Ναρκισσισμός: Σημάδια ότι ένας άνδρας είναι κομπλεξικός

10/11/2014
Ομάδα Σύνταξης
Άνδρας

Η άλλη πλευρά του ναρκισσιστικού προφίλ: Στρατηγική αναπλήρωσης της ντροπής για την εσωτερική μειονεξία.
Μειονεξία ή ελαττωματικότητα
Γράφει ο Αντώνης Κατσουρός
Υπ. Διδάκτωρ Ψυχολογίας Διαπροσωπικών Σχέσεων, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
<img src="/thumbnail?filepath=/contentfiles/eidikoi/psyxologoi/adoniskatsouros.jpg&width=248" alt="Αντώνης Κατσουρός" />
Το αν ο ναρκισσισμός έχει προέλθει από ένα δεδομένο αίσθημα πρωταρχικής και πρώιμης αγάπης για τον εαυτό και το Εγώ, όπως φαίνεται να είχε υποστηρίξει ο Freud από την δεύτερη κιόλας δεκαετία του 20ου αιώνα, ή αν οι ναρκισσιστικές άμυνες αντισταθμίζουν τα συναισθήματα κατωτερότητας του ατόμου όπως υποστήριξε πρώτος ο Α. Άντλερ μία δεκαετία αργότερα, είναι ένα πολυσυζητημένο φιλοσοφικό ερώτημα για την ψυχολογία που μάλλον παραπέμπει στο αντίστοιχο ρητό για το 'αν η κότα κάνει το αυγό ή το αυγό την κότα.' Ωστόσο, όταν παρατηρούμε ένα άτομο με συνεχή έπαρση για τον εαυτό και ιδιαίτερη ιδέα για τις δεξιότητές του και την αποτελεσματικότητά του, μας γεννιέται εύλογα το ερώτημα από πού προκύπτει αυτή η αδιάκοπη ανάγκη για επιβεβαίωση και αυτό-προβολή (Morrison, 1989).
Η εσωτερικευμένη πεποίθηση για τον εαυτό πως είναι μειονεκτικός, ευάλωτος, λίγος ή αποτυχημένος μπορεί κάλλιστα να σημαίνει πως έχουμε ένα παγιωμένο σχήμα μειονεξίας, κατωτερότητας ή αποτυχίας, άλλα και άλλων αρνητικών πεποιθήσεων για τον εαυτό, σύμφωνα με τη θεωρία των σχημάτων του Young και των συναδέλφων του (2003). Συνεχίζοντας το σκεπτικό της θεωρίας των σχημάτων, ένας μειονεκτικός ή ελαττωματικός εσωτερικός εαυτός σχεδόν πάντα υιοθετεί ένα εύρος στρατηγικών αντίστασης απέναντι στο δυσλειτουργικό αυτό, εσωτερικό του πιστεύω (σχήμα). Δηλαδή, συχνά συμπεριφέρεται με τρόπο που να μην έρχεται σε επαφή με αυτή την εσωτερική, βαθιά πεποίθηση και συνδέει όλη την εξωτερική πραγματικότητά του με τρόπο τέτοιο που να αποφεύγει ή να κρύβει τη σύνδεσή του με το αρνητικό σχήμα. Οι στρατηγικές αντίστασης απέναντι σε αυτό το βαθύτερο σχήμα είναι τρεις: είτε το άτομο θα αφήνεται στη βαθιά αυτή του πεποίθηση σαν να έχει ουσιαστικά παραδοθεί σε αυτή, είτε θα αποφεύγει οποιαδήποτε έκφανση της ζωής του πυροδοτεί αυτή του την εσωτερική αδυναμία, είτε θα αντεπιτίθεται υπερβολικά σε αυτό το εσωτερικό μειονέκτημα και θα προσπαθεί συνεχώς να το νικήσει.
Οποιαδήποτε από αυτές τις στρατηγικές είναι εξίσου δυσλειτουργική, και κατά τη θεωρία των σχημάτων του Young (2003) η διάκρισή τους αποτελεί πολύ συχνά ακόμα και έναυσμα για τον τρόπο θεραπείας μιας συμπεριφοράς ενός ατόμου με χαρακτηριστικά προσωπικότητας που παραπέμπουν σε έντονη δυσφορία, δυσλειτουργία ή σε καθόλου καλές προσωπικές σχέσεις. Στην περίπτωση μιας προσωπικότητας με ναρκισσιστικά στοιχεία όμως, η βασική στρατηγική είναι κυρίως η μία από τις τρεις. Πρόκειται για την αντεπίθεση απέναντι στην εσωτερική αδυναμία ή αλλιώς την υπεραναπλήρωση του δυσλειτουργικού σχήματος. Όταν λοιπόν παρατηρούμε μία διακριτή υπερβολή ενός ατόμου να αυτοπροβληθεί, να ξεχωρίσει, να αποδείξει το μεγαλείο του, τις θαυμαστές δεξιότητές του ή την ακόμα και την εξωτερική του ισχύ δεν πρέπει να λησμονούμε πως πιθανόν να πρόκειται για μία στρατηγική αντεπίθεσης στην εσωτερική του μειονεξία ή ελαττωματικότητα.
Στρατηγικές που συντηρούν το χαρακτηρολογικό προφίλ
<ul style="text-align: justify;">
<li>Άλλωστε, η επαφή ενός ναρκισσιστικού χαρακτήρα με τον εσωτερικό, συναισθηματικό εαυτό είναι ισχνή, με συνέπεια να στέκεται πολύ στο κομμάτι της εξωτερικής προβολής και της επιβεβαίωσης. Η σιγουριά του εαυτού ότι είναι καλά, έρχεται συνήθως, όχι από μέσα προς τα έξω, όχι δηλαδή σε σύμπνοια με τον εαυτό, αλλά από έξω προς τα μέσα, δηλαδή σε συνεχή αλληλεξάρτηση με την επιφανειακή αντιμετώπιση του περίγυρου. Για αυτό το λόγο, υπάρχει και ανάγκη από έναν σχετικά μεγάλο περίγυρο που να δημιουργεί και να αναπαράγει συνεχώς αυτές τις αναγκαίες εξωτερικές συνθήκες. Άλλωστε, τα άτομα με ανάλογη χαρακτηρολογία δίνουν τεράστια έμφαση στα εξωτερικά χαρακτηριστικά της αλληλεπίδρασής τους με τους άλλους: στην τέλεια παρουσίαση του εαυτού στους άλλους, στην αλάνθαστη προσέγγιση και την αριθμολαγνία, στην μηδενική πιθανότητα να έχουν αδυναμίες, να πέφτουν έξω, να κάνουν λάθη και να παραδεχθούν ότι μπορεί να φαίνονται μέτριοι, με ατέλειες, χαμηλών τόνων προσωπικότητα και απώλεια ελέγχου. Είναι πολύ δύσκολοι στην συγκατάβαση, στην αποδοχή των άλλων όπως είναι, στη δέσμευση και στην αφοσίωση, ενώ συχνά απαιτούν πολύ ιδιαίτερη μεταχείριση, αλλιώς δεν εμπλέκονται σε σχέσεις (Morrison, 1989). Η ηγετική θέση φαίνεται πολύ συχνά να τους ταιριάζει, καθώς έχοντας χτίσει αυτό το πολύ δυναμικό προφίλ, κερδίζουν εύκολα την εμπιστοσύνη των άλλων, οι οποίοι πέφτουν στην παγίδα πως ότι φαίνεται όμορφο, δυναμικό ή με πολύ αυτοπεποίθηση είναι και το κατάλληλο να πάρει τα ηνία. Όμως αυτή η επιλογή έχει συνήθως την ακόλουθη επικινδυνότητα, που τελικά είναι και το σημείο στο οποίο διακρίνει κανείς την παγίδα αυτού του ναρκισσιστικού προφίλ: όταν κάτι δεν πάει καλά η ανοχή στη ματαίωση των ατόμων με τέτοια χαρακτηρολογία είναι πολύ χαμηλή. Επομένως, χάνουν την αυτοπεποίθησή τους ξαφνικά και η δυσφορία τους είναι μεγάλη. Συνήθως δεν αποκλείεται να υιοθετήσουν ξαφνικά μία νέα αμυντική στρατηγική, αυτή της απομάκρυνσης, αρνούμενοι να παραδεχθούν ότι κάτι δεν πήγε καλά από μέρους τους και να συνεχίσουν (Morrison, 1989). Ομάδες που στην πρώτη αποτυχία μένουν χωρίς ηγέτη, σχέσεις που με το πρώτο στραβοπάτημα εγκαταλείπονται και άτομα που επί σειρά ετών ήταν στο προσκήνιο και ξαφνικά αποχωρούν, αποτελούν γνωστά σε πολλούς από εμάς, παραδείγματα και κάποιες φορές προέρχονται από τον πολιτικό ή καλλιτεχνικό χώρο. Πάντως, η εσωτερική κατωτερότητα, μειονεξία ή ελαττωματικότητα, που όπως υποστηρίζει ο Young έχει πυροδοτηθεί στα αρκετά πρώιμα χρόνια κατά τη συσχέτιση του ατόμου με την οικογένεια καταγωγής του (Young et. al., 1994; 2003), αργά ή γρήγορα θα φανεί και το μεγάλο, βαρυσήμαντο ή τέλειο εξωτερικό προφίλ θα κλονιστεί. Αυτό το σημείο ίσως είναι και η μοναδική ευκαιρία να δούμε τον αληθινό εσωτερικό κόσμο των ατόμων με αυτά τα χαρακτηριστικά και να τα γνωρίσουμε πραγματικά.</li>
</ul>
 
Morrison A. P., (1989). Shame: The Underside of Narcissism. New York: Taylor & Francis Group.
Young J. E., Klosko J. J., Weishaar M. E., (2003). Schema Therapy: A Practicioner’s Guide. New York: Guildford Press.
Young J. E., Klosko J. J., (1994). Reinventing your life. Ney York: Plume.
 
_______________________