Τι είναι οι «Διαστροφές» στην Ψυχιατρική;
Το να ορίσουμε ότι ένα άτομο παρεκκλίνει στο πεδίο της σεξουαλικότητας, σημαίνει ότι πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια και τη φυσιολογική σεξουαλική συμπεριφορά. Ποιος όμως θα ορίσει τέτοιες νόρμες ή την κόκκινη γραμμή μεταξύ «φυσιολογικού» και «παθολογικού»;
Γράφει ο Στέλιος Στυλιανίδης, Ψυχίατρος-Ψυχαναλυτής και καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Πότε ένα άτομο θεωρούμε ότι παρεκκλίνει σεξουαλικά; Τι προβλήματα δημιουργεί ο διαχωρισμός φυσιολογικού και μη;
Για πολύ καλό παράδειγμα είναι αυτό της ομοφυλοφιλίας. Η ομοφυλοφιλία είχε αποτελέσει ειδική διαγνωστική κατηγορία στο DSM III, στο ειδικό σύστημα ταξινόμησης των ψυχιατρικών νόσων της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Ωστόσο, καταργήθηκε από διακριτή ψυχιατρική διάγνωση που ανήκε στην ομάδα των παραφιλιών το 1987 (και στο Γαλλικό νοσογραφικό σύστημα το 1992), έπειτα από πίεση του κινήματος των ομοφυλοφίλων και των κινημάτων πολιτών για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το πολιτικό και ηθικό δίλημμα τίθεται εδώ με εναργή τρόπο. Είναι δυνατόν η ψυχιατρική να είναι η επιστροφή – ηθικός φύλακας της κοινωνικής νόρμας και συμπεριφοράς και συχνά από θεραπευτική προσέγγιση να μετασχηματίζεται σε εργαλείο κοινωνικού ελέγχου στο πλαίσιο ολοκληρωτικών ή συντηρητικών καθεστώτων; Μπορούμε να χρησιμοποιούμε όρους όπως σεξουαλική παρέκκλιση, διαστροφή ή ακόμη και παραφιλία, χωρίς να σηματοδοτούνται από μία υποτιμητική, απαξιωτική χροιά και να εκφράζουν ισχυρές προκαταλήψεις για κάθε διαφορετικότητα;
Πώς όριζε ο Φρόυντ τις σεξουαλικές διαστροφές; Είμαστε όλοι διαστροφικοί;
Η εξέλιξη του ορισμού σχετικά με τις διαστροφές αποκαλύπτει την έκταση με την οποία η ψυχιατρική νοσολογία καθρεφτίζει την κοινωνική και ιστορική συγκυρία από την οποία προέρχεται. Σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο, όπως αυτό της Βιέννης στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Freud (1905) όρισε ως διεστραμμένη εκείνη τη σεξουαλική δραστηριότητα που ενείχε τα ακόλουθα κριτήρια: 1) εστίαζε σε μη γεννητικές περιοχές του σώματος, 2) αντί να συνυπάρχει με την κανονική πρακτική της γενετήσιας συνουσίας με ένα σύντροφο του αντιθέτου φύλου, εκτόπιζε και αντικαθιστούσε αυτήν την πρακτική και 3) έτεινε να είναι η αποκλειστική σεξουαλική πρακτική του ατόμου. Ο Freud παρατήρησε ότι ίχνη διαστροφής μπορούσαν να βρεθούν στην πραγματικότητα στο ασυνείδητο οποιουδήποτε ατόμου υπόκειτο σε ψυχαναλυτική διαδικασία.
Ποιες παλαιές διαστροφές χρησιμοποιούνται πια ως πρακτικές στο σεξ από τα σύγχρονα ζευγάρια;
Από τις πρώτες εργασίες του Freud μέχρι σήμερα, οι πολιτισμικές νοοτροπίες για τη σεξουαλικότητα έχουν υποστεί δραματικές αλλαγές. Καθώς η σεξουαλικότητα έγινε ένα αυτόνομο και «νόμιμο» αντικείμενο επιστημονικής μελέτης, φάνηκε ότι τα «φυσιολογικά» ζευγάρια εμπλέκονται σε μία ποικιλία σεξουαλικών συμπεριφορών, που με συναίνεση των δύο πλευρών, τους δίνει τη δυνατότητα να αυξάνουν το επίπεδο της σεξουαλικής ευχαρίστησης. Οι στοματογεννητικές επαφές, παραδείγματος χάριν, έγιναν ευρέως αποδεκτές ως υγιής σεξουαλική συμπεριφορά. Παρομοίως, όπως σημειώσαμε πριν, η ομοφυλοφιλία και η πρωκτική συνουσία αφαιρέθηκαν από τη λίστα των διαστροφικών δραστηριοτήτων. Οι ψυχαναλυτικοί συγγραφείς επανειλημμένα επιβεβαίωσαν την παρατήρηση του Freud ότι υπάρχει ένας λανθάνων πυρήνας διαστροφής σε όλους μας. Έτσι μια στάση μεγαλύτερης αποδοχής της διαστροφικής σεξουαλικότητας από τον αναλυόμενο συνοδεύει την πρόοδό του στην κατανόηση της εσωτερικής του πραγματικότητας.
-Πότε οι διαστροφικές φαντασιώσεις στην σεξουαλική ζωή των ενηλίκων μπορούν να προκαλέσουν πρόβλημα; Πότε δε θεωρούνται αποδεκτές;
Η ψυχίατρος McDougall επισημαίνει ότι φαντασιώσεις διαστροφής κανονικά υπάρχουν στη σεξουαλική συμπεριφορά όλων των ενηλίκων, αλλά δεν δημιουργούν ουσιαστικά προβλήματα, γιατί δεν βιώνονται ως καταναγκαστικές.
Κατά την άποψή της, που πλησιάζει και με τη δική μου κλινική αντίληψη, ο όρος διαστροφή θα πρέπει να περιορίζεται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες ένα άτομο επιβάλλει τις προσωπικές του επιθυμίες σε ένα σύντροφο που δεν επιθυμεί να εμπλακεί στο σεξουαλικό σενάριο που έχει κατασκευάσει το άτομο αυτό ή που αποπλανεί άτομα μειωμένης ευθύνης, όπως η σεξουαλική κακοποίηση ενός παιδιού ή έναν διανοητικά ανάπηρο ενήλικα.
Μια άλλη οπτική (του ψυχιάτρου Stoller) υποστηρίζει ότι οι κρίσιμοι παράγοντες που καθορίζουν το πότε μια συμπεριφορά αποτελεί διαστροφή είναι η βίαιη συμπεριφορά και η επιθυμία για ταπείνωση και εξευτελισμό του σεξουαλικού συντρόφου και του ίδιου του, του εαυτού.
Από αυτήν την άποψη, αποφασιστική μεταβλητή για τον προσδιορισμό της διαστροφής είναι η πρόθεση του ατόμου. Αναγνωρίζοντας ότι στη φυσιολογική σεξουαλική διέγερση υπάρχει ένα ίχνος εχθρικότητας και μία επιθυμία για ταπείνωση, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η οικειότητα μεταξύ των δύο ερωτικών συντρόφων είναι ένας καθοριστικός παράγοντας διαφοροποίησης από την αποκαλούμενη διαστροφή. Ένα άτομο είναι διεστραμμένο μόνο όταν η ερωτική πράξη χρησιμοποιείται για να αποφύγει μια μακροχρόνια στενή συναισθηματική σχέση με ένα άλλο άτομο. Αντίθετα, η σεξουαλική συμπεριφορά δεν ορίζεται ως διεστραμμένη όταν είναι στην υπηρεσία μιας σταθερής στενής σχέσης.