Τι θα κάνεις αν το παιδί σε ρωτήσει για το σεξ;

21/07/2014
Ομάδα Σύνταξης
Οικογένεια

Όταν αναφερόμαστε στη “σεξουαλικότητα”, μιλάμε γι’ αυτήν από τη σκοπιά των ενήλικων. Η προσπάθεια όμως του παιδιού να γνωρίσει το σώμα του λαμβάνει χώρα σ’ ένα επίπεδο πολύ διαφορετικό από αυτό που εμείς οι ενήλικες ονομάζουμε “σεξουαλικότητα”.Οι εξηγήσεις των μεγάλων είναι αφηρημένες για τα παιδιά.
 
Ο Φόλκερ Άπελ, πατέρας της όχρονης Τζέσικα, χαίρεται σχεδόν, όταν εκείνη τον ρωτάει από πού έρχονται τα παιδιά. Προβληματιζόταν εδώ αρκετό καιρό, γιατί η κόρη του δεν ρωτούσε ποτέ τίποτα σχετικά μ’ αυτό το θέμα, ενώ όλα τ’ άλλα παιδιά ζάλιζαν διαρκώς τους γονείς τους με -ην επιθυμία τους να μάθουν. «Μήπως έκανα κανένα λάθος; Μήπως είμαστε πολύ σεμνότυφοι;», αναρωτιόταν. Είχε αφήσει «από δω κι από κει στο διαμέρισμα» —τυχαία δήθεν— διάφορα παιδικά βιβλία σεξουαλικής αγωγής. Η Τζέσικα τα αγνόησε. Δεν έμοιαζε καθόλου μ’ εκείνα τα παιδιά που εμφανίζονται στα διάφορα συμβουλευτικά βιβλία, και ρωτάνε διαρκώς τους γονείς, κι αυτοί τους δίνουν πάντα σωστές απαντήσεις.
Τώρα ήρθε επιτέλους η ευκαιρία. Ο Φόλκερ Άπελ δεν απάντησε στις συγκεκριμένες ερωτήσεις που έκανε η Τζέσικα. Έκανε μια διάλεξη για τη σεξουαλική πράξη, που δεν είναι φυσικά μια τεχνική διαδικασία, αλλά μια πράξη αγάπης, μίλησε για την ηδονή, για το πέος του, για τα υγρά της μητέρας, την εκσπερμάτωση, την είσοδο του σπερματοζωαρίου στη μήτρα. Προσπαθούσε να μιλάει με τρόπο κατανοητό για το παιδί. Και μέσα σ’ αυτόν τον οίστρο που τον κυρίεψε, δεν αντιλήφθηκε πόσο έκπληκτη τον κοιτούσε η κόρη του, ανίκανη να συγκροτήσει το χείμαρρο των πληροφοριών που ξεχυνόταν από το στόμα του πατέρα της —μετά από τόσες σελίδες που είχε διαβάσει σε περιοδικά για τη σεξουαλική αγωγή, μετά από τόσα σεμινάρια που είχε παρακολουθήσει. Ο πατέρας μιλούσε ακατάπαυστα, έλεγε για το έμβρυο, ναι, αυτή τη λέξη χρησιμοποίησε —ύστερα όμως τη διόρθωσε—, είπε για το μικρό παιδί που μεγαλώνει στην κοιλιά της μαμάς, είπε ότι εκείνη φουσκώνει όλο και πιο πολύ, ότι νιώθει το παιδί της, μέχρι που μια μέρα, όχι, όχι μια μέρα, μετά από εννέα μήνες, μερικές φορές λίγο πιο νωρίς, άλλες λίγο πιο αργά, έρχεται το παιδί στον κόσμο.
«Πονάει;».
«Τ ι;».
«Όταν κάνουμε το παιδί».
«Τ ι;».
Αυτή την ερώτηση δεν την περίμενε. Η κόρη του ήταν ακόμα στη σύλληψη, ενώ εκείνος είχε φτάσει στη γέννα. Τα έχασε:
Ο Φόλκερ έκανε τώρα μια δεύτερη διάλεξη για τους αδένες και τις ορμόνες, για την ηδονή και την αίσθηση — όλα αυτά σε μια γλώσσα «κατανοητή για ένα παιδί», φυσικά. Όταν έφτασε στο τέλος και δεν ήξερε τι άλλο να πει, η Τζέσικα τον διέκοψε, σαν να φοβόταν μήπως ξαναρχίσει να μιλά ακατάπαυστα. Τώρα ξέρει, είπε με βεβαιότητα, πως δεν θέλει να κάνει παιδιά, επειδή όλα αυτά πονάνε — στην αρχή, όταν δεν υπάρχει υγρό, και στο τέλος, όταν η μαμά βογγάει απ’ τον πόνο μέχρι να βγει το μωρό.
Όχι, η Τζέσικα ήταν βέβαιη, εκείνη δεν θα έκανε παιδιά. Σηκώθηκε, χάιδεψε για μια στιγμή τον πατέρα της κι ύστερα έφυγε. Κι ο Φόλκερ Άπελ έμεινε με την πικρή διαπίστωση: «Όπως και να το φέρεις, πάντα λάθος κάνεις. Να μου λείπει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση!».
Όταν τα παιδιά ρωτούν για το σεξ δεν έχουν πάντα τα ίδια κίνητρα: Σε ηλικία 4-5 ετών ένα σημαντικό κίνητρο των παιδιών μπορεί να είναι η δίψα τους για γνώση. Το παιδί έχει αποκτήσει κάποιες γνώσεις, αλλά δεν του φτάνουν πια. Χρειάζεται καινούργιες πληροφορίες που θα προσπαθήσει στη συνέχεια να επεξεργαστεί.
Το παιδί μπορεί να έχει πάρει κάποιες απαντήσεις που μέχρι τώρα αντιστοιχούσαν στην ηλικία του, αλλά δεν του είναι πλέον αρκετές. Ίσως πάλι οι ενήλικες να μην άκουγαν με μεγάλη προσοχή τις ερωτήσεις του και να μην αντι-λήφθηκαν το κρυμμένο νόημά τους.
Οι παρεξηγήσεις δημιουργούνται συνήθως επειδή οι ενήλικες έχουν την τάση να δίνουν πολύ εγκεφαλικές και αναλυτικές εξηγήσεις, χωρίς να απαντούν στις τελείως συγκεκριμένες ερωτήσεις των παιδιών. Παραβλέπουν, επίσης, τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο τις αντιλαμβάνονται τα παιδιά. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι να δώσουμε μια σωστή επιστημονική απάντηση αλλά μια απάντηση αληθινή, που να ανταποκρίνεται στον τρόπο σκέψης των παιδιών.
 
Υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές που δεν πρέπει να ξεχνάμε, όταν απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών για τη σεξουαλικότητα:
1. Είναι σημαντικό να καταλαβαίνουμε την ερώτηση. Τα παιδιά δεν ρωτούν συνήθως αφηρημένα, ούτε ρωτούν από επιστημονικό ενδιαφέρον. Έχουν μια συγκεκριμένη απορία κι ενδιαφέρονται να τη λύσουν. Γι’ αυτό και δεν πρέπει ν’ απαντάμε δίνοντας επιστημονικές διαλέξεις. Έχει βέβαια σημασία να είναι οι γονείς αρκετά ενημερωμένοι για το θέμα, ώστε η πληροφόρηση των παιδιών να γίνεται με υπευθυνότητα κι ευαισθησία*. Αλλά δεν χρειάζεται να παραγεμίζουν τις απαντήσεις τους με όλα όσα γνωρίζουν. Οι μακροσκελείς εξηγήσεις χάνουν, τις περισσότερες φορές, το στόχο τους: Επειδή δεν απαντούν ακριβώς στην ερώτηση του παιδιού. Και επειδή, συνήθως, ξεπερνούν τις γνωστικές του δυνατότητες.
2. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο συγκεκριμένες, παραστατικές και σύντομες πρέπει να είναι οι απαντήσεις μας. Όσο σημαντικό είναι να μη δίνουμε λάθος πληροφορίες, άλλο τόσο σημαντικό είναι να μη βιαζόμαστε να τα εξηγήσουμε όλα αμέσως.
3. Μια τέτοια στάση (σύντομες, απλές και συγκεκριμένες απαντήσεις, σ.τ.επ.), συνήθως ενθαρρύνει το παιδί να κάνει κι άλλες ερωτήσεις. Αυτό είναι αρκετά πιθανό, αν το παιδί νιώθει ικανοποιημένο με τις απαντήσεις μας. Γι’ αυτό, όταν δίνουμε απαντήσεις δεν πρέπει να ξεχνάμε τα συναισθήματα του παιδιού.
4. Οι απαντήσεις των γονιών μπορούν να περιλαμβάνουν και ερωτήσεις προς τα παιδιά. Π.χ. «Πώς το φαντάζεσαι;». Οι απαντήσεις του παιδιού θα δείξουν στους γονείς πού βρίσκεται το παιδί τους νοητικά αλλά και συναισθηματικά. Κάθε παιδί έχει κάποιες εικόνες στο μυαλό του και κάποιες δικές του απόψεις για τη σεξουαλικότητα. Προς αυτό το γνωστικό επίπεδο και τις φαντασιώσεις του παιδιού πρέπει να προσανατολίζονται οι απαντήσεις των ενηλίκων. Γιατί, όταν αυτές δεν συνδέονται με το εδώ και τώρα του παιδιού, περισσότερο δυσκολεύουν και μπερδεύουν το παιδί παρά το διαφωτίζουν.
5. Τέλος, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν τελειώνει ποτέ. Πρόκειται για μια μαθητεία που διαρκεί για όλη μας τη ζωή: Ξεκινά στην παιδική ηλικία, συνεχίζεται στην εφηβεία, συμπληρώνεται αργότερα στα διάφορα στάδια της ερωτικής μας ζωής, και δεν σταματά ούτε κι όταν είμαστε πια στην τρίτη, ακόμα και στην “τέταρτη” ηλικία. Κάθε φάση της ζωής μας φέρνει νέες, διαφορετικές εμπειρίες. Τα παιδικά βιώματα είναι βέβαια πολύ σημαντικά, η εφηβεία είναι αναμφισβήτητα μια έντονη και κρίσιμη φάση, αλλά η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν τελειώνει εκεί.
Αυτή είναι μια ανακουφιστική αλήθεια, που σημαίνει ότι οι γονείς και οι παιδαγωγοί δεν πρέπει ν’ αντιμετωπίζουν τα παιδιά σαν να είναι μικροί ενήλικες, οπότε δεν χρειάζεται να δώσουν “σωστές” και οριστικές απαντήσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα, ότι μπορούν να δώσουν χρόνο στα παιδιά και στον εαυτό τους. Δεν εννοώ μ’ αυτό ότι πρέπει ν’ απαντάμε στα παιδιά με υπεκφυγές του τύπου «όταν μεγαλώσεις θα μάθεις», αλλά ότι χρειάζεται να τους δίνουμε απαντήσεις αντίστοιχες με τις εμπειρίες τους και το επίπεδο ανάπτυξής τους. Το λιγότερο είναι μερικές φορές περισσότερο. Και η χαλαρότητα είναι καλύτερος σύμβουλος από την αγωνιώδη προσπάθεια να εξηγήσουμε τα πάντα. Χαλαρότητα δεν σημαίνει βέβαια αδιαφορία, ούτε το γεγονός, ότι το παιδί έχει δικαίωμα να είναι παιδί, σημαίνει ότι πρέπει να το αντιμετωπίζουμε σαν μωρό. Η χαλαρότητα προστατεύει απλώς από το στρες της διαπαιδαγώγησης, από το άγχος να «κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε», σαν να πρόκειται να πάρουμε το πρώτο βραβείο στην ανατροφή των παιδιών.