Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με παρανοϊκή προσωπικότητα

Όλοι έχουμε γνωρίσει ανθρώπους που μονίμως βλέπουν θεωρίες συνωμοσίας πίσω από το κάθε τι, που δεν εμπιστεύονται τους άλλους, που είναι καχύποπτοι.

Γράφει η Ph.D. Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια Δρ. Λίζα Βάρβογλη

greekpsychologypages.blogspot.com

Άννα, 36 ετών, εκπαιδευτικός:

«Η Άννα είναι καθηγήτρια σε δημόσιο γυμνάσιο και μένει με τους γονείς της.  Δεν έχει φίλους ούτε κάποια σχέση.  Ενώ είναι καλή στη δουλειά της, τσακώνεται διαρκώς με τους συναδέλφους και το διευθυντή της.  Τα παιδιά τη συμπαθούν, όμως στο σχολείο είναι απομονωμένη, συνήθως δε μιλάει με κανέναν και τον ελεύθερο χρόνο της απλώς καπνίζει απανωτά.

Ακόμα και στην απλή καλημέρα που θα της πει κάποιος συνάδελφος βλέπει ένα κρυμμένο μήνυμα, αναρωτιέται μήπως ήθελε κάτι παραπάνω και για αυτό δε μου είπε κάτι παραπάνω, για να δει πώς θα αντιδράσω και τι θα πω εγώ. Εκτός και αν το είπε για να δει πώς είναι τα κέφια μου και μετά να πάει να με σχολιάσει στους συναδέλφους».

Μονίμως βλέπει ότι οι άλλοι έχουν πρόθεση να την κουτσομπολέψουν, να τη διαβάλουν, να τη μειώσουν, να την κοροϊδέψουν ή να της κάνουν κακό.  Κάθε φορά αναλύει και την παραμικρή κουβέντα που της λέει κάποιος και θεωρεί ότι όλοι είναι εναντίον της, κρυφά ή φανερά. Δεν συνεργάζεται ούτε με τη συνάδελφό της στο ίδιο μάθημα, μια και κάθε τέτοια προσπάθεια στο παρελθόν έχει καταλήξει σε μεγάλο καυγά και αποτυχία.

Βασίλης, 43 ετών, τραπεζικός:

Ο Βασίλης εργάζεται σε τράπεζα. Παρόλο που λόγω σπουδών και ικανοτήτων έχει τη δυνατότητα για ανώτερη θέση, έχει μείνει στα χαμηλά κλιμάκια λόγω του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς του: είναι εριστικός, λεκτικά επιθετικός και καυγαδίζει καθημερινά με συναδέλφους αλλά και με πελάτες.

Είναι παντρεμένος αλλά η κατάσταση στο σπίτι του είναι δύσκολη:  καυγαδίζει διαρκώς με τη γυναίκα του, η οποία διαρκώς τον κατηγορεί για την κτητική συμπεριφορά και τη ζήλιά του απέναντί της.  Τόσο στο σπίτι όσο και στην εργασία του ο Βασίλης θέλει να έχει τον απόλυτο έλεγχο των πραγμάτων.

Από το τι θα φάνε και ποιο σούπερ μάρκετ θα ψωνίσουν, μέχρι που στη δουλειά του δεν επιτρέπει σε συνάδελφο να του παραγγείλει καφέ ή να τον κεράσουν.  Είναι απομονωμένος και μονίμως καχύποπτος για τα κίνητρα και τις προθέσεις των γύρω του: πιστεύει ότι όλοι τον κακολογούν, θέλουν να τον εκμεταλλευτούν, να του φάνε τη θέση, τη γυναίκα, με αποτέλεσμα να περνάει διαρκώς στην επίθεση.

Τα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με παρανοϊκή προσωπικότητα

«Μη γίνεσαι παρανοϊκός!», «Τι παρανοϊκά πράγματα είναι αυτά που λες!», είναι συνηθισμένες κουβέντες.  Πότε όμως αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης και η καχυποψία που δείχνει το άλλο άτομο γίνεται προβληματική; Τα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με παρανοϊκή προσωπικότητα έχουν ως εξής:

  • Έχουν έντονη την αίσθηση της αυτονομίας τους και δε θέλουν να βασίζονται σε άλλους.
  • Δεν εμπιστεύονται τους άλλους.
  • Προσπαθούν να έχουν τον έλεγχο προσώπων, πραγμάτων, καταστάσεων.
  • Είναι άκαμπτοι, επικριτικοί και θέλουν να επιβάλουν την άποψή τους.
  • Δε μπορούν να συνεργαστούν και να δουλέψουν με άλλα άτομα.
  • Δυσκολεύονται υπερβολικά να δεχτούν την οποιαδήποτε κριτική.
  • Είναι υπερβολικά ευαίσθητοι, υπεραναλύουν το κάθε τι που τους λένε οι άλλοι και καταλήγουν ότι κάθε κουβέντα κρύβει κάτι αρνητικό ή επικριτικό από πίσω.
  • Γενικά, είναι κρύοι και απόμακροι στις σχέσεις τους και μερικές φορές γίνονται παράλογα ζηλιάρηδες και κτητικοί.
  • Δεν βλέπουν τη δική τους συμβολή στα προβλήματα διαπροσωπικών σχέσεων και θεωρούν ότι πάντα και αποκλειστικά φταίει το άλλο άτομο.
  • Είναι επιθετικοί, πεισματάρηδες και καβγατζήδες.

Πότε είναι εντός πλαισίου αυτή η συμπεριφορά;

Η συμπεριφορά αυτή, όπως βλέπουμε στα παραδείγματα, είναι παρατραβηγμένη. Όλοι οι άνθρωποι ως ένα βαθμό είναι καχύποπτοι σε κάποια φάση της ζωής τους, όπως ότι βλέπουν κάποια σημάδια και αναρωτιούνται αν τους απατά το ταίρι τους.

Οι άνθρωποι όμως, που έχουν τη διαταραχή της παρανοϊκής προσωπικότητας έχουν την καχυποψία σε βαθμό υπερβολικό, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις.  Παρερμηνεύουν το οτιδήποτε και το βλέπουν μέσα από ένα πρίσμα καχυποψίας και συνωμοσίας, με αποτέλεσμα να γίνονται τρομερά κουραστικοί στον περίγυρό τους.

Η υπερβολική έλλειψη εμπιστοσύνης,  το γεγονός ότι τα αναλύουν όλα και κατηγορούν τους πάντες και τα πάντα ότι συνωμοτούν εναντίον τους, ότι έχουν ένα μυστικό σχέδιο να τους βλάψουν, η επιθετικότητα και ο αρνητισμός που τους διέπει, κάνει αυτά τα άτομα να έχουν προβλήματα τόσο στις σχέσεις τους όσο και στον εργασιακό τους χώρο.

Επειδή πιστεύουν ότι σκοπός της ζωής των άλλων είναι να τους βλάψουν πίσω από την πλάτη τους μονίμως είναι «στην τσίτα» και παρακολουθούν μήπως εμφανιστεί κάποια απειλή. Δυστυχώς όμως, το παρανοϊκό άτομο δεν αντιλαμβάνεται καθόλου τη συμβολή του στα προβλήματα των διαπροσωπικών του σχέσεων και δεν αναλαμβάνει ούτε ένα μικρό ποσοστό ευθύνης.

Τι προκαλεί την παρανοϊκή διαταραχή;

Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα αυτό που επικρατεί είναι το βιοψυχικό μοντέλο, το οποίο προτείνει ότι υπάρχει βιολογική αλλά και ψυχολογική-κοινωνική βάση.  Έτσι, είναι πολύ πιθανό το άτομο με την παρανοϊκή διαταραχή να έχει μια βιολογική προδιάθεση.

Στη συνέχεια παίζει ρόλο το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, οι αλληλεπιδράσεις με την οικογένεια και τους φίλους του, η προσωπικότητά του, ο χαρακτήρας τους και οι ικανότητες διαχείρισης τους στρες που έχει μάθει. Όπως με τις περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας, η ψυχοθεραπεία είναι η ενδεικνυόμενη μέθοδος αντιμετώπισής της.

Δυστυχώς όμως, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή πολύ σπάνια εμφανίζονται για θεραπεία, είτε επειδή θεωρούν ότι δεν έχουν πρόβλημα είτε επειδή δεν εμπιστεύονται την επιστήμη και τους ψυχολόγους.  Παρόλα αυτά, είναι πιθανόν να δουν έναν ειδικό όταν έχουν έντονα προβλήματα, ειδικά στρες ή ψυχοσωματικά.

Δρ. Λίζα Βάρβογλη
Ph.D. Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Νευροψυχολόγος
facebook.com/lvarvogli

Διαβάστε σχετικά άρθρα:

Ψυχιατρική: Τα σημάδια ότι κάποιος πάσχει από ψύχωση

Πώς αναγνωρίζουμε την προσωπικότητα ενός ψυχοπαθούς;

Τεστ προσωπικότητας: Τι άνθρωπος είσαι τελικά;

Σχετικά άρθρα