Τι μπορεί να συμβαίνει όταν κάποιος δεν έχει πρόβλημα με τα λεφτά, ξοδεύει πολλά, αλλά ξαφνικά αντιδρά άσχημα όταν του ζητάς ένα μικροποσό; Ένας πατέρας, για παράδειγμα, δεν έχει πρόβλημα να παρέχει οικονομική άνεση στον ενήλικο γιο του, αγοράζοντάς του αυτοκίνητο και σπίτι, αλλά όταν του ζήτησε 20 ευρώ να αρνήθηκε και μάλιστα με έντονο τρόπο, να του τα δώσει;

Στο ερώτημά σας απάντησε ο ψυχολόγος – ψυχοθεραπευτής Δημήτρης Κατσαρός:

Υπάρχει ένα πλαίσιο στο οποίο ο πατέρας δίνει χρήματα στον γιο στο χέρι: Είναι ο έφηβος γιος ο οποίος απ’ τη μια δεν μπορεί ακόμα να δουλέψει κι απ’ την άλλη βαριέται πια τον πατέρα και τις δραστηριότητες που είχαν μαζί όταν ήταν πιο μικρός. Συνεπώς ο πατέρας δεχόμενος ότι ο γιος μεγάλωσε πια αρκετά ώστε να βαριέται και συμβιβαζόμενος με το γεγονός ότι δεν μπορεί ακόμα να δουλέψει, επιτρέπει στον γιο να εξερευνήσει τον κόσμο, δίνοντάς του το κατιτίς για να ανοίξει τις επιλογές του γιου του. Αυτό το πλαίσιο με μια λέξη ονομάζεται “χαρτζιλίκι”.

Αν ένας πατέρας έχει από καιρό νιώσει ότι το παιδί του μεγάλωσε για αυτή τη συναλλαγή, τότε μπορεί να του είναι επώδυνο να την επαναλαμβάνει, ανεξάρτητα από το αν τον ταΐζει ή του παρέχει στέγη. Όλοι οι γονείς θέλουν ανεξάρτητα γερά και δυνατά παιδιά. Ακόμα κι αυτοί που τα κάνουν ‘για να έχουν παρέα στα γηρατειά’. Παρ’ όλο που μπορεί το συνολικό πλαίσιο να εννοεί ότι συντηρεί τον γιο του ο άνθρωπος που αναφέρετε στην ιστορία σας, μπορεί να αντιστέκεται σ’ αυτή τη συμβολική κίνηση για να μην επικυρώνει την κατάσταση της συντήρησης του γιου. Ίσως να έχει την ελπίδα ότι ο γιος θα βρει δουλειά. Δεν μου φαίνεται παράλογο αυτό. Τί λέτε κι εσείς;

Διαβάστε κι αυτό:

Η ψυχολογία του χρήματος: Το χρήμα ως δύναμη και μέσο άσκησης εξουσίας

Το χρήμα και η κατοχή ή η έλλειψή του επενεργεί με διάφορους εξαιρετικά σύνθετους τρόπους στον ψυχισμό και το συναίσθημα των ανθρώπων.

Φροϋδικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι πολλές συμπεριφορές ως προς το χρήμα, στην πραγματικότητα κρύβει άλλα, εξαιρετικά ισχυρά, συναισθήματα.

Ένα εξαιρετικά σύνηθες συναίσθημα που συνδέεται με το χρήμα είναι η <strong>ενοχή</strong>, η οποία έχει συνδεθεί με τις  πουριτανικές αρχές του ασκητισμού, της άρνησης και της ανηδονίας (της αδυναμίας ενός  ατόμου να αισθανθεί ευχαρίστηση από οποιαδήποτε δραστηριότητα). Ο πουριτανισμός, ως γνωστών, κηρύττει την ‘αμαρτία’ της τρυφηλής ζωής, της σπατάλης και της επιδεικτικής κατανάλωσης. Αρχές όπως της αυστηρότητας, της λιτότητας και της εγκράτειας καθιστούν τους ανθρώπους που τις ενστερνίζονται ‘ένοχους’ όχι για την απόκτηση του χρήματος, αλλά περισσότερο για τον τρόπο που αυτό ξοδεύεται.

Η ενοχή για το χρήμα μπορεί να προκαλέσει αίσθημα δυσφορίας, δυστυχίας ή ακόμη και αυτολύπησης. Έχει μάλιστα διατυπωθεί η άποψη ότι η ενοχή με το χρήμα μπορεί να επιφέρει ψυχοσωματικά συμπτώματα και συνδέσεις με αίσθημα κατάθλιψης. Ψυχαναλυτές έχουν καταγράψει περιπτώσεις φόβου υπερβολικής αφθονίας και πλούτου σε ανθρώπους με πουριτανικές αρχές. Ο βασικός φόβος έχει να κάνει με την απώλεια ελέγχου. Άλλωστε είναι, μάλλον, προφανές πώς το χρήμα ελέγχει το άτομο: του «λέει» πώς και πού να ζήσει, τον ωθεί να κάνει συγκεκριμένες φιλίες και να αποκλείσει συγκεκριμένα άτομα, μπορεί να περιορίσει ή και να επιτρέψει κοινωνικές δραστηριότητες. Η πουριτανική ηθική εστιάζει στον έλεγχο και τη διατήρηση πραγμάτων όπως ο χρόνος, το χρήμα, οι πόροι – ακόμη και τα συναισθήματα. Γι’ αυτούς, λοιπόν, εάν το χρήμα ήταν σε αφθονία, στα μάτια τους δεν θα υπήρχε η ανάγκη <strong>ελέγχου</strong>. Από την άλλη, η διατήρηση του ελέγχου επί πρακτικών ζητημάτων και επί των συναισθημάτων παρέχει στο άτομο μια ψευδαίσθηση ελέγχου.

Ουσιαστικά, λοιπόν, το χρήμα ως ενοχή μπορεί να φτάσει να αντιπροσωπεύει την ασφάλεια. Ενδεικτικά, έρευνες πάνω σε αυτοδημιούργητους πάμπλουτους της Αμερικής έχουν δείξει μια σημαντική πιθανότητα οι άνθρωποι αυτοί να είχαν βιώσει τον θάνατο ενός γονιού, διαζύγιο ή άλλου είδους σημαντική στέρηση. Οι ψυχαναλυτές πιστεύουν ότι κατά την ενήλικη ζωή τους στοχεύουν να συγκεντρώσουν τόσο μεγάλο πλούτο ώστε να μην ξαναβρεθούν σε δύσκολη κατάσταση. Καθώς μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι ανέλαβαν ευθύνες ενηλίκων σε πρώιμη ηλικία, μπορεί να ένιωσαν την ανάγκη να αποδείξουν στον εαυτό τους και στους άλλους ότι δεν έχουν ανάγκη και εξάρτηση από γονείς. Η επιθυμία τους να συγκεντρώσουν πλούτο, λοιπόν, μπορεί να μην είναι τίποτα περισσότερο από την αναζήτηση συναισθηματικής ή φυσικής ασφάλειας.

Γενικότερα, ψυχαναλυτές έχουν προσπαθήσει να κατηγοριοποιήσουν τους ανθρώπους βάσει της βαθύτερης δυναμικής που φανερώνει η παθολογία τους με το χρήμα. Γι’ αυτούς το χρήμα έχει ψυχολογικά σημαινόμενα, τα πιο συνηθισμένα και ισχυρά εκ των οποίων είναι <strong>η ασφάλεια, η δύναμη, η αγάπη και η ελευθερία</strong>.

Εστιάζοντας στο δεύτερο εξ αυτών, τη <strong>δύναμη</strong>, παρατηρούμε ότι ουσιαστικά τα χρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απόκτηση αξίας, ελέγχου και κυριαρχίας καθώς το χρήμα χαρίζει πρόσβαση σε αγαθά, υπηρεσίες ακόμη-ακόμη και αφοσίωση. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξαγορά ή το συμβιβασμό με εχθρούς ανοίγοντας δρόμους για το άτομο που το κατέχει. Το χρήμα λοιπόν και η εξουσία που αυτό προσφέρει, μπορεί να ειδωθεί σαν μια παλινδρόμηση στην παιδική φαντασίωση της παντοδυναμίας. Μπορούμε να δούμε τρεις συμπεριφορές ανθρώπων που συνδέονται με την εξουσία του χρήματος (κατά την ψυχαναλυτική θεώρηση των Golberg και Lewis):

<strong>1. Ο χειριστικός</strong>: Οι άνθρωποι αυτοί χρησιμοποιούν το χρήμα προκειμένου να εκμεταλλευτούν την ματαιοδοξία και απληστία άλλων. Ο χειρισμός άλλων, επιτρέπει στο άτομο που τον ασκεί, να μη νιώθει αβοήθητος και αδύναμος να καταφέρει κάτι. Συνεπώς δεν νιώθει καμία τύψη εκμεταλλευόμενος τον άλλον. Πολλοί ζουν φυσιολογικές ζωές αλλά αντιμετωπίζουν προβλήματα σχέσεων καθώς αυτές αδυνατίζουν ή διαλύονται εξαιτίας επαναλαμβανόμενων πράξεων κακομεταχείρισης ή παραμέλησης. Η μεγαλύτερη απώλεια που βιώνουν σε βάθος χρόνου είναι η απουσία ακεραιότητας.

<strong>2. Αυτός που κάνει τους άλλους να εξαρτώνται απ’ αυτόν:</strong> Έχουν ή φαίνονται να έχουν μια υπερέχουσα αίσθηση ανεξαρτησίας και αυτοπεποίθησης. Καταπιέζοντας ή αρνούμενοι τις δικές τους ανάγκες εξάρτησης, μπορεί να προσπαθήσουν να κάνουν τους άλλους να εξαρτώνται από αυτούς. Πολλοί αναπόφευκτα απομονώνονται και αλλοτριώνονται, ιδιαίτερα στα τελευταία τους χρόνια.

<strong>3. Ο «νονός»:</strong> Έχουν περισσότερα χρήματα για δωροδοκία και έλεγχο, έτσι ώστε να αισθάνονται ότι κυριαρχούν. Συχνά κρύβουν θυμό και μεγάλη υπερευαισθησία στην ταπείνωση – εξ ου και η σημασία του δημόσιου σεβασμού. Ωστόσο, επειδή εξαγοράζουν πίστη και αφοσίωση, τείνουν να προσελκύουν τους αδύναμους και ανασφαλείς. Καταστρέφουν την πρωτοβουλία και την ανεξαρτησία των άλλων και μένουν περιτριγυρισμένοι από χαμηλής στάθμισης συκοφάντες.

Με πληροφορίες από το βιβλίο «The New Psychology of Money» του ψυχολόγου Adrian Furnham.