Απόκριες: Τι δείχνουν οι αποκριάτικες στολές για εμάς και οι μεταμφιέσεις μας στη ζωή

26/02/2017
Ομάδα Σύνταξης
Ψυχολογία

«Πίστη στον εαυτό είναι το όνομά μου, η αυτοκυριαρχία είναι το παιχνίδι μου… η επιφάνεια του νερού είναι ήρεμη, έχω τον απόλυτο έλεγχο και δε χρειάζομαι κανένα… γι' αυτό και φτιάχνω μια μάσκα για να κρυφτώ πίσω της…» Σκέψεις ατόμου σε ψυχοθεραπεία
 
<h2 style="text-align: left;">Γράφει η Δρ. Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Νευροψυχολόγος<a href="http://greekpsychologypages.blogspot.gr/"> (greekpsychologypages.blogspot.gr)</a></h2>
<h2 style="text-align: justify;"> <img src="/contentfiles/photos/sekssxeseis/gynaika/barbogli.jpg" alt="" width="80" height="108" /></h2>
Ενα μεγάλο μέρος των ανθρώπινων δυσκολιών, όχι μόνο με τους άλλους αλλά και με τον εαυτό μας, προέρχεται από έλλειψη επικοινωνίας ή παρεφθαρμένη επικοινωνία. Ο φόβος της κριτικής, η ανασφάλεια, η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η αίσθηση ότι δεν έχει κανείς τον έλεγχο των πραγμάτων αποδυναμώνουν το περιεχόμενο της διαπροσωπικής επικοινωνίας, επηρεάζουν τον τόνο της φωνής, τη γλώσσα του σώματος και μας εμποδίζουν να μεταδώσουμε χαρισματικά αυτό που προσπαθούμε να εκφράσουμε με λόγια.
Μερικές φορές η επικοινωνία γίνεται ονειροφαντασία. Αν καταφέρουμε να μεταδώσουμε το 30% του προτιθέμενου μηνύματός μας, αυτό είναι θαυμάσιο. Γιατί; Επειδή φοβόμαστε! Ακόμη και στην καθημερινή ζωή κρυβόμαστε πίσω από τεχνητές, αν και άυλες μάσκες: τη μάσκα του δικηγόρου, του γιατρού, του δημοσιογράφου, του αστρολόγου, του μηχανικού… Ελλοχεύει ο φόβος της μη κατανόησης από τους άλλους, ο φόβος τού να κριθούμε και να καταδικαστούμε. Επικοινωνούμε μόνο με αυτό το οποίο προσλαμβάνει ο αποδέκτης μας.
Ισως η χειρότερη μάσκα να είναι όταν οχυρωνόμαστε πίσω από μια θεωρία, μια διανοητική γλώσσα ή τις απόψεις μας, χωρίς πνεύμα και ψυχή. Η πραγματική επικοινωνία έχει και την ανθρώπινη, την προσωπική διάσταση, το στοιχείο της ειλικρίνειας με τον εαυτό και τους άλλους. Η αποκριάτικη μάσκα αποτελεί μια ευκαιρία για μια διαφορετική έκφραση. Η μάσκα και η μεταμφίεση δίνουν υπόσταση σε νέες δυνατότητες έκφρασης, σωματικής κίνησης, γλώσσας του σώματος, τόνου φωνής και περιεχομένου των λεγομένων, επιτρέποντας το ανεπίτρεπτο, δίνοντας φωνή στο ανείπωτο και δημιουργώντας μια συλλογικότητα και μιαν άλλου είδους κατανόηση, μέσα από τη διάσταση του διαφοροποιημένου και του ξεχωριστού.
Να είναι κανείς αληθινός ή να κρύβεται;
Οι αποκριάτικες στολές και οι μάσκες είναι μια απτή υπενθύμιση των τρόπων με τους οποίους οι άνθρωποι κρύβονται πίσω από τους ρόλους και τους μηχανισμούς άμυνάς τους, αποκρύπτοντας ή αποκαλύπτοντας διάφορες πτυχές του εαυτού τους, ανάλογα με το ακροατήριο, και διατηρώντας αποστάσεις ασφαλείας από τους άλλους. Οι ενήλικοι φορούν κατάσαρκα τις άμυνές τους, σαν φύλλα συκής, προσπαθώντας να προστατευθούν ψυχολογικά και να κρύψουν τα τραύματά τους. Η λειτουργικότητα των διαφόρων ρόλων της καθημερινής ζωής είναι απαραίτητη σε μια οργανωμένη κοινωνία, κάποτε όμως στερεί από το άτομο την επιλογή του να κάνει τη δική του μικρή – αλλά σημαντική – ψυχολογική υπέρβαση και να δείξει προς τα έξω ένα άλλο, καλά κρυμμένο πρόσωπο. Ενα άτομο, γιατρός το επάγγελμα, δεν θα ντυθεί ποτέ γιατρός (της ίδιας ή άλλης ειδικότητας!) αλλά θα επιλέξει τη στολή του καταδίκου ή της τραγουδίστριας… Συχνά η επιλογή είτε του λειτουργικού, καθημερινού ρόλου είτε του ρόλου που προσφέρει η μεταμφίεση αποκαλύπτει διαφορετικές εκδοχές ή πτυχές του εαυτού, κάποια κρυφή επιθυμία, έναν καταπιεσμένο φόβο ή μια δημιουργική διέξοδο από τις συνήθεις πιέσεις.
Να παραμένει κανείς συνέχεια ενήλικος ή να γίνεται πού και πού παιδί;
Εξετάζοντας κανείς τους αγαπημένους τρόπους άμυνάς του θα διαπιστώσει ότι η απαρχή τους βρίσκεται σε πολύ νεότερη ηλικία και ότι η λειτουργικότητά τους έγκειται στο ότι κατέστησαν δυνατή την ψυχολογική επιβίωση του ατόμου. Οι προσφιλέστεροι και συνηθέστεροι αμυντικοί μηχανισμοί για τον καθένα συχνά ξεκινούν ως ένας τρόπος διαχείρισης του άγχους. Στην ενήλικη ζωή ο άνθρωπος οχυρώνεται ψυχολογικά προκειμένου να διατηρήσει τη συνοχή ανάμεσα στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά του. Οσο περισσότερο χρησιμοποιεί κανείς τις άμυνές του γίνονται οικείες και μέρος του ψυχικού αποθέματος για την αντιμετώπιση της ζωής. Χωρίς αυτές το άτομο νιώθει εκτεθειμένο και ευάλωτο. Αλλά το παιδί που υπάρχει μέσα του κατά καιρούς υψώνει τη φωνή και θέλει να έρθει πάλι στην επιφάνεια, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Οι Απόκριες δίνουν μια τέτοια μαζική δυνατότητα, από ψυχολογική πλευρά, στον ενήλικο: να επιτρέψει στο παιδί μέσα του να εκφραστεί μέσα από την επιλογή μεταμφίεσης και τη μικρή επανάσταση που κάτι τέτοιο συνεπάγεται.
Να έρχεται κανείς κοντά στους άλλους ή να τηρεί τις αποστάσεις;
Η ψυχική εγγύτητα και η οικειότητα συνεπάγονται και μοίρασμα του εαυτού, όχι μόνο του τμήματος που κανείς επιλεκτικά προσφέρει σε δημόσια θέα αλλά και των άλλων πτυχών, που παραμένουν αναδιπλωμένες και σε λανθάνουσα κατάσταση. Ο άνθρωπος δεν βάζει φρένο μόνο στο πώς προσεγγίζει τους άλλους, αλλά και στο πώς επιτρέπει στους άλλους να τον πλησιάσουν. Το πώς εκλαμβάνει κανείς την αγάπη, την αποδοχή ή γενικότερα τα συναισθήματα των άλλων, οι άμυνες που υψώνει απέναντι σε αυτά καθορίζουν και το πόσο κοντά ή μακριά από αυτούς είναι.
Η μεταμφίεση αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις διπολικές επιλογές που κάποιες φορές μπορεί να φαντάζουν αμετάκλητα στεγανές, άσπρο ή μαύρο, χωρίς ενδιάμεση απόχρωση του γκρίζου. Η ομαδικότητα, η γενική συγκατάθεση και η πολιτισμική επικύρωση του θεσμού της μεταμφίεσης αποτελούν τη διέξοδο σε βαθύτερες ψυχικές αναζητήσεις, οι οποίες δεν βρίσκονται πάντα στο εμπρόσθιο, σκεπτόμενο τμήμα του εγκεφάλου, αλλά είναι βαθύτερα κρυμμένες στις συναισθηματικές πτυχές του. 
 Πρόβα τζενεράλε του εαυτού
Η μεταμφίεση μπορεί να αποτελέσει μια πρόβα τζενεράλε για το άτομο που επιθυμεί να δείξει στους γύρω του μιαν άλλη διάσταση του εαυτού του και να πειραματιστεί με μια νέα ψυχική υπόσταση. Η μάσκα είναι το άλλοθι και συγχρόνως η προστατευτική ασπίδα σε περίπτωση που ο άλλος απορρίψει την εικόνα που προβάλλουμε ή δεν του αρέσει αυτή η έκφανση του εαυτού μας. Αυτή η απόρριψη πονάει λιγότερο, γιατί ο άλλος δεν βλέπει ποιος είμαστε. Αλλά μάσκα είναι και το ψεύτικο χαμόγελο όταν κανείς βράζει μέσα του, το αστειάκι που λέει όταν αισθάνεται έξω από τα νερά του, η προσηνής έκφραση όταν το μόνο που θέλει είναι να κλάψει. Μόνο που πρόκειται για κοινωνικά αποδεκτές, μη αποκριάτικες μάσκες, οι οποίες δεν είναι πάντα αναγνωρίσιμες. Για να πέσει η μάσκα: μια ειλικρινής στάση με τον εαυτό και τους άλλους, όλον τον χρόνο και όχι μόνο τις Απόκριες! Τρομακτικές μεταμφιέσεις
Η Δρ Kristen Harrison, καθηγήτρια Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, μελέτησε τις αντιδράσεις φόβου μικρών παιδιών. Σύμφωνα με τα ευρήματά της, είναι δύσκολο για τα μικρά παιδιά να καταλάβουν τις διάφορες αλλαγές που σχετίζονται με τις μάσκες και τα κοστούμια. Από τις ηλικίες 2-7 ετών τα παιδιά βρίσκονται ακόμη στην προδιεργασιακή περίοδο της εξέλιξής τους. Σε αυτό το στάδιο τα μικρά παιδιά έχουν δυσκολία να καταλάβουν ότι τα αντικείμενα που αλλάζουν μορφή διατηρούν τα ίδια βασικά χαρακτηριστικά και παραμένουν κατά βάθος τα ίδια. Ετσι, ένα παιδάκι μπορεί να τρομάξει αν δει τον γονιό του μεταμφιεσμένο, μη αναγνωρίζοντας ότι πρόκειται για το ίδιο άτομο κάτω από τη μάσκα.
Η Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D., είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια.