Η επίδραση του αθλητισμού στην ψυχό-κοινωνική εξέλιξη του εφήβου

Όπως οι περισσότεροι γνωρίζετε, ο αθλητισμός συμβάλει γενικότερα στην ποιότητα ζωής, στην βελτίωση της σωματικής υγείας, στο γενικότερο ανοσοποιητικό σύστημα αλλά και επίδραση της ψυχικής ισορροπίας. Στο παρόν άρθρο γίνεται μια γενικότερη αναφορά της σημασία του αθλητισμού, αλλά και της ιστορικής και κοινωνικής του διάστασης ως τρόπος σύνδεσης και επίδρασης με την ψυχική υγεία των νέων.

Ξεκινώντας από την εποχή της αρχαίας Αθήνας, είναι γνωστό ότι ο αθλητισμός ως θεσμός κατείχε ιδιαίτερη αξία με παιδαγωγικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Συγκέντρωνε χαρακτηριστικά όπως πειθαρχία, αντίληψη, σωματική ικανότητα και ψυχική ευεξία. Η γυμναστική ήταν υποχρεωτικό μάθημα στην αρχαία Αθήνα για την μυϊκή ενδυνάμωση των νέων αλλά ταυτόχρονα συμβάδιζε με την πνευματική ανέλιξη τους. Πέραν όμως της σημαντικότητάς του για κάθε πολιτισμό ξεχωριστά, ο αθλητισμός ή διαφορετικά η φυσική αγωγή ή φυσική κατάσταση του ατόμου ήταν ο τρόπος που οι πρόγονοίς μας χρησιμοποιούσαν τα σώματα τους για την καθημερινή τους επιβίωση. Ταχύτητα, δύναμη, ευκινησία είναι λίγα από τα χαρακτηριστικά εκείνα που προϋπέθεταν για να εξασφαλίσουν τα αγαθά της ημέρας. Για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους χρειαζόταν, ανάμεσα σε πολλά εργαλεία, και η σωματική ικανότητα και δύναμη, είτε για την εύρεση τροφής, είτε για την προστασία τους από ζώα, είτε για την μετακίνησή τους σε άλλα εδάφη. Επομένως είναι ο αθλητισμός κομμάτι του εαυτού μας, είναι καταγεγραμμένο στο DNA του ανθρώπινου είδους.

Είναι χρήσιμο να αναγνωρίσουμε τη χρησιμότητα του αθλητισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Αρχικά ο αθλητισμός είναι για όλους, πράγμα που σημαίνει ότι σε διεθνή επίπεδο μπορούν να συμμετέχουν νέοι από όλα τα κράτη και αυτό είναι ίσως και το πιο σημαντικό στην αξία του. Δηλαδή με αυτό τον τρόπο η συγκέντρωση των αθλητών σε κοινό τόπο, η συνεργασία τους σε περιόδους διεξαγωγής αγώνων δίνει μια ευκαιρία στους νέους να διαμορφώσουν τη δική τους αντίληψη περί της διαφορετικότητας του άλλου. Πράγμα που βαθύτερα συμβάλλει στη μείωση των ρατσιστικών φαινομένων καταγωγής, χρώματος, θρησκείας. Η συναδέλφωση των λαών και η προαγωγή της ειρήνης είναι βασικές αξίες του αθλητισμού.

Στον αθλητισμό υπάρχουν κανόνες και όρια που όλοι είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν όπως και σε μια οικογένεια ή ευρύτερα σε μια κοινωνία. Ακολουθώντας αυτούς τους κανόνες μαθαίνεις να σέβεσαι και να πειθαρχείς τις δικές σου ανάγκες σε σχέση με τον άλλον. Καλλιεργεί το θάρρος και την αποφασιστικότητα σε ένα περιβάλλον κοινωνικά ανταγωνιστικό.

Μέσω του αθλητισμού προάγεται το ομαδικό πνεύμα, ο ευγενής ανταγωνισμός, η δημιουργία νέων στόχων, ενώ στρώνεται το έδαφος για την προετοιμασία του νέου στην αποτυχία. Η αποτυχία είναι μέρος της ζωής του ανθρώπου. Επομένως ο τρόπος διαχείρισης της αποτυχίας καθορίζει την εξέλιξη της προσωπικότητας του νέου. Ο αθλητισμός προσφέρει αυτή τη δυνατότητα και παρέχει ένα όπλο χρήσιμο και απαραίτητο στον καθημερινό στίβο της ζωής. Ο αθλητισμός λοιπόν είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπου, είναι αυτός που προάγει τον πολιτισμό και φέρει πιο κοντά τη νεολαία. Γιατί να μην χρησιμοποιήσουμε αυτό το μέσο ώστε να διαμορφωθεί στους νέους μια ψυχικά και κατ’ επέκταση κοινωνικά υγιής αντίληψη για τη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητα του άλλου;

Κάτι άλλο που θα πρέπει να αναλογιστούμε για τη σημασία του αθλητισμού, είναι ο τρόπος που εξελίσσει και συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ανθρώπου. Ο νέος, βρίσκει τον εαυτό του να έχει κοινά με άλλους συνομήλικους, ανακαλύπτει θέματα προς συζήτηση και προσωπική συναναστροφή σε μια εποχή που η αποξένωση και η ψυχική απομόνωση τους έχει καθηλώσει. Βρίσκουν λοιπόν, έναν τρόπο για πραγματική επαφή, επιπλέον λόγους να συναναστρέφονται εκτός διαδικτύου. Γιατί λοιπόν αυτό να τους το περιορίσουμε ενώ ταυτόχρονα «γκρινιάζουμε» για την καθήλωσή τους πίσω από την οθόνη ενός υπολογιστή; Κάθε είδος κοινωνικοποίησης συμβάλει στην ψυχική υγεία του νέου.

Επιπλέον, μελέτες δείχνουν πόσο σημαντική και απαραίτητη είναι η ενασχόληση με κάποιο άθλημα σε ψυχολογικό επίπεδο. Πολλές φορές χρησιμοποιείται για εκτόνωση του άγχους, αποσυμφόρηση των συναισθηματικών εντάσεων και εκτόνωση εσωτερικών συναισθημάτων. Συμβάλλει, ειδικά σε νέους που δυσκολεύονται να εκφραστούν λεκτικά, να επιλέξουν κάποιο άθλημα ώστε να τους δώσει το βήμα να μιλήσουν για τη δική τους αλήθεια, να μιλήσουν μέσω αυτού για την προσωπικότητά τους και για το ποιοι είναι.

Ίσως να μην είναι το ίδιο με την επικοινωνία σε λεκτικό επίπεδο, αν τον θεωρήσουμε ως τον πιο λειτουργικό τρόπο έκφρασης, αλλά προτιμάται από την απόσυρση, την απομόνωση και την αποστασιοποίηση από τον κοινωνικό περίγυρο και κυρίως από το σκέπασμα των εσωτερικών τους συναισθημάτων. Επιπροσθέτως, συμβάλει στην καλύτερη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση του νέου εφόσον η άσκηση προσφέρει μια καλύτερη εικόνα σώματος: Έρχεσαι σε επαφή με τις δυνατότητες που σου προσφέρει το σώμα σου, βλέπεις μια καλύτερη εικόνα του, πράγμα που σημαίνει λιγότερες ψυχολογικές πιέσεις για τα πρότυπα που επιβάλλουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκοσμίως. Αγαπάς αυτό που είσαι και μένεις ικανοποιημένος με τις δυνατότητές σου. Πόσο καθοριστικό ρόλο παίζει ο τρόπος που βλέπει ο νέος την εικόνα του και τη δυναμική της προσωπικότητάς του στην ψυχολογία του;

Συμπερασματικά, ο άνθρωπός φαίνεται να είναι κατασκευασμένος για φυσική άσκηση από την ώρα της γέννησής του. Για παράδειγμα μπουσουλάει για να εξερευνήσει τον χώρο του, μεγαλώνοντας χρησιμοποιεί το παιχνίδι για να εκτονωθεί και να εκφραστεί όπως το κυνηγητό ή το κρυφτό που χρειάζεται να καταβάλει σωματική ενέργεια, ακόμα και σε παιχνίδια του διαδικτύου υπάρχει κινητικότητα των ηρώων και ένταση.

Εφόσον το παιχνίδι είναι ένας τρόπος που διεγείρει το παιδί, νοητικά, σωματικά και ψυχικά, είναι ο τρόπος έκφρασης πολλών συναισθημάτων και σκέψεων, είναι ένα μέσο συναναστροφής, δημιουργίας ομαδικότητας και συνεργασίας και εφόσον ο αθλητισμός είναι ένα παιχνίδι ή αν δεν το βλέπετε έτσι έχει πολλά στοιχεία παιχνιδιού, τότε για ποιο λόγο να μην προτρέψουμε τους νέους να ασχοληθούν με αυτό;

Ανδριανάκη Γωγώ
Κοινωνική λειτουργός – ψυχοθεραπεύτρια της Σχεσιακής & Ομαδικής Ψυχοθεραπείας ΙΣΟΨ
MSc clinical & community psychology: university of East London
Τηλέφωνο: 6943072669
Mail: [email protected]