα της ζωή.
• Ο Μαρτσέλο Κόντου γύρισε από Τορίνο-Βαρκελώνη-Αυστραλία στο Bidonì (120 κάτ.) για να φτιάχνει φυτικά τυριά: «Τα μικρά χωριά είναι ιδανικά για τεχνίτες και δημιουργούς: χρόνος, ανθρώπινη κλίμακα, αυθεντικές σχέσεις».

Τα εμπόδια παραμένουν

Παρά τα success stories, η καθημερινότητα είναι δύσκολη: απομόνωση, ελλείψεις υπηρεσιών, ακριβές μετακινήσεις. Η αγορά σπιτιού του ενός ευρώ συχνά σκοντάφτει σε υψηλά κόστη ανακαίνισης, με ορισμένους αγοραστές να τα ξαναπουλούν. Το Ollolai, παρά τη διεθνή προβολή, έχασε πληθυσμό, από 1.300 το 2016 σε 1.150 σήμερα, παρότι πάνω απο 100.000 άνθρωποι εξέφρασαν ενδιαφέρον για τα «σπίτια του 1 ευρώ».

Τι χρειάζεται για να αναστηθεί η ενδοχώρα

Όπως φαίνεται, τα οικονομικά κίνητρα από μόνα τους δεν αρκούν. Απαιτούνται δουλειές, υπηρεσίες, γρήγορο διαδίκτυο, σχολεία και υγειονομική κάλυψη σε λογική απόσταση. Η στοχευμένη επιχειρηματικότητα, αγροδιατροφικά προϊόντα, χειροτεχνία, slow tourism, τηλε-εργασία, μπορεί να ριζώσει αν στηριχθεί με μικροχρηματοδότηση και υποδομές.

«Σε τόσο μικρό χωριό, αν δεν βοηθάμε, είμαστε χαμένοι», λέει ένας γείτονας του Ροβίρα.

«Τα όμορφα πράγματα δεν πεθαίνουν»

Παρά τις δυσκολίες, οι τοπικοί ηγέτες παραμένουν αισιόδοξοι.

«Η ενδοχώρα της Σαρδηνίας έχει περάσει πανώλες και πολέμους, και στάθηκε όρθια», λέει ο δήμαρχος του Ollolai. «Η ποιότητα ζωής είναι καλύτερη, και οι ωραιότερες παραλίες του κόσμου είναι μία ώρα μακριά. Τα όμορφα πράγματα δεν πεθαίνουν».