Μάθε το παιδί σου να έχει αληθινούς φίλους!

28/07/2014
Ομάδα Σύνταξης
Οικογένεια

<div class="WordSection1">
«Έχω τρεις φίλους», διηγείται ο δχρονος Τιμ. «Ο ένας είναι ο καλύτερος μου φίλος … Αλλά δεν έχει πάντα χρόνο. Και τότε πηγαίνω σ’ έναν απ’ τους άλλους δύο».
«Οι φίλοι μου είναι απίθανοι», λέει γελώντας ο 7χρονος Μαξιμίλιαν. «Όταν βρισκόμαστε, περνάμε ωραία και δεν μιλάμε συνέχεια για το σχολείο». Σκέφτεται: «Συνήθως συναντιόμαστε στην παιδική χαρά. Εκεί είμαστε μόνοι μας. Δεν μας βλέπουν οι μεγάλοι».
«Λοιπόν», λέει η 9χρονη Φραντσίσκα, «έχω μια πολύ καλή φίλη, που λέμε και κάνουμε μαζί όλα τα παλαβά. Ακόμα και για τα χαζά αγόρια, μιλάμε… κι άλλα τέτοια… Τις προάλλες, ο Γιαν ήθελε να με φιλήσει…, αλλά δε μου άρεσε. Αυτό το ’πα, βέβαια, στη φίλη μου. Δε μπορούσα όμως να το πω στη μητέρα μου. Θα ’πεφτε αμέσως λιπόθυμη!».
«Δεν έχω μόνο μία πολύ καλή φίλη», μου λέει η δχρονη Γιουλιάνε, «έχω πολλές. Όταν πηγαίνω για ιππασία, συναντάω τη Μαρία, όταν πηγαίνω στο μπαλέτο, κάνω παρέα με την Πατρίτσια και τη Μαρτίνα». Σκέφτεται: «Και στο σχολείο κάθομαι με την Καταρίνα. Κάθε πρωί την παίρνω από το σπίτι της. Μου αρέσει που μιλάμε στο δρόμο … Γυρίζω σπίτι με την Τε- ρέζα, γιατί η Καταρίνα μένει στη φύλαξη …». Η Γιουλιάνε σκέφτεται: «Η Τερέζα είναι καταπληκτική. Αλλά δεν έχει ποτέ χρόνο το απόγευμα». Γελάει: «Εντάξει, ούτε κι εγώ έχω».
Ανάμεσα στα 5 και τα 6 τους χρόνια τα παιδιά περνούν από ένα μεταβατικό στάδιο. Ήδη από το τέλος του νηπιαγωγείου η εξάρτηση του παιδιού από τους γονείς μειώνεται και ανοίγονται μπροστά του νέοι ορίζοντες. Το παιδί αμφισβητεί το κύρος των γονιών, έρχεται σε αντιπαράθεση μαζί τους και στρέφεται προς τους συνομήλικους.
Οι φίλοι γίνονται σημαντικά πρόσωπα για το παιδί. Σ’ αυτά που μαθαίνει το παιδί μέσα στην οικογένεια προστίθενται τώρα κι αυτά που μαθαίνει από τ’ άλλα παιδιά. Πολλοί γονείς θεωρούν ότι αυτό είναι τρομερό.
Νομίζουν πως τα παιδιά τους αρχίζουν να δέχονται παράξενες επιρροές που εκείνοι δεν μπορούν πια να τις ελέγξουν, πόσω μάλλον να τις αντισταθμίσουν. Πράγματι, η επιρροή των συνομηλίκων δημιουργεί συχνά δυσκολίες στην ανατροφή των παιδιών. Τα παιδιά βρίσκουν αμέσως τους φίλους που είναι κατάλληλοι για κείνα. Και συνήθως είναι αυτοί ακριβώς που δεν αρέσουν στους γονείς. Αν π.χ. τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια οικογένεια όπου όλοι φέρονται και μιλούν πολύ ευγενικά, σημαντικοί για κείνα θα γίνουν οι φίλοι που θα τους μάθουν να βρίζουν: Η γλυκιά μανούλα γίνεται η “ηλίθια” και στη θέση του “παρακαλώ” ή του “ευχαριστώ” μπαίνει το “όλα σκατά!”. Αν τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια οικογένεια που δίνει μεγάλη σημασία στην υγιεινή διατροφή, αν οι γονείς τους θεωρούν απαραίτητα τα δημητριακά και το μαύρο ψωμί, τότε την προσοχή των παιδιών θα τραβήξουν οι φίλοι που τρελαίνονται για χάμπουργκερ, γαριδάκια και σοκολάτες.
Όταν οι φίλοι αρχίζουν να επηρεάζουν το παιδί, τίποτα δεν μένει όπως ήταν. Κι επειδή οι συνομήλικοι παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των παιδιών, αξίζει να δούμε ποια είναι η επίδρασή τους.
Οι συνομήλικοι δεν αντικαθιστούν τους γονείς, η επιρροή τους όμως είναι σημαντική από δύο απόψεις:
Μειώνουν την εξουσία των γονιών, χωρίς όμως να την υπονομεύουν πραγματικά. Οι γονείς παραμένουν τα κεντρικά σημεία αναφοράς. Γι’ αυτό και δεν χρειάζεται να ανησυχούν ιδιαίτερα, βλέποντας τους φίλους να γίνονται μέρος της καθημερινής ζωής του παιδιού τους.
·* Η κοινωνική μάθηση συντελείται μέσα σε ομάδες συνομηλίκων. Τα παιδιά μαθαίνουν να εντάσσονται και να υποτάσσονται στην ομάδα. Προσπαθούν να υψώσουν το ανάστημά τους, να κερδίσουν την εύνοια των άλλων παιδιών, να αντιμετωπίσουν την απόρριψη και τις απογοητεύσεις, τη στεναχώρια και τα δάκρυα.
Όσο σημαντική κι αν είναι η επιρροή των φίλων, η ομάδα δεν είναι καθόλου ένας χώρος ιδανικός, όπου επικρατεί η ισότητα, η δημοκρατία και η συναδέλφωση. Εδώ δεν κυριαρχεί η συζήτηση αλλά η δράση και μερικές φορές υπάρχει αρκετή σκληρότητα. Όταν ο 5χρονος δεν υπακούει τον 8χρο- νο, εκείνος θα τον βάλει αμέσως στη θέση του. Κι ο 5χρονος το ανέχεται, επειδή ξέρει πως σε τρία χρόνια θα γίνει 8 και θα είναι αυτός ο μεγάλος.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται ένα βασικό στοιχείο της μάθησης μέσα στην ομάδα: Τα παιδιά μαθαίνουν να αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους —άλλοτε υποτάσσονται, άλλοτε αντιδρούν κι άλλοτε συμμετέχουν κανονικά. Αυτή η εναλλαγή των ρόλων —το να αποδέχονται τα παιδιά την ιεραρχία ή να επαναστατούν, το να γίνονται τη μια “αρχηγοί” και την άλλη ο τελευταίος τροχός της αμάξης— είναι που κάνει την ομάδα των φίλων να έχει τόσο ενδιαφέρον.
</div>
Μ’ αυτό το πνεύμα, οι φίλοι συνεισφέρουν σημαντικά στην ηθική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Αφού ξεφύγουν από την εξουσία των γονιών, τα παιδιά μπορούν πια να κινούνται ελεύθερα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πώς μπορούν να κάνουν ό,τι τους “καπνίσει”. Όπως ακριβώς με τους γονείς έτσι και με τους φίλους, πρέπει κανείς να φέρεται σωστά, να τηρεί κάποιους κανόνες, για να κερδίσει την αποδοχή και την αναγνώριση. Κάποιοι φίλοι μάλιστα μπορεί να ασκούν πιο έντονη κριτική από τους γονείς. Μέσα στην ομάδα το παιδί πρέπει ν’ αποδεικνύει συνεχώς την αξία του, για να μη χάσει την εκτίμηση των άλλων.
Αν και δεν θα ήθελα να εξιδανικεύσω την ομάδα των συνομηλίκων, δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμε τη θετική επίδρασή της στην κοινωνική, ηθική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών:
·* Μαθαίνουν να αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους: Τη μια είναι στο περιθώριο, την άλλη στο επίκεντρο. Δημιουργούν άλλοτε έντονες και άλλοτε πιο χαλαρές σχέσεις με τα μέλη της ομάδας. Τα πάντα ρει. Παράλληλα, μαθαίνουν πόσο σημαντικό είναι να αντέχουν τις απογοητεύσεις και να αναβάλλουν καμιά φορά -ακόμα και για βδομάδες ή μήνες- την ικανοποίηση κάποιων αναγκών τους. ·* Αποκτούν την ικανότητα να συνεργάζονται, πότε επιβάλλοντας τη δική τους θέληση και πότε υπακούοντας τους άλλους. Μαθαίνουν ν’ αντέχουν τον ανταγωνισμό και να δέχονται πως κάποιοι άλλοι μπορούν να είναι λίγο καλύτεροι, πιο γρήγοροι ή πιο επιδέξιοι από εκείνους.
Μέσα στην ομάδα των φίλων τα παιδιά μαθαίνουν καινούργια παιχνίδια και νέες μορφές παιχνιδιού. Πολλά παιδιά ξεπερνούν έτσι την τάση τους να παίζουν μόνα τους και στρέφονται περισσότερο σε ομαδικά παιχνίδια.
Δεν είναι όμως ίδιες όλες οι ομάδες, ούτε όλες οι φιλίες. Μεταξύ 6 και 12 ετών κυριαρχούν δύο τάσεις:
Την περίοδο αυτή υπάρχει ο “καλύτερος” φίλος ή η “καλύτερη” φίλη. Σ’ αυτό το άτομο το παιδί έχει απόλυτη εμπιστοσύνη και του εκμυστηρεύεται τα πάντα. Υπάρχουν βέβαια και πιο χαλαρές φιλίες που αλλάζουν συχνά. Πραγματικό δεσμό με την ομάδα αποκτά συνήθως το παιδί γύρω στα 8 του χρόνια. Στην ηλικία αυτή πολλά παιδιά σχηματίζουν μικρές ομάδες μέσα στο ευρύτερο περιβάλλον των συνομηλίκων τους. Η ομάδα έχει πάντα ιεραρχική δομή. Το παιδί υποτάσσεται σ’ έναν αρχηγό που έχει τεθεί επικεφαλής της ομάδας χάρη στις εξαιρετικές του ικανότητες και τα σπουδαία κατορθώματά του. Βλέπουμε παιδιά που την περίοδο αυτή αμφισβητούν την εξουσία και το κύρος των γονιών, να εντάσσονται αδιαμαρτύρητα σε μια ομάδα ή ακόμα και να υττακούουν πειθήνια τον αρχηγό.
Γύρω στα 6 με 7 τους χρόνια τα παιδιά σχηματίζουν ομάδες του ίδιου φύλου. Τ’ αγόρια απορρίπτουν τα κορίτσια και τα κορίτσια τ’ αγόρια. Οι φιλίες μεταξύ αγοριών και κοριτσιών είναι σπάνιες και αποτελούν μάλλον εξαίρεση. Δεν αποκλείεται όμως, να υπάρχουν χαλαρά δίκτυα στο άμεσο περιβάλλον ενός παιδιού, όπου αγόρια και κορίτσια συνεργάζονται δημιουργικά μεταξύ τους, συνήθως για την πραγματοποίηση ενός σχεδίου. Η οριοθέτηση από το άλλο φύλο βοηθά το αγόρι ή το κορίτσι να διαμορφώσει την ταυτότητά του. Μόνο αφού ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία, τα δυο φύλα έρχονται και πάλι κοντά και δημιουργούν φιλίες μεταξύ τους. Αλλά πριν συμβεί αυτό, τέτοιες φιλίες γίνονται στόχος κοροϊδίας και χρειάζεται πολλή αυτοπεποίθηση για να μπορέσει να τις κρατήσει κανείς.
Οι αληθινές ομάδες φίλων —μερικές φορές οι ενήλικες τις αποκαλούν υποτιμητικά “συμμορίες”— έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
Μια αληθινή ομάδα έχει τη δική της κουλτούρα και τα δικά της τελετουργικά. Τα μέλη της μπορεί να έχουν π.χ. μια μυστική γλώσσα. Έχουν επίσης κοινά ενδιαφέροντα ή κοινές προτιμήσεις. Έτσι ξεχωρίζουν από τις ομάδες ή τις συμμορίες που έχουν άλλα ενδιαφέροντα.
Οι φιλίες βοηθούν τα παιδιά στην προσπάθειά τους να ανεξαρτητοποιηθούν από τους γονείς. Ο “καλύτερος” φίλος ή η “καλύτερη” φίλη γίνεται ένα νέο πρόσωπο αναφοράς και στήριγμα για το παιδί που προσπαθεί να οριοθετηθεί. Ανάμεσα στους φίλους δημιουργείται μια σχέση αλληλεγγύης ενάντια στον κόσμο των ενήλικων. Όσο λιγότερη κατανόηση δείχνουν οι μεγάλοι για τα σύμβολα των παιδιών -τη γλώσσα τους π.χ. ή τα τελετουργικά τους- τόσο περισσότερο εκείνα αισθάνονται ότι ακολουθούν το σωστό δρόμο. Δεν θέλουν την κατανόησή μας. θέλουν να μείνουν μεταξύ τους. Οι μεγάλοι είναι απλώς ενοχλητικοί για κείνα. Τα παιδιά θέλουν να παίζουν, να λένε βλακείες, να κάνουν αστεία, να δοκιμάζουν διάφορα κόλπα, να κατασκευάζουν έναν αντι-κόσμο όπου τα πάντα είναι δυνατά, θέλουν να ονειρεύονται, να χάνονται, να υψώνονται πάνω από την πραγματικότητα, το σχολείο, τα μαθήματα, τους καταναγκασμούς.
 
Απόσπασμα από το βιβλίο Δίνοντας και Παίρνοντας Μαθήματα Διαπαιδαγώγησης- Εκδόσεις Κέδρος