<p><strong>Νίκος Σιδέρης, Δήμητρα Γιαννακοπούλου, Παύλος Χαραμής</strong></p>
<p><strong>Bullying: Και όμως νικιέται! Μια στρατηγική για γονείς, παιδαγωγούς, παιδιά και όλους τους άλλους.</strong></p>
<p><strong>Εκδόσεις Μεταίχμιο</strong></p>
<p><strong><br /></strong></p>
<p><strong>Λίγα λόγια για το βιβλίο από τους συγγραφείς:</strong></p>
<p>«Ανασκοπώντας την εμπειρία σχετικά με το bullying και την αντιμετώπισή του, προκύπτει μια κρίσιμη διαπίστωση: Έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να κάνουμε για να αναχαιτίσουμε και να καταπολεμήσουμε αυτό το αρνητικότατο φαινόμενο. Άρα υπάρχει και χώρος και ανάγκη για περαιτέρω εμβάθυνση και επεξεργασία λύσεων του προβλήματος. Μια νέα συμβολή λοιπόν έχει και θέση και νόημα. Τέτοιο είναι το πνεύμα που διέπει και την παρούσα ανάλυση και πρόταση, η οποία εκτίθεται σε <strong>τέσσερα βήματα</strong>:</p>
<p><strong>1. </strong>Επισκόπηση της βιβλιογραφίας</p>
<p><strong>2.</strong> Η εμπειρία του bullying στο ελληνικό σχολείο</p>
<p><strong>3.</strong> Μηχανισμοί του bullying</p>
<p><strong>4. </strong>Για μια νέα στρατηγική καταπολέμησης του bullying (Εδώ περιλαμβάνονται και η ανάλυση και το γενικό περίγραμμα, αλλά και συγκεκριμένες, άμεσα εφαρμόσιμες προτάσεις για υλοποίηση στον σχολικό χώρο).</p>
<p>Ο πόλεμος ενάντια στο bullying είναι μια μάχη για το φαντασιακό των παιδιών (και όχι μόνο). Πρώτα απ’ όλα, μια μάχη για τις λέξεις. Και υπάρχουν λόγοι ώστε το bullying να αποδίδεται ως «ψευτονταηλίκι».</p>
<p><strong>Κύριος στρατηγικός σκοπός</strong> είναι η αποδόμηση της φαντασιακής αίγλης του ψευτονταηλικιού. <strong>Κύρια μέθοδος για την επίτευξή του</strong>, η γελοιοποίησή του. Ώστε όσοι αισθάνονται τον πειρασμό να κάνουν ψευτονταηλίκια να αντιλαμβάνονται ότι δεν τους παίρνει.</p>
<p>Ευχαριστούμε θερμότατα τους μαθητές του 13ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου που με τις ζωγραφιές τους έδωσαν ζωή στις αναλύσεις και στα επιχειρήματα. Και ιδιαίτερα τις δασκάλες τους, την κυρία Λία Τσαλαβρέτα και την κυρία Ευθαλία Αδάμου.</p>
<p>Δείτε εδώ το προτεινόμενο σκετσάκι:</p>
<p><a href="http://www.metaixmio.gr/images/pdf/bullling_istoria.pdf">http://www.metaixmio.gr/images/pdf/bullling_istoria.pdf</a></p>
<p>με τίτλο «Ο Μέγας Μακαρονοσπάστης» καθώς και το τραγούδι του Μακαρονοσπάστη.»</p>
<p><img src="/contentfiles_2015/new_site/baggelhs%20giakoumakhs.jpg" alt="" width="620" height="465" /></p>
<p><strong>Νίκος Σιδέρης, εφημερίδα Αυγή 05.04.2015 </strong></p>
<p><strong>‘Bullying στο ελληνικό σχολείο: Η ιστορία ως εφιάλτης’</strong></p>
<p>«Πηγαίνω περπατώντας στη δουλειά μου. Την προηγούμενη ημέρα <strong>η «Υπόθεση Βαγγέλη»</strong> έφτασε σε δραματική κορύφωση: Βρέθηκε το πτώμα του και η επικρατούσα εξήγηση αναφέρεται σε αυτοκτονία. Οι εν λόγω πληροφορίες, βεβαίως, αναπαράγονται ποταμηδόν και δεόντως επεξεργασμένες ώστε να «πουλάνε» σε όλα τα ΜΜΕ.</p>
<p>Προσπερνώ το προαύλιο ενός Γυμνασίου. Και βρίσκομαι αντιμέτωπος με μία σκηνή, που προκαλεί ανατριχίλα και ναυτία: Ένα αγόρι, μικροκαμωμένο «σα φτερό» τρέχει γύρω-γύρω από κάποια τσιμεντένια καθίσματα και φωνάζει όσο μπορεί πιο δραματικά «Θα αυτοκτονήσω! Θα αυτοκτονήσω!» Ένα άλλο αγόρι, εξαιρετικά μεγαλοκαμωμένο, πατάει με τα πόδια ανοιχτά σε δύο γειτονικούς τέτοιους πάγκους κι έχει τα μπράτσα υψωμένα κάνοντας ποντίκια και γροθιές κάτι μεταξύ Κολοσσού της Ρόδου, Χαλκ και Κινγκ Κονγκ. Και φωνάζει με μεγάλη έξαψη σ' εκείνον που τρέχει φωνάζοντας ότι θ' αυτοκτονήσει «Αυτοκτόνα! Αυτοκτόνα!» Ολόγυρα καmμιά δεκαριά συμμαθητές κοιτάζουν ιλαροί. Στα 4-5 λεπτά που έμεινα και παρακολουθούσα, κανείς ενήλικος δεν εμφανίστηκε ως εκπρόσωπος του σχολείου για να παρέμβει στο αποτρόπαιο θέαμα.</p>
<p>Παιχνίδι; Βδελυρή απόλαυση του κακού; Bullying με συναινούν θύμα; Έλλειψη προσωπικού; Αυτά μαζί και άλλα ακόμη; Πιθανόν. Ωστόσο, η σκηνή έχει τέτοια δύναμη, που οδηγεί σε ορισμένες σκέψεις.</p>
<p><strong>Σκέψη πρώτη:</strong> Η μάχη ενάντια στο bullying είναι μια μάχη για το φαντασιακό των παιδιών και όχι μόνο. Μια μάχη για την πλαισίωση του φαντασιακού των παιδιών κατά τέτοιο τρόπο, που η όποια εσωτερική παρόρμηση για κακοποίηση του αδύναμου να συναντά ισχυρές εσωτερικές και εξωτερικές αντιστάσεις και την παρέμβαση προσώπων και μηχανισμών, που να αποτρέπουν το bullying. Να το αποτρέπουν αναδεικνύοντας την απεχθή απόλαυση του κακού που το χαρακτηρίζει και εξουδετερώνοντας τη νοσηρή σαγήνη που ασκεί. Καθιστώντας το αντικείμενο ντροπής και αποστροφής, αντί για ναρκισσιστικά πριμοδοτούμενο νταηλίκι εκ του ασφαλούς. Και εμπεδώνοντας τη βεβαιότητα ότι τέτοιες θρασύδειλες συμπεριφορές θα συναντήσουν άμεσες συνέπειες. Επειδή το ζητούμενο είναι να αντιληφθούν οι νταήδες, ακόμη κι αν δεν συναισθάνονται ότι κάνουν λάθος, ότι δεν τους παίρνει να κάνουν αυτό το λάθος. Και όσοι ακόμη δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι κάνουν λάθος, σίγουρα θα αντιληφθούν ότι δεν τους παίρνει να κάνουν αυτό που κάνουν και θα το σκεφτούν τρεις φορές πριν το κάνουν.</p>
<p><strong>Σκέψη δεύτερη:</strong> Το bullying δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικών ψυχολογικών διεργασιών των παιδιών και μόνο. Η στάση και η συμπεριφορά των παιδιών εσωτερικεύει ως σύστημα ψυχικών δομών την παρατεταμένη διαμορφωτική εμβάπτισή τους στα ποικίλα λουτρά του πολιτισμού, της κοινωνικής εμπειρίας, των αναπαραστάσεων και του λόγου, που διαμορφώνουν την κοινωνική πραγματικότητα ως περιβάλλον το οποίο πλαισιώνει ρυθμιστικά κάθε ατομική ροπή και πράξη. Συνεπώς, το bullying μορφοποιεί ως σύμπτωμα τον τρόπο με τον οποίο οι ποικίλες ενεχόμενες συλλογικότητες πλαισιώνουν την παιδική ηλικία στο πεδίο των αναπαραστάσεων και πρακτικών τους. Το ότι μια τέτοια συμπτωματική εκδήλωση της ιστορίας που έχει εσωτερικευθεί ως δομή προσλαμβάνεται με απορία, άγχος και αμηχανία εκ μέρους των ενηλίκων υπογραμμίζει την ιδιαιτερότητα της συνάντησης με το ανησυχητικά ανοίκειο και το πραγματικό δηλαδή, με εκείνο που δεν το χωράει ο νους, με το αδιανόητο που ωστόσο αφορά το υποκείμενο.</p>
<p><strong>Τι μπορεί λοιπόν να μορφοποιεί κατά τρόπο αγχογόνο και αποσταθεροποιητικό για τους μεγάλους, αλλά και ταυτόχρονα σαγηνευτικό για τα παιδιά, το bullying στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα;</strong> Σίγουρα, το ποτάμι αυτό διαμορφώνεται από τη συμβολή πολλών ρευμάτων. Ωστόσο, ανάμεσα στις αιτιακές διεργασίες που απολήγουν στην κοινή συμπεριφορική οδό του bullying, υπάρχει μία που ξεχωρίζει. Επειδή αντιπροσωπεύει τη μείζονα πολιτισμική και νοοτροπική διαμεσολάβηση, που οδηγεί τα σημερινά ελληνόπουλα σε επισφαλείς προσωπικές και διαπροσωπικές διευθετήσεις. Διαμορφώνοντας έτσι περιβάλλοντα τα οποία λειτουργούν ως ενισχυτές των ενδογενών ροπών προς την άσκηση της ασύμμετρης βίας με σκοπό την απόλαυση του κακού, που συνιστά τον ψυχικό πυρήνα του bullying.</p>
<p>Αναφέρομαι στον καταναλωτικό ναρκισσισμό, ο οποίος προωθήθηκε πάση δυνάμει από ισχυρά οικονομικά συμφέροντα και μιντιακούς μηχανισμούς ως καθολικό πολιτισμικό πρόταγμα και διέβρωσε τους ιστούς της ελληνικής κοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες. Το εν λόγω πρόταγμα συνοψίζεται στο δόγμα «Καμαρώνω επειδή καταναλώνω» και αναπτύσσει τον εγωκεντρισμό του παραισθησιογόνου ναρκισσισμού. Οδηγώντας στην κατάσταση του «παίζουμε χωρίς κανόνες» και στον αλληλοσπαραγμό των υπερτροφικών Εγώ που αλληλοτρώγονται με όπλα το χρήμα, το λάιφ στάιλ, την επίδειξη και την λατρεία της (οποιασδήποτε φύσης και κλίμακας) αίγλης και ισχύος. Ο φαντασιακός αυτός αστερισμός ανεξάντλητων ανταγωνιστικών ειδώλων αλλοτριώνει την υποκειμενικότητα και δουλώνει τα Εγώ στη φενάκη της λάμψης των αντικειμένων και των εικόνων, με εργαλείο την αυταπάτη της τελικής και ολικής υπεροχής του κάθε Εγώ και της επικράτησής του έναντι των ομοίων του. Βρήκε γόνιμο έδαφος στο θεμελιωδώς φαλλικό φαντασιακό της ελληνικής νοοτροπίας και ψυχοσύνθεσης, ως προς τα πλάσματα μεγαλείου. Και απόγινε στον καιρό της κρίσης, καθώς η εγγενής ανταγωνιστικότητα και επιθετικότητα που γεννούν οι φαντασιακές συγκρίσεις τροφοδοτήθηκε καταλυτικά τόσο από σκληρές καταστάσεις υλικού χαρακτήρα (διαμάχη για μια θέση εργασίας κ.τ.ό.), όσο και, πάνω απ' όλα, από τον κυρίαρχο πολιτικο-μιντιακό λόγο των μνημονιακών δυνάμεων. Που κηρύσσει το κατά διαβόλου ευαγγέλιο, στον πυρήνα του οποίου βρίσκουμε ένα τερατώδες υπόδειγμα «κοινωνικής συμβίωσης χωρίς κοινωνικό δεσμό», σύμφωνα με τη λογική «Καθένας για πάρτη του, όλοι εναντίον καθενός, όλοι εναντίον όλων, φά ‘τους να μη σε φάνε» και την υπέρτατη εντολή της «Μισείτε αλλήλους».</p>
<p>Στο πλαίσιο αυτού του φαντασιακού, λοιπόν, εδώ και αρκετά χρόνια ανατρέφουμε παιδιά, που μοιραία ενσαρκώνουν συνεχείς αναβαθμίσεις του. Ο ορίζοντας αυτής της ανατροφής ορίζεται από τη φαντασίωση των γονέων-υπηκόων του καταναλωτικού ναρκισσισμού «Ό,τι ήμουν εγώ και ό,τι δεν ήμουν εγώ θα είσαι εσύ στον κύβο!». Κατά μοιραία συνεπαγωγή, το πλάσμα που διαπλάθει αυτή η φαντασίωση ως ιδεώδες παιδί είναι ένας υπερ-νάρκισσος: Η πριγκίπισσα και/ή το βασιλόπουλο που γαμεί και δέρνει γιατί έτσι του αρέσει. Μόλις περιγράψαμε τη θεμελιώδη φαντασιωσική λογική και δυναμική η οποία, αν δεν πλαισιωθεί από ισχυρούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς, νόμους και φύλακες, εκβάλλει και στο bullying. Σε μια κοινωνία που σαγηνεύεται από τη ναρκισσιστική αίγλη, τη φαλλική ισχύ και την επικράτηση σ' ένα παιχνίδι ανταγωνισμού χωρίς κανόνες, σύμφωνα με τη λογική της ζούγκλας όπου επικρατεί ο νόμος του ισχυροτέρου και ο νικητής τα παίρνει όλα, μαζί και τον θαυμασμό των νικημένων, η σχολική έκδοση αυτού του αδυσώπητου χορού είναι φυσικά η πρακτική του bullying.</p>
<p><strong>Σκέψη τρίτη:</strong> Χωρίς μια βαθιά διανοητική και ηθική μεταρρύθμιση, με τη Γκραμσιανή έννοια του όρου, το πρόβλημα του bullying θα αντιμετωπίζεται στο επίπεδο των αποτελεσμάτων και όχι των αιτιακών διεργασιών. Μια τέτοια μεταρρύθμιση εμπεριέχει οπωσδήποτε και την υποκειμενική αφομοίωση δύο κρίσιμων διαστάσεων: Παίζουμε με κανόνες, η πρώτη. Επιστροφή στους ανθρώπους και στην ανθρωπιά, η δεύτερη. Και οι δύο οδηγούν σε έντιμο παιχνίδι το αντίθετο του unfair που χαρακτηρίζει το bullying, ως επίθεση στον πιο αδύναμο με πλήρη έλλειψη ενδοιασμών και ντροπής ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούνται. Σε ενσυναίσθηση δηλαδή, σε σεβασμό του άλλου, των βιωμάτων και των συναισθημάτων του, πέρα από σχέσεις ισχύος και λογικές επικράτησης. Και στη συγκρότηση αλληλέγγυων «Εμείς» σε όλες τις κλίμακες στο ισχυρότερο αντίδοτο στον επιθετικό και τελικά ανθρωποφάγο εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει τον καταναλωτικό ναρκισσισμό.</p>
<p><img src="/contentfiles_2015/new_site/bullying.jpg" alt="" width="640" height="463" /></p>
<p><strong>Ένας τέτοιος πολιτισμός αλληλεγγύης και τιμής θα μπορούσε να παράσχει την καλύτερη προστασία</strong> όχι μόνο στα θύματα, αλλά και στους θύτες που υλοποιούν το σκηνικό του bullying. Προφανώς, ζούμε σε μια κοινωνία που πάσχει από πληθωρισμό πειρασμών και ανεπάρκεια ρυθμιστικών κωδίκων ως προς την πρόσβαση στην απόλαυση, που προωθείται ως υπαρξιακό καθήκον του καταναλωτή. Και, επειδή ο μεγαλύτερος πειρασμός στον άνθρωπο είναι ακριβώς ο πειρασμός να υποκύψει στον πειρασμό, αναμενόμενο είναι ένα παιδί να διολισθήσει στο έλος του πειρασμού της επικράτησης και της απόλαυσης του κακού που προξενεί στον αδύναμο. Ωστόσο, εδώ είναι αναγκαίο να αποκαλυφθεί και η αθέατη όψη της αθέμιτης επιθετικότητας, όπως το bullying σε συνθήκες ναρκισσιστικής ανομίας. Η ψυχή του παιδιού που λειτουργεί ως κακοποιητής του άλλου είναι έρμαιο των πιο άγριων και ανεξέλεγκτων ενορμήσεων ιδίως της απόλαυσης που γεννά η σύμπλεξη αρχαϊκών τρόπων ηδονής (όπως η σαδιστική κυριαρχία) και απόλαυσης της βίας και του κακού που προκαλείς στον άλλον. Σε τέτοιες συνθήκες, το πέρασμα στην πράξη με τη μορφή του bullying εμπεριέχει και μια επίκληση παράδοξη μεν, αλλά και τραγική, που απευθύνεται στον Άλλον. Αυτός ο άλλος είναι ο θεμιτός κανόνας και οι θεματοφύλακες του παιχνιδιού που διέπεται από αυτόν τον κανόνα. Τα παιδιά-κακοποιητές αντιπροσωπεύουν ανεπίγνωτες παράπλευρες απώλειες του ίδιου του εαυτού τους, που αισθάνεται ριγμένος σ' έναν άγριο κόσμο χωρίς οδηγό και συμπαραστάτη: Χωρίς νόμο και πολιτισμό, που να τα υποστηρίζει και να τα συγκροτεί με όρους ηθικού υποκειμένου. Και όχι ως πλάσμα αγριεμένου μονομάχου, που αναζητά την αίσθηση της ύπαρξής του στις ιαχές του πλήθους καθώς χτυπά τον πεσμένο αντίπαλο. Όπως στην τραγική, τελικά, σκηνή, που είδα στο προαύλιο ενός κοινού Γυμνασίου.»</p>
<p><img src="/contentfiles_2015/new_site/SIDERHS.jpg" alt="" width="640" height="423" /></p>
<p><strong>Συνέντευξη του ψυχιάτρου, ψυχαναλυτή, συγγραφέα Νίκου Σιδέρη στο </strong><strong>presspublica</strong><strong>.</strong><strong>gr</strong><strong> 02.03.2016 </strong></p>
<p><strong>- Τι νέο φέρνει το βιβλίο σας;</strong></p>
<p>Παρά τις πολύπλευρες παρεμβάσεις, τα μέχρι τώρα προγράμματα αντι-bullying έχουν άνιση και περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Ο στοχασμός πάνω στους λόγους αυτής της μερικής απόδοσης αναδεικνύει την ανάγκη στρατηγικής πλαισίωσης της καταπολέμησης του bullying με όρους προληπτικού πολέμου. Το βιβλίο αναλύει τη λογική και περιγράφει επιχειρησιακά αυτή τη στρατηγική διάσταση με όρους ψυχολογικών παρεμβάσεων σε σχολικό και κοινωνικό επίπεδο. Επίσης φέρνει ένα νέο όνομα: Για λόγους που εκτίθενται αναλυτικά, αντί του όρου «εκφοβισμός», που τοποθετεί τον δράστη σε θέση ισχύος και πρωτοβουλίας, προτείνεται ο όρος «ψευτονταηλίκι», που αναδεικνύει τη θρασυδειλία, τη γελοιότητα και το κόμπλεξ που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά του ψευτονταή.</p>
<p> </p>
<p><img src="/contentfiles_2015/new_site/dont%20bully.jpg" alt="" width="640" height="592" /></p>
<p><strong>-Σε ποιους απευθύνεται;</strong></p>
<p>Απευθύνεται σε γονείς, παιδαγωγούς, παιδιά και σε όλους τους άλλους: Το ψευτονταηλίκι είναι θέμα κοινωνικό και πολιτισμικό, γέννημα της Ιστορίας. Άρα αφορά τους πάντες και ο καθένας μπορεί ν’ αναλάβει ένα μέρος από το έργο της καταπολέμησής του.</p>
<p><strong>-Ποια είναι η εμπειρία του </strong><strong>bullying</strong><strong> στο ελληνικό σχολείο;</strong></p>
<p>Στο ελληνικό σχολείο το ψευτονταηλίκι υπάρχει και επεκτείνεται. Ωστόσο, οι διαστάσεις του είναι πιο περιορισμένες απ’ ότι φαντάζεται κανείς ακούγοντας τις μιντιακές δραματοποιήσεις ορισμένων ακραίων περιστατικών. Αυτό σημαίνει ότι το ψευτονταηλίκι στην Ελλάδα είναι πρόσφατο και σχετικά «ρηχό» ιστορικό φαινόμενο, που μπορεί να καταπολεμηθεί.</p>
<p><strong>-Οι μηχανισμοί του;</strong></p>
<p>Το ψευτονταηλίκι στην Ελλάδα προκύπτει εκεί που διασταυρώνονται τρεις διεργασίες:</p>
<ol start="1">
<li>Η συστατική ψυχική ροπή προς την άσκηση και την απόλαυση της βίας.</li>
<li>Η ενδογενής καταστροφικότητα που απειλεί κάθε ομάδα (όπως οι μαθητές ή η σχολική κοινότητα) και εύκολα τείνει να παροχετεύεται σε κάποιον στόχο που είτε είναι ήδη εξωτερικός (πχ ρατσισμός) ή δημιουργείται με διαδικασίες οστρακισμού και αποκλεισμού κάποιου μέλους της ίδιας της ομάδας.</li>
<li>Ο εγωκεντρισμός που παράγει ο καταναλωτικός ναρκισσισμός. Αυτός ο εγωκεντρισμός παροξύνει τους φαντασιακούς ανταγωνισμούς και, συνεπώς, τις απειλές για τη συνοχή της ομάδας. Ενώ παράλληλα υποσκάπτει τα πλαίσια και τους μηχανισμούς που ελέγχουν, αντιρροπούν ή μετουσιώνουν τις ενδογενείς ροπές της καταστροφικότητας.</li>
</ol>
<p>Ιδεωδώς, η καταπολέμηση του ψευτονταηλικιού επιχειρείται με παρεμβάσεις και στα τρία αυτά επίπεδα. Σ’ αυτό το πνεύμα εντάσσονται και οι αναλύσεις του βιβλίου και οι ενέργειες που σκιαγραφούνται.</p>
<p><strong>-Τα παιδιά που έχουν υποστεί </strong><strong>bullying</strong><strong> δεν θέλουν ψυχολόγο;</strong></p>
<p>Αν μιλήσουν αμέσως στους γονείς και/ή τους παιδαγωγούς, πιθανότατα όχι. Αν υποστούν παρατεταμένη ψυχική κακοποίηση, αναπόφευκτα ναι.</p>
<p><strong>-Στα μικράτα ψευτονταηλίκι, στη συνέχεια ασύμμετρη βία και απόλαυση του κακού;</strong></p>
<p>Η διάκριση δεν υφίσταται: Ψευτονταηλίκι = απόλαυση του κακού που προξενεί η άσκηση ασύμμετρης βίας. Αλλάζουν μόνο οι μορφές και οι συνθήκες του φαινομένου.</p>
<p><strong>-Ανευθυνότητα ή αδυναμία η σιωπή;</strong></p>
<p>Κυρίως αδυναμία, λόγω φόβου, σαγήνης που ασκεί το ψευτονταηλίκι ακόμη και στα θύματά του, αλλά και του «νόμου της σιωπής» που επιβάλλει η απειλή του χαρακτηρισμού «καρφί». Καθώς και άγνοια ή ελλειπής εξοπλισμός για την καταπολέμησή του.</p>
<p><strong>-Τι συμβουλεύετε;</strong></p>
<p>Ό,τι μέχρι σήμερα δουλεύει και αποδίδει ως μέθοδος και πρακτική καταπολέμησης του ψευτονταηλικιού, να συμπληρωθεί με τη στρατηγική της αποδόμησής του μέσω της γελοιοποίησής του.</p>
<p>Είναι σαφές τι θέλω να πω: Παιδαγωγοί, γονείς, μεγάλοι και παιδιά, <em>μη φοβάστε τους ψευτονταήδες! Γελοιοποιείστε το ψευτονταηλίκι!</em><em> </em>Ακόμη κι αν έχει αστοχίες και ζόρια, ακόμη κι αν κάποιοι πονέσουν και πληγωθούν σε κάποια μάχη, αυτός ο πόλεμος μπορεί να κερδηθεί. Το ψευτονταηλίκι παριστάνει το ανίκητο. Και όμως, νικιέται!</p>
<p> </p>
<p> </p>
<p> </p>
<p> </p>
<p> </p>