«Αν δεν το πιστέψεις δεν θα πραγματοποιηθεί»…
Η παραπάνω φράση σε αρκετά άτομα αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση καθώς θυμίζει στόχους που επετεύχθησαν με πολύ κόπο, ενώ σε άλλα φέρνει στο νου ανεκπλήρωτα όνειρα και δυσάρεστα συναισθήματα.
Αναμφισβήτητα, όμως η επίτευξη προσωπικών στόχων σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι και οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας! Τι εννοούμε όμως με αυτόν τον όρο;
Γράφει η Ψυχολόγος ΜSc Μαρία Λαΐου
Είναι oι πεποιθήσεις του ατόμου για το κατά πόσο μπορεί να συμπεριφερθεί με τρόπο τέτοιον ώστε να επιτύχει το εκάστοτε επιθυμητό αποτέλεσμα. Το άτομο δηλαδή αξιολογεί αν μπορεί ή όχι να φέρει εις πέρας κάποια επιδίωξή του. Όταν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας είναι ακριβείς, υψηλές και μη ουτοπικές το άτομο τείνει να δεσμεύεται σε έναν στόχο και να τον πραγματοποιεί .
Οι προσδοκίες αποτελεσματικότητας
Σε αυτό το σημείο όμως είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι προσδοκίες αποτελεσματικότητας έχουν να κάνουν με την εκτίμηση των δυνατοτήτων του ατόμου ειδικά για την περίσταση και όχι με την αντικειμενική εκτίμηση του αποτελέσματος μιας κατάστασης. Για παράδειγμα, ένας εργαζόμενος μπορεί να θεωρεί ότι με το να δουλεύει δώδεκα ώρες ημερησίως θα καταφέρει να πάρει bonus (προσδοκία αποτελέσματος). Ταυτόχρονα όμως, μπορεί να πιστεύει ότι δεν δύναται να δουλέψει τόσες ώρες (προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας). Τελικά, δεν κατάφερε να πάρει το μπόνους.
Ας δούμε όμως αναλυτικότερα τις επιδράσεις που έχουν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας ως προς την επίτευξη στόχων.
1. Στην επιλογή δραστηριοτήτων
Οι άνθρωποι αποφεύγουν τις δραστηριότητες που θεωρούν ότι δεν μπορούν να φέρουν εις πέρας. Επίσης, εμπλέκονται σε δραστηριότητες που πιστεύουν πως μπορούν να διαχειριστούν. Αποφεύγουν, δηλαδή, καταστάσεις που υπερβαίνουν τις εκτιμώμενες δυνατότητές τους.
2. Στην ένταση και την έκταση της προσπάθειας
Όταν βρίσκονται μπροστά σε μια απαιτητική κατάσταση, τα άτομα που αμφιβάλλουν για τη δυνατότητα τους να την αντιμετωπίσουν καταβάλλουν περιορισμένη προσπάθεια ή παραιτούνται, ενώ όσοι πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν κάνουν εντονότερη και μεγαλύτερη προσπάθεια.
3. Στα πρότυπα σκέψης και τις συναισθηματικές αντιδράσεις
Άνθρωποι που θεωρούν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις απαιτήσεις μιας κατάστασης εμμένουν στις προσωπικές τους αδυναμίες και μεγεθύνουν με τη φαντασία τους τις πιθανές δυσκολίες. Αυτό οδηγεί σε αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις και σε μειωμένη απόδοση, αφού η προσοχή απομακρύνεται από τα απαραίτητα βήματα για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης και επικεντρώνεται σε σκέψεις μειονεξίας. Όταν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας σε μια ορισμένη κατάσταση είναι χαμηλές, η συμπεριφορά που θα εκδηλωθεί δεν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, έστω και αν τα άτομα γνωρίζουν τι ακριβώς πρέπει να πράξουν και έχουν όλη την σχετική εμπειρία και γνώση.
Πώς μπορώ όμως να ενισχύσω τις δικές μου προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας;
Εστιάζω σε θετικές εμπειρίες και επιτεύγματα
Πρόκειται για μία σημαντική πηγή, καθώς βασίζεται σε αυθεντικά βιώματα. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες μειώνουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας ενώ αντίθετα οι επιτυχίες τις αυξάνουν και ευνοούν την γενίκευσή τους. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες.
Παρατηρώ και μαθαίνω
Η παρατήρηση της έκβασης των προσπαθειών άλλων προσώπων με παρόμοιες δυνατότητες επηρεάζουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας του ατόμου. Εκτός από αυτό, η παρατήρηση προτύπων με υψηλές δυνατότητες διδάσκει αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση απαιτητικών καταστάσεων και προσφέρει πληροφορίες για τη φύση και την προβλεψιμότητα των περιβαλλοντικών περιστάσεων.
Πείθω τον εαυτό μου με τη δύναμη των «λέξεων»
Χρησιμοποιείται συχνά προκειμένου το άτομο να πειστεί ότι διαθέτει τις δυνατότητες να πετύχει αυτό που επιθυμεί. Η λεκτική πειθώ δύσκολα επιφέρει ενδυνάμωση των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας με διάρκεια στον χρόνο, η δε επίδρασή της είναι μεγαλύτερη σε άτομα τα οποία έχουν ήδη κάποιον λόγο να πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν.
Μαρία Λαΐου, Ψυχολόγος ΜSc
Τηλέφωνο: 6986823375
e-mail: [email protected]
